Bretton Woods Düzeni (1944-71)

Bretton Woods sistemi, İkinci Dünya Savaşı sonralarına doğru müttefik ülkelerin ABD’nin Bretton Woods kasabasında toplanarak kararlaştırdıkları uluslararası ticaret ve finans düzenidir. Bretton Woods sistemi ABD’nin Washington yakınlarındaki Bretton Woods kasabasında kurulduğu için bu yerle anılmaya başlamıştır. 1944 yılında düzenlenen bu konferansa 44 farklı müttefik ülkeden 730 delege katılmıştır. Kurulan bu düzenin en çarpıcı yanlarından biri ilk defa bu kadar geniş kapsamlı bir ekonomik ve siyasi bir işbirliğinin temellerinin atılmış olmasıydı. IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası para kuruluşlarının zemini de bu görüşmeler sırasında hazırlanmıştır.

Bretton Woods düzenini ekonomik ve siyasi bir çok açıdan incelenebilir, Birleşmiş Milletler Para ve Finans konferansından çıkarabilecek en önemli sonuç artık Büyük Britanya’nın siyasi ve ekonomik gücünü ABD’ye devretmeye başlamasıdır. Bretton Woods düzeni başından sonuna kadar ABD’nin talepleri doğrultusunda şekillenmiş ve işleme konmuştu. Bu bağlamda Amerika’nın en büyük isteği ülkeler arasındaki ticari sınırlamaların azaltılması, gümrük bariyerlerinin kaldırılması ve cari işlemler dengelerinde sorun yaşayan ülkelere parasal fon sağlayacak uluslararası kuruluşların kurulmasıydı, IMF ve Dünya Bankası gibi.

Bretton Woods düzenin en önemli kaygısı tekrar Birinci ve İkinci Dünya savaşları gibi felaketlere tanık olmamak üzerine kuruluydu, ABD ve müttefik devletlere göre bu sorunun çözümü Liberal bir ticaret politikasına dayanıyordu. Çıkarların Uyumu (Harmony of Interest) tezine göre eğer devletler ortak ekonomik çıkarlar ile birbirlerine adapte olurlarsa bu durum, savaş çıkma olasılığını düşürecekti. Bu bağlamda Bretton Woods düzeninde gümrük tarifeleri ve ticaret kotası gibi uygulamaları kaldırmak için düzenlemeler yapıldı, bu düzenlemelerden en önemlisini Ekim 1947 tarihinde Cenevre’de Çok Taraflı Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması (General Agreement on Trade and Tariffs) oluşturmaktaydı. On beş yıldan kısa bir sürede GATT’ anlaşmasına katılan ülkelerin sayısı toplam dünya ticaretinin %80’ini oluşturmaya başlamıştı. Ayrıca ticari kısıtlamaların azaltılması ABD’nin ekonomik çıkarları için ayrı bir önem teşkil ediyordu, ABD elindeki üretim fazlasını bir şekilde ihraç etmeliydi ve savaştan yeni çıkmış bir Avrupa pazarı bunun için kritik bir noktaydı.

Görüşmelerin yapıldığı Mount Washington Oteli

Belki de ticaretten öte Bretton Woods’un en çarpıcı yönünü oluşturan hususlar finansal düzenlemelere ilişkin olanlarıydı. Bu konferansta ödemeler dengesi konusunda sıkıntı yaşayan ülkeler için uluslararası bir para fonu olan IMF ve Dünya Bankası’nın kurulması kararlaştırıldı. Aynı zamanda 1 ons altın 35 dolara endekslenmiş, ABD; Bretton Woods ilkelerini kabul eden devletlere getirdikleri altın karşlığında dolar vermeye başlamıştır. Bu sayede artık Amerikan doları uluslararası bir rezerv fonksiyonu olarak görünmeye ve diğer ülkeler Dolar- Altın paritesi üzerinden kur strateji belirlemeye başlamıştır.

Bretton Woods düzeni 1960’ların sonuna kadar sürdürülebilir bir durumdaydı, fakat sistem dolar- altın üzerinde spekülasyonlara çok açıktı ve bu durum sık sık sorun çıkartmaya başlamıştı, ayrıca sistem Dış Ödemeler konusunda da dengesizlikler yaratıyordu. Sonuçta 1971 Ağustos ayında dolar üzerinde bir kaç yıldır süren spekülasyon sonucu Bretton Woods sistemi çöktü; ABD doları altın partisinden ayrıldı ve paralar serbest dalgalanmaya geçti.

Her ne kadar Bretton Woods düzeni çok uzun soluklu olmasa da oluşturduğu anlayış ve kurumlar varlığını bugüne kadar korumuştur. Özellikle uluslararası ekonomik işbirliğine vurgu, ticari kısıtlamaların kaldırılması anlayışı ve IMF, Dünya Bankası ve WTO’nun varlığı Bretton Woods’dan miras kalan en önemli hususlardandır.

KAYNAKÇA

Mahfi Eğilmez, Ercan Kumcu, Ekonomi Politikası Teori ve Türkiye Uygulaması, Remzi Kitabevi

Gülten Kazgan, Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929- 2009) İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları

Ivan T. Berend, 20. Yüzyıl Avrupa İktisat Tarihi,  Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları