Teknolojinin hayatlarımıza girmesiyle kullandığımız nakit para akışı da sanallaşmaya başladı. Önce kredi kartları daha sonra da kripto paralar derken, dünyanın her yerinde isteyenler kendi paralarını üretir hale geldiler. Peki bu herkesin dilinde dönüp duran Bitcoin’ler, Ethereum’lar, Ripple’lar, Litecoin’ler ve saymakla bitmez kripto paralar ne işe yarıyor? Nasıl üretiliyorlar, niye kullanılıyorlar, nasıl kullanılıyorlar ve onlara olan yönelim nasıl birdenbire bu kadar artabildi? Bütün bu sorular yanıtlarını ararken önce bu kripto paraların kısa bir tarihine göz atmak bize bir yol haritası oluşturabilir.
Güvenlikleri tamamen matematiksel yöntemler ile şifrelenerek sağlanan bu elle tutulamayan, gözle görülemeyen sanal paralar; günlük hayatta kullandığımız klasik paraların aksine hiçbir devlet, merkez bankası veya para otoritesinin desteği olmadan dünyanın her yerinde, her anda bireysel kullanıcılar tarafından üretiliyorlar. Tarihe ve 21. Yüzyıla damgasını vuran ilk kripto para da hepimizin mutlaka duymuş olduğu Bitcoin olarak biliniyor. Bitcoin ilk olarak 2008 yılında Satoshi Nakamoto olarak bilinen ve Japon asıllı olduğu tahmin edilen kişi tarafından yaratıldı. Böylelikle ilk kez tamamen elektronik olarak meydana getirilen sanal bir para ortaya çıkmış oldu. Bitcoin, Hardware madenciliği yöntemiyle ve Blokzincir (Blockchain) sistemi kullanılarak; bilgisayar işletim sistemleri, ekonomi ve kripto grafik kombinasyonlarını bir araya getirip elde edilmiş bir sanal para birimi oldu. Böylelikle ilk kez hardware madenciliği kavramıyla da bütün dünyayı tanıştırmış oldu diyebiliriz.
Peki bahsi geçen bu Blokzincir sistemi nedir ve nasıl çalışır? Bu sistem kısaca internet üzerindeki tüm verilerin veya bilgilerin kaydedildiği bir defter gibi düşünülebilir. Her verinin bir şifresi olduğunu ve bir zincirle diğer bir şifreli bilgiye değiştirilemeyecek şekilde bağlı olduğunu düşünebiliriz. Böylelikle tüm veriler ve bilgiler bloklar halinde birbirlerine bağlanmış oluyor. Zincire eklenmiş herhangi bir veri üzerinde bir değişiklik yapılabilmesi için onun bağlı olduğu zincirin en başındaki bloğa erişilmesi ve değiştirilmesi gerekiyor. Bu durum da milyonlarca bilgi olduğu düşünüldüğünde, pratikte pek de yapılabilir gözükmüyor. Değişiklik yapılamaması durumu da sistemin oldukça güvenli bir depolama ağı haline gelmesine sebep oluyor aslında. Kısacası tüm sanal paralar bu küresel açık hesap defteri kullanılarak üretiliyor denebilir.
Akla gelen sorulardan bir diğeri de bu sanal paraların sonunun olup olmayacağı üzerine oluyor. Oldukça güvenli bir depolama sistemi üzerinde oluşturulan bu paraların toplamda ne kadar üretileceği de aslında üretime başlandığı anda belli olmuş oluyor. Ekonominin temelinde yatan sınırlı kaynaklar sınırsız istekler mantığına uygun olarak üretilen Bitcoin sistemi de toplamda 21 milyon Bitcoin üretilebilecek şekilde tasarlanmış. Böylelikle sonsuz Bitcoin arzının da önüne geçilebilmiş ve bir merkez bankası yahut para otoritesi tarafından kontrol edilmesine gerek kalmadan kendi kendisini dengeleyebilen bir para birimi halini de alabilmiş durumda. Daha önce de bahsettiğimiz gibi Bitcoin tarihte gördüğümüz ilk kripto para olarak biliniyor, dolayısıyla da ondan sonra oluşturulan her kripto paraya da Altcoin adı veriliyor. Günümüzde 1600’den fazla kripto para işlem görüyor ve hali hazırda da kullanılıyor.
Kısacası say say bitmez, birçok madenci de bu sanal paraları üretiyor ve yatırımcılara sunuyor. Dünyadaki tüm kripto paraların toplam piyasa değerinin 2018 yılında yaklaşık 850 milyar dolar değerine çıktığı görülmüştü. Dünya genelinde kripto paraların kullanım yaygınlığı incelendiğinde ise en önde Amerika’nın geldiğini söylemek mümkün. Amerika yasal olarak kripto para birimlerini kabul ederek en fazla sanal para birimi kullanıcısına sahip ülke olarak gösterilebilir. 2020 Mayıs ayı verileri incelendiğinde ise Rusya, İngiltere, Güney Kore ve Çin gibi ülkelerin sanal para birimlerine yatırım yaptıkları da görülebiliyor. Türkiye ise kripto paralara yatırım yapılan ülkeler sıralamasında 14. sırada.
Özellikle son yıllarda kullanımı ve piyasa değeri inanılmaz artan bu kripto paraların insanları bu kadar çekmesinin bazı sebepleri var tabi ki. Özellikle kısa vadede yüksek oranda kâr getiriyor olmaları, arbitrajdan faydalanmak isteyen yatırımcıları en çok cezbeden özellikleri denebilir. Sanal para ağı üzerinden gerçekleştirilen işlemlerin herkes tarafından görüntülenebiliyor olması ve bir aracı yahut kefil gerektirmeden gerçekleştirilebiliyor oluşu da birçok yatırımcıyı kripto paralara yönelten özelliklerden. En önemlisi de aslında, tıpkı nakit paralar gibi insanların bu paraları hayatın hemen hemen her alanında kullanabiliyor oluşu. Seyahat sektöründen sosyal medyaya, eğitimden emlak endüstrisine kadar birçok sektör buna örnek olarak verilebilir. Dolayısıyla insanların, bu kolay erişilebilir ve tek bir merkez altında bulunmayan bu dağıtık paralara yönelmeleri hiç de şaşırılacak bir şey değil.
Yukarıdaki grafikte de görüldüğü üzere 2018 yılından beri en büyük yükselişini 2020 yılında yakalayan kripto paraların an itibariyle piyasa değerini 691 milyar dolara taşıdığını gözlemlemek mümkün. Yatırımcıların kripto paralara özellikle de Bitcoin’e yönelmeleri COVID-19 krizi durumunda aslında pek de şaşırtıcı değil. Hatta öyle ki Bitcoin şimdiye kadarki en yüksek değerini 2020 yılında gördü diyebiliriz. 2020 Aralık ayında Bitcoin’in toplam piyasa değeri yaklaşık 478 milyar dolar iken, 1 Bitcoin’in değeri de yaklaşık 26 bin doları gördü. Eurasian Economic Review dergisinde yayımlanan bir makaleye göre açıklanan her hasta sayısı ile bazı kripto paraların artış oranlarının ters orantılı olduğu görülmüş. Açıklanan her hasta sayısı, her ölüm haberi ve devletlerin getirdiği her kısıtlama; piyasalardaki belirsizliği arttırırken, yatırımcıları da geleneksel para piyasalarından daha güvenli olduğunu düşündükleri dolara, nakit paraya, altına ve büyük oranda da sanal paralara yöneltti.
KAYNAKÇA
ALPAGO, Hasan. “(PDF) BİTCOİN’DEN SELFCOİN’E KRİPTO PARA.” ResearchGate, 2018, www.researchgate.net/publication/330017076_BITCOIN’DEN_SELFCOIN’E_KRIPTO_PARA.
Deniz, E. Asena, and Dilek Teker. “Crypto Currency Applications in Financial Markets: Factors Affecting Crypto Currency Prices.” Pressacademia, vol. 11, no. 1, 2020, pp. 34–37., doi:10.17261/pressacademia.2020.1235.
“Today’s Top 100 Crypto Coins Prices And Data.” CoinMarketCap, coinmarketcap.com/currencies.
“Bilgi Teknolojileri Ve Iletişim Kurumu Kripto Paralar Araştırma Raporu.” Kripto Paralar Araştırma Raporu, 2020, www.btk.gov.tr/uploads/pages/arastirma-raporlari/kripto-para-raporu-5f11dfe709c25.pdf.
Demir, E., Bilgin, M.H., Karabulut, G. et al. The relationship between cryptocurrencies and COVID-19 pandemic. Eurasian Econ Rev 10, 349–360 (2020). https://doi.org/10.1007/s40822-020-00154-1
