-Döviz nedir?
-Kur nedir?
-Kağıt paranın değeri nedir?
-2 kağıdın birbirine göre değeri nasıl belirlenir?
-Çapraz kur, konvertibilite nedir?
Bu yazıda, bu sorulara cevaplar arayacağız.
Öncelikle bu konuya yeni giriş yapanlar için; bilinmesi gereken birkaç terim var. Bunlardan biri ‘döviz’.
Döviz, Türkçede her türlü yabancı paraya, belgeye (çeke) verilen isimdir. Ekonomide ise her dövizin kendine özgü değeri vardır ve her döviz bir mal niteliği taşır. Yani dövizler de çantanız, ayakkabınız, kıyafetleriniz gibi bir maldır. Tabii olarak da her dövizin farklı bir değeri vardır. Bazı dövizler ülkemizdeki ekşi sakız kadar değerliyken, bazıları ülkemizdeki bir konserve ton balığına denk olabilir.
Dövizden yola çıkarak bilmemiz gereken kavramlardan biri de ‘kur’ kavramıdır. Kur kelimesi size İngilizce sınıfında atlanan seviyeleri hatırlatabilir veya karşı cinsi cezbetmek için yapılan bir hareketmiş izlenimi de oluşturabilir. Ancak bizim ilgilendiğimiz anlamı; yabancı paraların milli paraya göre değerlerinin belirlenmesidir. Önceden her ülke, kendi parasının değerini, sahip olduğu altın miktarına göre belirliyordu. Bu sisteme sabit kur sistemi (Bretton Woods sistemi) deniyor. Buna göre, örneğin 1 TL 6 gram, 1 dolar 2 gram altına denk ise 1 ₺ = 3 $ oluyordu (bakalım görebilecek miyiz o günleri).
Bretton Woods sistemi hakkında daha fazla bilgi verecek olursak; 1944 de Bretton Woods’da (ABD) toplanan Birleşmiş Milletler’in kurduğu bir sistemdir. Bu sistem küçülen dünyada uluslararası ticareti düzenlemek için oluşturulmuştur. Burada alınan kararlardan birisi de altına dönüşen para biriminin sadece dolar olması ve diğer paraların da dolara endeksli değerler almasıdır. Tabi sistem 1971’de ABD’nin Doları altına endekslemekten vazgeçtiğini duyurmasıyla çökmüştür. Yerine, esnek kur sistemi kurulmuştur. ABD’nin bu kararı almasındaki en büyük etken, diğer ülkelerdeki dolar rezervlerinin çok arttığını, bundan dolayı doların kıymetinin düştüğünü düşünmesidir (veya bir sistem hayal edin ki o sistemde 10 altınınız varken 100 dolar basıp 100 altınlık bir ev, araba, petrol alıyorsunuz, ardından bunu fark edip iflas bayrağını çekmemek için de radikal bir karar alıp 1 altın = 1 dolar sistemini ortadan kaldırıyorsunuz).
Peki üstünde sadece ülkelerin imzası bulunan bu kağıtların değeri bu noktadan sonra nasıl belirleniyor? En çok merak edilen sorulardan biri budur açıkçası. Paranın değer kazanıp kaybetmesinde etkili yollardan birisi, ülkelerin dolar rezervlerinin dolup taşmasıdır. Yani ihracatın çok çok artması gerekmektedir. İkinci bir ihtimal ise ülkedeki sıcak para akışının artmasıdır. Bunu bir örnekle açıklayacak olursak, ekşi sakız ülkesinde ton balığı madeni bulunursa veya bu ülkeden geçen ton balığı sevkiyatı artarsa, ülkedeki ton balığı miktarı arttığı için, 100 ekşi sakız 1 konserve ton balığı edecekken artık 50 ekşi sakız 1 konserve ton balığı edecek.
Önceden altına endeksli olan bu kağıtlar, günümüzde artık diğer kağıtlara endekslenmiş durumda. Örneğin, Bretton Woods’da alınan karar dolayısıyla, diğer para birimleri dolara endeksli olduğundan, dolardan bağımsız hesaplanamıyor. O zaman kağıdın değeri nedir sorusunun cevabı şudur; bizim ülkemizin kağıdının değeri dolardır. Dolar dışındaki kağıtların birbirlerine göre değerleri de dolar üzerinden hesaplanıyor ki buna çapraz kur denir. Serbestçe diğer paralara dönüştürülebilmeye ise konvertibilite denir. Örneğimize dönüp, ekmek ülkesini de ekleyelim. Ekmek daha çok kullanıldığı için ekşi sakızın ve ton balığımızın değerini ekmek üzerinden hesaplayalım (ekmeğe endeksleyelim). Şu durumda ekşi sakızı ton balığına direk çeviremeyiz. Önce ekmeğe sonra ton balığına çevirebiliriz. O zaman ekşi sakız ve ton balığı çapraz kur oluşturmuş olur. Ekmek ise konvertibilitesi en yüksek döviz olur.
Sanırım yukarıdaki tüm sorular cevaplandı. Daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki linklere bakabilirsiniz.
<Kaynakça>
http://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%B6viz
http://tr.wikipedia.org/wiki/Bretton_Woods_sistemi
http://iskurmak.net/bir-ulkenin-para-birimi-hangi-durumda-deger-kazanir/
