NOT: Bu yazı Blackfish belgeselinin içeriği ile ilgili bilgiler içermektedir.
1983 yılında İzlanda’da daha yalnızca iki yaşındaki erkek bir katil balina, ne olduğunu anlamadan ailesinden ve yaşam alanından zorla alınıp kendi boyutunun yalnızca birkaç katı olan bir havuza getirildi.
Getirildiği yerde başka orkalar da vardı. Onlar da çeşitli okyanuslardan yakalanmış ve hayatlarının geri kalanını bu küçücük havuzlarda, onlardan daha bile küçük olan, yüzmelerine dahi imkan tanımayan tanklarda geçirip bir cumartesi günü hep birlikte gelen bir aileyi eğlendirmek için çeşitli gösteriler yapmak üzere görevlendirilmişlerdi.
Peki bu insancıl bir şey miydi? Bütün bunları yaşayan bir orka, öfkeli olduğu için, yaptıkları için suçlanabilir miydi gerçekten?
Bu küçük erkek orkaya, eğitmenleri tarafından Tilikum adı verildi.
Orkalar okyanuslarda, bizim aile anlayışımıza benzeyen gruplarıyla birlikte yaşarlar. Aralarında adeta kendi dilleri ile iletişim kurabilen, özbenlik ve sosyal toplum bilincine sahip, fazlasıyla ayrıntılı duyguları olan oldukça gelişmiş canlılardır. Dünyada en büyük ikinci beyne sahip hayvan türüdür. Anaerkil bir tür olan orkalar, gün içinde ortalama altmış kilometre yüzerler, yalnızca yapabildikleri için değil, aynı zamanda ihtiyaçları olduğu için.
Doğal ortamında yaşayan bir orkanın daha önce bir insana zarar vermiş olduğuna dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır.
Peki Blackfish belgeselinin bu kadar çarpıcı olmasının sebebi nedir?
Blackfish, Tilikum’un hikayesi üzerinden, orkaların yakalanıp hapsedilmesinin ve insan eğlencesi için eğitilip gösteri yapmaya zorlanmasının ne kadar korkunç ve yanlış olduğuna dikkat çekerek farkındalık yaratmayı amaçlayan bir belgesel. Tahmin edebileceğiniz üzere izlemesi de oldukça zor. Zamanında Seaworld’de eğitmen olarak çalışmış, orkalar ile iç içe yaşamış insanların anlattıkları ile ilerleyen Blackfish, Tilikum’un ölümlerine sebep olduğu üç farklı insanı da anlatıyor. Bunlardan ilki, taşınması daha kolay olduğu için daha yavruyken yakalanan Tilikum’un götürüldüğü ilk eğlence parkı olan Sealand’deki eğitmeni, Keltie Byrne.
Keltie Byrne Tilikum tarafından öldürüldüğünde daha yalnızca yirmi yaşındaydı. Deniz biyolojisi okuyor, yarı zamanlı olarak da Sealand’de orka eğitmenliği yapıyordu. Byrne 20 Şubat 1991 günü Tilikum’un yaptıkları sonucu havuzda boğulup hayatını kaybettikten sonra Tilikum, Amerika’daki eğlence parkı Seaworld’e gönderildi. Seaworld’deki eğitmenlere, Sealand’de yaşananlar açık bir şekilde anlatılmadı, Tilikum’un gönderilmesinin gerçek sebebinden, tehlikelerden bahsedilmedi. Bu olayın ardından fazla dayanamayan Sealand, 1992 yılında kapatıldı.
Tilikum havuzunu başka balinalarla paylaşıyordu. Eğitimlerini birlikte alıyorlar, yapmaları gerekenleri yapamadıklarında aç bırakılmak gibi çeşitli cezalara maruz bırakılıyorlardı. Diğerlerine göre daha yeni olan Tilikum gerekenleri yapamayıp diğer balinaların da ceza almasına sebep olabiliyordu. Bir süre sonra Tilikum’un vücudunda bazı çizikler, yaralanmalar tespit edildi. Aynı havuzu paylaştığı orkaların ona öfkelenmelerinin sonuçlarıydı bu izler.
Tilly’nin ikinci kurbanı ise içeriye nasıl girdiği bilinmeyen, Seaworld’ün kamera kayıtlarını paylaşmayı reddettiği Daniel Dukes idi. 1999 yılında, orkalarla yüzmek istediği için gizlice onların havuzuna girdikten sonra sabah görevliler tarafından ölü bulunan Dukes’un bedeni o kadar zarar görmüştü ki, tabutu cenazesine kapalı olarak getirilmişti.
Dawn Brancheau
Son olay ise 2010 yılında yine bir gösteri sırasında gerçekleşti. Dawn Brancheau, Seaworld’de çalışan tecrübeli ve kıdemli bir orka eğitmeniydi. Ölümü diğer ölümlerin aksine büyük olay yarattı. Bu herkes için oldukça büyük bir şok olmuştu. Sonunda bütün bunların ne kadar yanlış olduğu ve en kısa zamanda durdurulması gerektiği, insanlar tarafından anlaşılmaya başlanmıştı.
Belgeselin en dikkat çekici yanlarından biri ise, ortada hem orkaların hem de insanların hayatlarını tehlikeye atan bu denli ciddi bir sorun varken bu tür eğlence parklarının yönetimlerinin eğitmenlere gereken bilgileri vermeyip orkaları esir tutumaya devam edişinin açıkça anlatılması. Gerçekten bir kaza yaşanana kadar, hatta yaşandıktan sonra bile yönetimin herhangi bir şey yapmadığının, eğitmenlerin de yorumları katılarak gözler önüne serilmesi ve mevcut düzenin cesurca eleştirmesi kesinlikle izlenmesi gereken bir belgesel yapıyor Blackfish’i.
Tilikum 6 Ocak 2017’de Seaworld’de hayatını kaybetti.
Seaworld 2019 yılına kadar orka gösterilerine son vereceğini söyledi, ama hala Seaworld’de ve başka parklarda orkalar esir tutuluyor.
42’den fazla orka 1965 yılından beri Seaworld’de hayatını kaybetti.
Bugün Seaworld’ün üç parkında toplam 20 orka bulunuyor.
Görüyoruz ki Blackfish gibi güçlü bir yapıt bile gereken etkiyi yaratma konusunda başarılı olamamış.
Kaynaklar
https://qz.com/1351720/seaworld-is-making-a-post-blackfish-comeback/
https://www.dolphinproject.com/blog/sad-seaworld-loses-another-orca/
https://www.nationalgeographic.com/animals/2019/03/orcas-captivity-welfare/
https://www.youtube.com/watch?v=mmAlBJaImo0
http://eyepaintart.blogspot.com/2014/05/anti-seaworld-protests-gain-momentum.html
http://nymag.com/intelligencer/2016/04/seaworld-tilikum-orcas.html?gtm=bottom
https://www.bbc.co.uk/programmes/profiles/4dNLy57mJtt4TGHxdT5TdQ6/orca-a-k-a-killer-whale
https://davidsuzuki.org/what-you-can-do/get-to-know-the-salish-sea-orcas/
https://modernborefare.com/2014/01/10/
https://www.thedailybeast.com/seaworlds-blackfish-killer-whale-tilikum-dies
