Sovyetler Birliğinin 1991 yılında dağılması ve bununla birlikte birçok devletin bağımsızlığını kazanması, diğer dünya devletlerinin politikalarını yeniden gözden geçirmesini ve bu yeni duruma uygun planlar ortaya koymasını zorunlu bir hâle getirdi. Ortak soy ve ortak tarihe sahip olduğumuz toplumların da bağımsızlıklarını kazanmaları, Türkiye Cumhuriyeti’nin diğer devletlerden daha fazla sorumluluk almasını gerektiriyordu. Bağımsızlığını yeni kazanan diğer devletler gibi Türk Devletlerinin de ekonomide, politikada, eğitimde ve diğer birçok alanda desteğe ihtiyacı vardı. Birçok otorite yeni Türk Devletleri ile Türkiye’nin birlikte hareket ettiği zaman iki tarafın da kazançlı çıkacağını öngörüyordu. Hatta birçok kişi Türkiye’nin üstüne düşen görevleri yerine getirdiği takdirde, 21. yüzyılın ‘Türk Asrı’ olarak isimlendirileceğini söylüyordu. Peki, Türkiye üstüne düşen görevleri ne kadar yerine getirebildi?
Türkiye, 1991 yılında bağımsızlıklarını ilan eden Türk Cumhuriyetlerini ilk tanıyan ülke oldu. Ayrıca Türkiye, Türk Cumhuriyetlerinin başka devletler tarafından da tanınması için girişimlerde bulundu. Türkiye ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri arasında çeşitli ziyaretler gerçekleştirildi. Türkiye, yeni kurulan bu devletlere her alanda yardımcı olacağını söylüyor, dönemin cumhurbaşkanı ve başbakanı bu durumun Türk Birliği için büyük bir fırsat olduğunu dile getiriyordu. Bu amaçla Türkiye; Azerbaycan, Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan ile çeşitli alanlarda işbirliği anlaşmaları imzaladı, birçok yeni örgütlenme ve kurumun oluşturulmasına öncülük etti. Bu kurumlardan en önemlisi ve varlığını halen sürdürmekte olan kurumlardan birisi olan Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), 1992 yılında kuruldu. Bu dönemde TİKA, daha çok ülkelere teknik konularda yardım etmiş ve buralarda yapılacak olan faaliyetlerin organizasyonlarında aktif görev almıştır. TİKA eliyle Türkiye, Türk Cumhuriyetlerinde birçok okul, kütüphane, hastane inşa ettirmiş ve çeşitli alanlardaki faaliyetlerle desteğini göstermiştir. İlerleyen yıllarda ise TİKA’nın hem faaliyet alanını hem de görev tanımını genişlettiğini söyleyebiliriz.
TİKA ve Manas Üniversitesi işbirliğinde, Kırgızistan’ın Koçkor bölgesinde yapılan bir arkeolojik kazı çalışması
Kültürel alanda ise ülkelerin kültür bakanları tarafından imzalanan anlaşmayla 1993 yılında, Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı (TÜRKSOY) kuruldu. TÜRKSOY, hem Türk Cumhuriyetleri arasında kültürel bir ortaklık sağlanması hem Türk Dünyasının kültürünü bütün dünyaya tanıtmak amacıyla faaliyetlerde bulunuyor. TÜRKSOY bünyesinde birçok dans, tiyatro, müzik topluluğu bir araya gelerek Türk Cumhuriyetlerinde gösteriler sergiliyorlar. Ayrıca geleneksel olarak 2010 yılından itibaren UNESCO Genel Merkezi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu gibi tüm dünya için önemli noktalarda Nevruzu kutlamaları gerçekleştiriliyor. Yine 2010 yılından itibaren her sene çalışmalarıyla Türk Dünyasına büyük hizmetlerde bulunmuş olan bilim adamı ve sanatçılardan bir kişi seçilerek, sene boyunca anma etkinlikleri düzenleniyor. (2017 senesi TÜRKSOY tarafından Molla Penah Vagif yılı olarak ilan edildi.)
TÜRKSOY Gençlik Oda Müziği Orkestrasının, Niyazi Tağizade Hacıbeyli’nin 100. doğum yıl dönümü anısına verdiği konser
Siyasi alanda ise 1992 yılından itibaren Türkçe Konuşan Devletler Devlet Başkanları Zirvesi adı altında devlet başkanları veya üst düzey bürokratlar bir araya gelerek birlikte hareket etme ve bir birlik oluşturabilme çabasında bulundular. Bu toplantılardan Avrupa Birliği gibi çalışacak bir Türk Birliği kurulması beklentileri olsa da bu beklentiler henüz karşılanamadı. Yine de bu toplantıların bir sonucu olarak 16 Eylül 2010 tarihinde kurulan, Türk Keneşi (Konseyi) ile bir umut ışığı tekrar belirdi. Ayrıca meclisler arasında işbirliği sağlamak amacıyla TURKPA (Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi), Türk Dünyasıyla ilgili bilimsel çalışmaları koordine etmek amacıyla Uluslararası Türk Akademisi, ekonomik iş birliğini sağlamak amacıyla TOBB öncülüğünde Türk İş Konseyi ve yükseköğretim kurumları arasındaki koordinasyonu sağlamak amacıyla da Türk Üniversiteler Birliği kuruldu.
22 Ağustos 2012’de Bişkek’te kabul edilen ve üye ülkelerin bayraklarından izler taşıyan Türk Keneşi Bayrağı
Bütün bu çalışmalara ek olarak yakın dönemde TRT Avaz’ın kurulması, okullarda okutulması amacıyla Ortak Türk Tarihi kitabının hazırlanması, devlet başkanlarının Türk Birliği’nin kurulması gerektiği yönündeki beyanatları sevindirici gelişmeler. Fakat bağımsızlıklarının üstünden 25 yıl geçmesine rağmen Türk Cumhuriyetleri ile kurduğumuz ortaklıklar henüz istenen düzeyde değil. Bu duruma hem bizim bu konuda çok iyi hazırlanmış ve geleceğe de hitap eden planlarımızın olmayışı ve bazı zamanlar bu ülkeleri göz ardı etmemiz hem de Türk Cumhuriyetleri arasında oluşan rekabet ve bununla birlikte kendi öz kimliklerini oluşturma çabaları neden oluyor. Bölge ülkeleriyle, Rusya ve İran’ın da bir birlik oluşturma çabası da etkenlerden biri. Tüm bunlara rağmen kültürel ve tarihi bağlarıyla bu ülkeler, Ebulfeyz Elçibey’in deyimiyle dost değil kardeştirler. İsmail Gaspıralı’nın belirttiği “Dilde, fikirde, işte birlik!” düsturuyla hareket edecek olan bir birliğin de ülkelere hem ekonomik hem de siyasi alanda sayısız yararlar sağlayacağı, kurulan ortaklıkların meyvelerinin toplanmaya başlanmasıyla şüpheye yer bırakmayacak bir hâl almıştır.
Kaynakça
- https://ahmettasagil.wordpress.com/2010/10/12/turkiye%E2%80%99nin-orta-asya-turk-cumhuriyetleri-ile-iliskilerinin/
- http://politikakademi.org/2010/10/sscbnin-dagilmasi-sonrasinda-turkiye-ve-orta-asya-turk-cumhuriyetleri-arasinda-ekonomik-siyasal-ve-kulturel-iliskiler-2/
- http://www.turkkon.org/tr-TR/genel_bilgi/1/10
- http://www.turksoy.org/turksoy/about
- http://www.tika.gov.tr/tr/sayfa/hakkimizda-14649
- http://twesco.org/tr/about/
- Türk Konseyi (Keneşi) Türk Üniversiteler Birliği ve Türk Üniversiteler Birliği I. Genel Kurulu, Osman Mert
Görseller
- http://www.mfa.gov.tr/turk-dili-konusan-ulkeler-isbirligi-konseyi-iv_-zirvesi-bodrum_da-gerceklestirildi.tr.mfa
- http://www.tika.gov.tr/tr/haber/tika_orta_asya_tarihine_isik_tutmaya_devam_ediyor-37063
- http://www.turksoy.org/tr/multimedia
