Koronavirüs salgını tüm Dünya’da hızlı bir şekilde yayılırken bilim insanları virüsün tedavisi olan aşıyı üretebilmek için çalışmalar yürütüyorlar. Peki bir aşı üretmek o kadar kolay mı? Korona virüsün aşısı ortalama ne kadar süre sonra elimize geçecek? Şu anda son gelişmeler neler? Bu yazımda bu soruları cevaplamak istiyorum.
Öncelikle bir aşı üretip güvenle kullanabilmemiz için olağan dışı durumlar haricinde 5 ila 15 yıl arasında süre geçmesi gerekiyor. 2016 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından halk sağlığı acil durumu ilan edilen Zika virüsü için DNA bazlı bir aşı, tasarlandıktan yedi ay sonra klinik araştırmalara hazırdı. Ancak bu olağandışı bir durumdu.
Şu anda durum ne?
Şu anda birçok şirket ve akademik kurum uygun aşıyı bulmak için uğraşıyorlar. 8 Nisan itibariyle 78’i aktif olarak onaylanan ve 37’si doğrulanmayan toplam 115 aşı adayımız var. 78 onaylanmışlar aktif projeden 73’ü şu anda keşif ve klinik öncesi aşamalarda. Bunların arasından en gelişmiş olanlar -Moderna’dan mRNA-1273, CanSino Biologicals’dan Ad5-nCoV, Inovio’dan INO-4800, LV-SMENP-DC ve Shenzhen Geno-Immune Medical Institute’ten aAPC- klinik gelişime geçmiş bulunmaktadır.
Şimdi de aşı geliştiricilerin profiline bakalım.
Doğrulanmış aktif aşı adaylarının 56’sı (%72) özel/endüstri geliştiricileri tarafından, 22’si (%28) kamu sektörü, akademik ve diğer kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından geliştirilmektedir. Coğrafi olarak baktığımızda ise şu oranları görüyoruz: Kuzey Amerika COVID-19 aşısı geliştirme faaliyetlerinde teyit edilmiş 36 adayıyla (%46) öncü gözüküyor. Arkasından Çin 14 (%18), Asya (Çin hariç) ve Avustralya’da 14 (%18) ve 14 (%18) aktif aşı adayıyla Avrupa’da faaliyetler görebiliyoruz. Aşağıdaki figürden oranları karşılaştırabilirsiniz (fig. 1).
Size Amerika Birleşik Devletlerindeki Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Enstitüsü müdürü Anthony Fauci’nin bir sözünü alıntılamak istiyorum:
“Bir yıl içinde yaptığınız ve test etmeye başladığını bir aşı dağıtılabilir bir aşı değildir. Ne kadar hızlı giderseniz gidin bir yıldan bir buçuk yıla kadar sürecek.”
Bunun nedeni ise tehlikeli yan etkisine neden olmayacağına emin olmamız gerektiğinden geliyor. Bu da kısa bir süreç değil. Çalışan aşılar titizlikler test edilmelidir.
Bundan sonra potansiyel aşıların deneme yönteminden bahsetmemiz gerektiğini düşünüyorum.
Deneme yöntemi üç aşamadan oluşuyor:
- Az sayıda sağlıklı yetişkin üzerinde test edilmesi
- Hastalığın yayıldığı bir alanda çok sayıda yetişkinin test edilmesi
- Hastalığın yayıldığı bir alanda binlerce insanın test edilmesi
Her bir aşama altı ile sekiz ay arasında sürebilir. Ancak aşı adayı bu kadar ilerlese bile onay verilmeden önce düzenleyiciler tarafından incelenmelidir.
Ayrca şunu kabul etmemiz gerekir ki: Eğer gelecek vadeden aşı adaylarından yeterli miktarda üretip etkilenen tüm alanlara eşit derecede dağıtım yapmak istiyorsak aşı geliştiricileri, düzenleyiciler, politika yapıcıları, fon sağlayıcıları, kamu sağlığı kurumları ve hükümetler arasında güçlü bir uluslarasası işbirliğine ihtiyaç vardır.
Özetlemek gerekirse bu kritik günlerde COVID-19 aşısı için sürekli bir çalışma olmasına rağmen. Uygun adayların insan sağlığını etkileyecek önemli yan etkisi olmamasının araştırılması için deney gruplarıyla uzun süre kontrol edilmesi gerekiyor. O yüzden başta belirttiğim gibi şu an güvenerek kullandığımız aşılar en az 5-10 yıllık araştırmanın ürünleridir. Şu an içinde bulunduğumuz kriz anında ise bilim insanları en iyimser olarak 8 ay diyorlar.
Son olarak hepinize sevdiklerinizle sağlıklı günler diliyorum.
KAYNAKLAR
- https://www.nature.com/articles/d41573-020-00073-5?utm_source=Nature+Briefing&utm_campaign=5b9694b416-briefing-wk-20200409&utm_medium=email&utm_term=0_c9dfd39373-5b9694b416-42033935
- https://www.weforum.org/agenda/2020/03/vaccine-covid-19-coronavirus-pandemic-healthcare/
