Vergi, yükümlü her vatandaşın hayatından çıkmayacak nadir konulardan bir tanesi. Öyle ki para hareketliliğinin yaşandığı her yerde başka bir isimle karşımıza çıkıyor. Dolayısı ile belirli konularda ödenen ücretin yarısından fazlası devlete vergi olarak gidince akla gelen ilk sorunun “neden?” olmasına şaşmamalı.
Öncelikle her devlet varlığını sürdürmek, güvenlik ve altyapı projeleri gibi elzem yatırımlar için vergi toplamak zorundadır. Topladığı vergi miktarından çok o vergiyi nasıl topladığı daha önemlidir. Çünkü verginin adil ve dengeli toplanmasını sağlayan bir yöntem o ülkenin istikrarının net bir göstergesidir. Örneğin Yunanistan krizinin sebeplerinden bir tanesi de Yunanistan’ın daha önce toplaması gereken vergileri toplayamamasıdır. Böyle kronik bir hastalık elinde sonunda her devleti krize doğru götürür. İstikrarlı ve denetimli bir şekilde toplanmayan vergiler insanları kayıt dışı ekonomiye ve vergi kaçırmaya doğru sürükler.
Kayıt dışı ekonomi “Bilinen istatistiki yöntemlere göre tahmin edilemeyen ve gayri safi milli hasıla hesaplarını elde etmede kullanılamayan gelir yaratıcı ekonomik
faaliyetlerin tümüdür. Batı ülkelerinde, kayıt dışı ekonomi denildiğinde daha çok uyuşturucu ve silah kaçakçılığı gibi yasa dışı sektörler akla gelmektedir gelişmekte olan ülkelerde ise bunlar da dahil olmak üzere kayıt dışı ekonomi daha çok eşya ve hizmet akımlarının belgelendirilememesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.”
Ülkemizde ise vergi, devlet gelirinin 2011 yılı itibari ile yaklaşık 150 milyar dolar’ını (devlet gelirin yaklaşık yüzde 20.1’i) oluşturur. Tahakkuk etmiş ama tahsil edilememiş vergi miktarı ise yaklaşık 28 milyar dolardır. Peki ya hiç tahakkuk etmemiş vergilerin durumu nedir? Türkiye yüzde 28.72’lik (yaklaşık 222 milyar dolara tekabül ediyor) kayıt dışı ekonomi oranı ile 34 OECD ülkesi arasında 1’inci, 31 Avrupa ülkesi arasında da 6’ncı sıradadır. Kayıt dışı 222 milyar dolardan yüzde 20’lik bir vergi (ki Türkiye’de vergi yükü yüzde 28 civarındadır) toplanabilseydi 44 milyar dolarlık bir gelir (gayri safi milli hasılanın yüzde 5.7 si) elde edilecekti ki bu miktar hazinenin en önemli kalemi olan akaryakıttan toplanan paranın (23 milyar dolar) neredeyse iki katı olacaktı. Yabancı yatırıma muhtaç bir ülke için azımsanamayacak bir miktar bu.
Özetle ülkemizde devletin gelirini sağlamak için konulan vergiler belki de kayıt dışı ekonomiden kaybedilen miktarı kapatmak için kullanılıyor.
Maliye uzman yardımcısı Merve Önder’e göre aflar, denetimsizlik, istikrarsızlık ve formalitelerin fazlalığı gibi ekonomik ve mali gerekçelerin yanında vergi bilinci, vergi ahlakı ve eğitim düzeyi gibi sosyolojik ve psikolojik sebepler de bu durumun başlıca etkenleri arasında sayılabilir. “Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi” isimli kitabında Şinasi Aydemir’in bu konudaki rakamsal tespiti şöyledir (sf 60-61.): ”Ülkemizde vergi inceleme oranı son derece düşük olup, yapılan çeşitli hesaplamalara göre mükelleflerin yüzde 3’ü ile yüzde 5’i arasında de değişmektedir. Yani bir yılda her yüz mükelleften en fazla beşi incelenebilmektedir. Zaman aşımı süresi(beş yıl) içinde her mükellefin en azından bir defa incelenmesi gerektiği noktasından hareketle, bu oranın yüzde 20 civarında olması gerekmektedir.”
Ülkemizde vergi kaybına sebep olan denetimsizlik gibi konular hakkında harekete geçilirse zannediyorum ülkemizde hem vergi oranları daha dengeli olacaktır hem de ülkemiz daha istikrarlı olacaktır
Dipnot: TUİK’in kullandığı dolar kuru 2.9 dan farklı (eski kur zannediyorum 1.6) dolayısı ile rakamlar sizi şaşırtmasın
Kaynakça
http://www.canaktan.org/ekonomi/yoksulluk/dorduncu-bol/optimal-vergi.pdf
https://youtu.be/j4_tyEl84IQ?t=8m55s
https://datapro.fiu.edu/campusedge/files/articles/mcgeer1535.pdf
http://www.ekodialog.com/konular/kayitdisiekonomi.html
http://data.worldbank.org/indicator/GC.TAX.TOTL.GD.ZS?locations=TR
http://www.oecd.org/site/ctpfta/Table-6-16-updated.xlsx
http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-kayitdisi-ekonomide-birinci-40041686
http://www.econ.jku.at/members/schneider/files/publications/2013/shadeceurope31_jan2013.pdf
http://www.oecd.org/turkey/revenue-statistics-turkey.pdf
http://www.gep.gov.tr/tmp/BSEC%20pdf/Prof.%20Dr.%20Friedrich%20Schneider%20ShadEc_Turkey2012.pdf
http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2012/12/26/hazine-en-cok-akaryakittan-kazandi
Aydemir, Ş. (1995), “Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi”, Maliye Hesap Uzmanlar Derneği Yayını, İstanbul, sf. 60-61.
