Nobel‘in vasiyeti uyarınca dağıtıl
maya başlanan Nobel ödülü, üçü İsveç’te biri Norveç’te bulunan dört kurum tarafından, her yıl fizik, kimya, tıp, edebiyat, barış ve ekonomi olmak üzere altı dalda verilmektedir ve Nobel Ödüllerini hak edebilmenin koşulu, “insanlığa bir önceki yıl en büyük yararı sağlama” olarak belirlenmiştir. İlk ödül dağıtımı kurucusunun beşinci ölüm yıl dönümü olan 10 aralık 1901 tarihinde yapılmıştır. Sonradan eklenen Alfred Nobel’in Anısına Ekonomi Bilimlerinde The Sveriges Riksbank Ödülü veya sıklıkla söylendiği şekilde Nobel Ekonomi Ödülü, ekonomi alanında yapılan önemli katkılara verilen bir ödüldür ve genel olarak dünyanın en prestijli bilim ödüllerinden biri olarak kabul edilir. Ekonomi Ödülü, Nobel Vakfınca refere edilip, İsveç’in merkez bankası Sveriges Riksbank tarafından bankanın 300. yıldönümü olan 1968 yılında, Alfred Nobel’in 1895’teki vasiyetinin anısına, kurulmuş ve finanse edilmiştir. Nobel Kimya ve Fizik Ödülü sahipleri gibi, Ekonomi Ödülü sahipleri de İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından seçilir ve Nobel Komitelerine benzer olarak bir Ödül Komitesi vardır. Ödül bir altın madalya, açıklamalı bir ödül belgesi ve tutarı vakfın gelirine göre belirlenen bir miktar paradan oluşur.
Nobel Ekonomi Ödülü ilk kez, 1969’da Hollandalı ve Norveçli ekonomistler Jan Tinbergen ve Ragnar Frisch’e “ekonomik süreçlerin analizi için, dinamik modeller geliştirip uyguladıkları” gerekçesiyle verilmiştir.
Nobel Ekonomi Ödülü’nün verildiği ilk yıldan bu yana bir ayrım yapıldığında, Genel Denge Kuramı, Makro Ekonomi, Mikro Ekonomi, Kalkınma Ekonomisi, Uluslararası Ekonomi ve Çok Disiplinli Araştırmalar olmak üzere ödülün altı temel alanda verildiğini söyleyebiliriz.
Nobel Ekonomi Ödüllerinin dağılımı hakkında dönemsel bir analizi ele alırsak eğer ekonomi bilimindeki dönemsel değişimi yakından görebiliriz;
İlk olarak 1969-1980 döneminde verilen ödüllere baktığımızda ; makro ekonomi ve kalkınma ekonomisinin en fazla ödül kazanan alanlar olduğunu görüyoruz. 1950’lerin ortasından 1970’lere kadar uzanan dönem kalkınma ekonomisinin altın çağı olarak nitelendirilir ve bu durum Nobel Ekonomi Ödüllerine de yansımış ve kalkınma ekonomisine katkılarından dolayı 1969 yılında ilk Nobel Ekonomi Ödülü, Ragnar Frisch ve Jan Tinbergen’e verilmiştir. 1969-1980 döneminde de yine Kalkınma ekonomisi ile ilgili çalışmalar sürdürülmüş ve 2 ödül daha bu alanda alınmıştır. 1973 Petrol Krizi ve onun getirdiği “stagflasyon olgusu” ile birlikte dönemin öne çıkan sorunu olan ekonomik dalgalanmalar üzerine çalışmalar gündeme taşınmış ve bunun yansıması olarak, makro ekonomi en fazla ödül alan ikinci alan olmuştur.
İkinci olarak, 1981-1990 döneminde verilen ödüllere baktığımızda ise bir önceki dönemin aksine Kalkınma ekonomisi ve dış ticaret kuramlarına ilişkin çalışmaların ödül almadığı görülmektedir fakat tüketim kuramı, mali piyasaların analizi, ulusal gelir hesaplarına ilişkin çalışmalar ile birlikte makro ekonomik analizler güncelliğini korumuş ve 4 kez ödül almıştır. Bu dönemde piyasa odaklı çalışmaların güncel olduğu ve 4 ödülün de Mikro ekonomi alanına verildiği görülmektedir.
1991-1999 döneminde verilen ödüllere baktığımızda ise, bu yıllar arasında, insan ilişkileri, davranışlar ve bireysel karar alma süreçlerini inceleyen çalışmalar ön plana çıkmıştır. Oyun kuramı güncelliğini artırmış, rasyonel beklentileri dikkate alan makro ekonomik politika önermeleri güncellik kazanarak Nobel Ödülüne konu olmuştur. Bu dönemde, ekonomilerin dışa açılması ve dış ticaretin giderek kuralsızlaşması, uluslararası ekonomi alanına yönelik çalışmaların güncelliğini kaybetmesine neden olmuştur ve bu durumun etkisi Nobel Ödüllerinde de görülmektedir.
21. yüzyılın Nobel Ekonomi Ödüllerine baktığımızda ise 2000’li yıllarda ekonomi gündemindeki konuların, piyasaların iyi işlemesi ve kaynak dağılımında etkinliğin sağlanması üzerine olduğunu gözlemleyebiliyoruz. Bu dönemde, asimetrik bilgi sorunu, belirsizlik koşulları altında karar verme analizleri, çatışma ve eş güdüm üzerine oyun kuramı konularına ödül verildiği görülmektedir ve bu durumun yansıması sonucu, mikro ekonomi en fazla ödül verilen alan olmuştur.
21. yüzyılda, piyasa aksaklıklarını gidermeye yönelik, kurumsal yapının kaynak etkinliğini sağlama amacını hedefleyen konular üzerinde durulmaktadır. Böylece etkin ticaret mekanizmalarının geliştirilmesi, düzenleme ve oylama süreçleri üzerine yapılan çalışmalar ilgi toplamıştır. Bu süreç ekonomi alanındaki çalışmaların daha fazla piyasa etkinlikleri üzerine yoğunlaştığının da göstergesidir
Nobel Ekonomi Ödüllerindeki dönemler arası alan değişikliklerden de görüleceği üzere her dönemde ekonomik sorunlar farklılık göstermektedir ve Nobel Ekonomi Ödüllerinde, geçen yıllar içinde piyasaların işlevsel sorunlarına yönelik bir geçişin olduğu görülmektedir.
Kaynakça:
Ekonomi Biliminde Dönüşümün Nobel Ekonomi Ödüllerine Yansimasi, Ekonomik Yaklaşım
Nobel Iktisat Ödülleri Üzerine Bir Yorum, Finans-Politik Ve Ekonomik Yorumlar Dergisi
https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/
http://dergi.iibf.deu.edu.tr/index.php/cilt1-sayi1/article/viewfile/10/pdf_9
