Geçtiğimiz günlerde, Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci’nin yaptığı bir açıklamada iç talep odaklı sürdürülen ekonomik büyümenin ihracata dayalı büyümeye doğru değişimi için çalışmalar yapıldığının izlenimlerini görüyoruz.
Şekil 1
İhracata Dayalı Büyüme Nedir ?
İhracata Dayalı Büyüme, ihracattaki artışların, çeşitli kanallardan ekonomik büyümeye katkıda bulunmasıdır. Şekil 1’de görüleceği üzere İhracat artışları; kaynak dağılımı etkinliğini, ölçek ekonomilerini, verimlilik artışlarını, teknolojik yenilikleri, sermaye oluşumunu ve istihdamı arttırarak ekonomik büyümeyi etkilemektedir. Ekonomik büyüme ise, bir ülkenin çıktı ve gelir seviyesinin yükselmesini sağlayan üretim kapasitesindeki artışları ifade eden bir kavramdır. Kalkınma iktisadı üzerine çalışmalar yapmış olan R.Nurkse’un öne sürdüğü üzere ihracat, büyümeyi hızlandıran bir faktör olup, dış ticaret (ihracat ve ithalat) gelişmekte olan ülkeler için “Büyümenin Motoru” rolü oynamaktadır.
İhracata Dayalı Büyümenin ilk adımları 1980’li yıllar
Türkiye’nin geçmiş yıllarda uyguladığı politikalara baktığımızda görüyoruz ki; Türkiye 1950-1960 döneminde liberal ticaret politikası benimsemesine karşın, 1960-1980 döneminde ithal ikameci sanayileşme politikası uygulamış, fakat 1970’lerdeki petrol krizlerinin de etkisiyle önemli döviz problemlerinin yaşanması ve Türkiye ekonomisinde cari açıklarla birlikte şiddeti giderek artan enflasyon sorunu, 24 Ocak 1980 Kararları’nın alınmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu kararlar ile Türkiye ekonomisinde önemli yapısal dönüşümlere gidilmiş ve 1980 yılına kadar uygulanan ithal ikameci sanayileşme stratejisi terk edilerek bunun yerini dışa açık büyüme stratejisi almış ve ihracata yönelik sektörler teşvik edilmiştir. Ancak, bu süreçte sanayi üretiminin önemli ölçüde sermaye ve ara malı ithalatına bağlı olması ihracatın önemli ölçüde ithalata bağlı olması sonucunu da beraberinde getirmiş ve ithalatların finansmanı ihracattan elde edilen döviz ile sağlanamayıp dış borca başvurulmuştur. 1980’ li yıllar öncesinde kamu finansman ihtiyacını ağırlıklı olarak iç borçlanma ile karşılayan Türkiye 1980’ li yıllarla birlikte dışa açılan bir ekonomi haline gelmiş ve kamu finansmanında dış borçlanmanın ağırlığı artmaya başlamıştır.
Şekil 2
Şekil 2’de görüleceği üzere günümüzde de Türkiye ekonomisinin ithalatı ağırlıklı olarak ara mala dayanmaktadır. İşte bu noktada 1980’li yıllarda görülen sıkıntılar doğrultusunda, günümüzde Türkiye’de ihracata dayalı büyümenin sürdürülebilir bir büyüme yöntemi olabilmesi için Türkiye’nin katma değeri yüksek ihracat yapan bir ülke olması gerekmektedir.
Katma Değer Nedir ?
Katma değer, belli bir mal veya hizmetin satış fiyatından, o ürünü meydana getirmek için başkalarından satın alınan şeylerin ( ara malların) bedeli düşüldükten sonra kalan miktardır. Katma değeri yüksek ürün ihracatı için ise gereklilikler şu şekilde;
- ara malları ulusal kurumlardan alarak milli katma değer sağlamak,
- ara mallar ithalat yoluyla tedarik ediliyorsa dış pazarlara yüksek fiyata satılabilecek bir ürün yaratmak.
Ara malların tamamının ulusal kurumlardan alımı hem maliyet hem de kapasite açısından zor olduğu için bu durumda geriye ithal edilen ara mallar ile katma değeri yüksek ürünler elde etmek kalıyor. Bunu yapabilmenin en uygun yolu ise inovasyonu desteklemektir.
Kısacası, Türkiye’de ihracata dayalı bir büyüme sistemi için inovasyon gerekiyor ve inovasyon için gereken ortamın oluşturulması adına ise başta kaynak desteği olmak üzere çeşitli teşvik politikalarının gerçekleşmesi gerekiyor.
Kaynakça
Küçükaksoy, İ., Çifçi, İ. & Özbek, R.İ. (2015). İhracata Dayalı Büyüme Hipotezi: Türkiye Uygulaması. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, http://dx.doi.org/10.18074/cnuiibf.226
ÖZÇELEBİ, Oğuzhan & ÖZCAN, Burcu (2013) İhracata Dayalı Büyüme Hipotezi Türkiye İçin Geçerli Mi? Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F, http://www2.bayar.edu.tr/yonetimekonomi/dergi/pdf/C20S12013/1-14.pdf
Seyidoğlu, H. (2009). Uluslararası İktisat. 17. Baskı, İstanbul: Gizem Can Yayınları.
Todaro, M. P. (2000). Economic Development. Sevent Edition, Addison-Wesley Publications
http://www.kalkinma.gov.tr/Pages/TemelEkonomikGostergeler.aspx
http://www.dunya.com/kose-yazisi/katma-degeri-yuksek-ihracat-i/20654
http://www.dunya.com/kose-yazisi/katma-degeri-yuksek-ekonomi/20855
https://www.hazine.gov.tr/tr-TR/Istatistik-Sunum-Sayfasi?mid=249&cid=26&nm=41#
