“Bir Akım Üç Temsilci” yazı dizimde ekspresyonizm ve fütürizm akımı akımlarını inceledim. Resim, edebiyat ve sinema alanlarındaki yetenekleri dünya çapında kabul görmüş isimleri incelemeyi sürrealizm akımını ele alarak tamamlamaktayım. Bu yazımda André Breton, Salvador Dali ve David Lynch’i önemli özellikleri, sürrealizme katkıları ve önemli eserleriyle ele almaya çalışacağım. Umarım bu yazı dizisi benim için olduğu kadar sizler için de hem eğlenceli hem de bilgilendirici olmuştur. Keyifle okumanızı dilerim.
Sürrealizm diğer bir adıyla Gerçeküstücülük kendini “sözle, yazıyla veya başka bir biçimde düşüncenin gerçek işleyişini dile getirmeyi amaçlayan katıksız ruhsal otomatizm” olarak tanımlar. Akım, akıl denetimini reddeder çünkü sürrealizmin amacı düşüncenin kendini ortaya koymasını sağlamaktır. Akımın sanatçıları eserlerini ahlaki ve estetik kaygılar olmaksızın ortaya koymaktadırlar. 1924 yılında akımın önderi André Breton tarafından yayımlanan “Surrealism du Manifest” (Sürrealizm Manifestosu), akımın felsefi ve eleştirel amaçlarını belirlemekte önemli rol oynamıştır. Bildiriye göre sanatın çeşitli alanlarında düşüncenin nesnel çalışması, düşün sınırsız gücü ve ihmal edilmiş çağrışım biçimleri kullanılmalıdır. Özünde bir başkaldırı niteliği taşıyan Sürrealizm, Birinci Dünya Savaşı ardından hayat bulan köktenci başkaldırı unsurlarının ürünüdür. Kurulmuş eski düzene karşı duyma isteği nedeniyle akım, insandan üstün kabul edilen unsurlara savaş açar ve bu ilkesiyle yeni bir estetik anlayışı ortaya koyar.
Sürrealizm mutlak başkaldırıyı bir dogma haline getirir.
Sürrealizm, resim ve şiir alanlarında üretilen eserlerin güzel ya da süsleyici olmasını amaçlamamıştır, bu nedenle estetik ve biçim güzelliği gibi kaygılardan uzak durmuştur. Uyulması gereken kuralların ya da çizilen sınırların, sanatçının düş dünyasını yansıtmasını kısıtladığını savunmuşlardır. Sanatçı olmak, insan benliğinin en derinindeki varlığı en özgür şekilde ortaya koyabilmeyi gerektirir. Sezgiler, çağrışımlar ve bir kimsede bakış, söz ve telkinle sağlanan bir tür uyku durumu anlamına gelen ipnotizma, sanatçının yaratıcılığını tetikleyen en önemli unsurlar arasında yer almaktadır. Akım, marjinal bir üslupla akıl hastalarının ürkütücü eserlerini, çocukların garip unsurlar içeren resimlerini ve günlük hayatta anlamsız kabul edilebilecek nesneleri ilgi cezbedici şekilde insanlara yansıtmayı başarmıştır.
Bir otopsi masasının üstünde bir dikiş makinasıyla bir şemsiyenin birbirleriyle rastlantısal olarak karşı karşıya gelmesi kadar güzel.
Lautréamont
André Breton (1896-1966)
Fransız yazar ve şair olan Breton, Sürrealizm akımının kurucusu olarak kabul edilmektedir. 1924’te yayımlanan “Surrealism du Manifest” ile birlikte, akımın temel hedeflerini belirlemiştir. Tıp eğitimi alan Breton, Birinci Dünya Savaşı sırasındaki askerlik görevi süresince, ordunun ruh ve sinir hastalıkları biriminde görev yapmıştır ve Sigmund Freud’un yöntemlerini, hastaları üzerinde uygulama fırsatı bulmuştur. Breton, Freud’un bilinçaltı kuramını desteklemiştir. Sanatçıya göre eserler, dış dünyadan ve onun her türlü denetimden kurtulan bilinçaltının, kendini özgürce sergilemesinin ürünleri olmalıydı ve görünüşte birbirine aykırı konumdaki düş ile uyanıklık, bir çeşit salt gerçeklik olan gerçeküstü içinde kaynaşabilirdi. Breton, gerçeküstücülüğün devrimci, ama bağımsız bir hareket olduğunu savunmuştur.
Salvador Dali (1904-1989)
“Gerçek bir sanatçı ilham alan değil, başkalarına ilham verendir.”
Gerçek adı Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech olan sanatçı gerçek adı yerine Salvador Dali kısaltmasını kullanmıştır. 11 Mayıs 1904’te İspanya’da dünyaya gelen Dali, ailesinin ikinci çocuğu olarak dünyaya gelmeden kısa bir süre önce, ağabeyi bir enfeksiyon nedeniyle hayatını kaybetmişti. İlk oğullarının ölümünü kabullenemeyen aile, sürekli kaybettikleri oğullarından bahsettikleri ve düzenli olarak oğullarının mezarını ziyaret ettikleri ve aynı zamanda ilk oğullarının adı olan “Salvador”u küçük oğullarına verdikleri için, küçük Dali bir süre ailesinin reenkarnasyon inancı nedeniyle kimlik karmaşası yaşamıştır. Annesinin desteğiyle özel bir resim okuluna başlayan Dali, farklı alanlara ilgi duymuş ressamlığın yanı sıra heykeltıraşlık, fotoğrafçılık ve filmcilik ile de ilgilenmiştir. Erken dönem eserlerinde kübizm ve dadaizm etkileri görülen ressam, modernizm ve fütürizmden sonra sürrealizm ile kendini bulmuştur. Eserlerinde tuhaf varlıklar ve çağrışımlar kulanarak ismini tüm dünyaya duyurmuştur. Sanatçı’nın en ünlü tabloları arasında yer alan Belleğin Azmi diğer bir adıyla Eriyen Saatler, yumuşak ve sert arasındaki zıtlığı vurgularken bilinçaltından gelen çağrışımları da yansıtmaktadır. Freud’un düşüncelerinden etkilenen Dali, bilinçaltına oldukça önem vermiştir ve sürrealizmin genel ilkeleri arasında olan kural tanımazcılığı eserlerinde oldukça başarılı şekilde yansıtmıştır. Paranoyak-eleştirel yöntem adını verdiği teknikle bilinç dışı sembol ve düşünceleri açığa çıkarmayı, rüyalarını bir malzeme olarak kullanmayı ve bunlara ulaşabilmek için çeşitli alıştırmalar yapmayı amaçlamıştır.
La persistència de la memòria (Belleğin Azmi), 1931
David Lynch (1946- Günümüz)
20 Ocak 1946’da Amerika Birleşik Devletleri’nde doğan Lynch, hem ünlü bir ressam hem de yönetmendir. Pennsylvania Güzel Sanatlar Akademisi ve American Film Institute’de eğitim aldıktan sonra, 1977 yapımı siyah-beyaz filmi “Eraserhead” ile tanınmıştır. Filmlerinde kısık sesli gürültüler, çürümüş nesneler, bozulmuş karakterler ve polarize edilmiş karanlık dünyalar kurgulaması ile dikkatleri üzerine çekmiştir. Kariyeri boyunca aykırı fikirlerini kendine özgü, nesnellikten uzak ve sembolik anlatımıyla cesurca sinema perdesine yansıtmıştır. Lynch’in filmlerinde hiçbir şey göründüğü gibi değildir. İşlediği temalar, anlatım tekniği ve sık kullanılan rüya/kâbus sekansları “bilinçdışının yönetmeni” olarak nitelendirilmesine neden olmuş ve eserleri daha çok psikanalitik açıdan incelenmiştir.
Sürrealizm akımı üzerinden, sanatın üç farklı dalında, kendi alanlarında dünya çapında ün sahibi olan değerli sanatçıları yazım boyunca incelemeye çalıştım. Her bir sanatçının en ünlü ya da en popüler eseri hakkında da küçük değerlendirmeler yapmaya çalıştım. Bir Akım Üç Temsilci yazı dizimi Sürrealizm ile noktalandırıyorum. Sanatın başka renklerinde görüşmek üzere…
KAYNAKÇA
http://www.imgrum.org/user/psychedelic.being/549477347/1030123588665258728_549477347
https://www.turkedebiyati.org/andre-breton.html
https://www.goodreads.com/author/show/54133.Andr_Breton
https://tr.0wikipedia.org/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvU2FsdmFkb3JfRGFsw60
https://www.thinglink.com/scene/695619288538546177
https://onedio.com/haber/deli-dahi-dali-salvador-dali-hakkinda-muhtemelen-bilmediginiz-kendi-gibi-cilgin-13-bilgi-752481
https://tr.0wikipedia.org/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvRGF2aWRfTHluY2g
