Günümüz bankacılığı dışarıdan her ne kadar insan ihtiyaçlarına hizmet ediyormuş gibi görünse de aslında modern bankacılık sistemi simsarlıktan pekte farklı bir şey değildir.
Reklamlarda duyduğumuz “Bankacılıkta sınır yoktur.” sloganı bir reklam kampanyası değil bir gerçektir. Bankacılıkta gerçekten de sınır yoktur. Öyle ki modern finansal enstitülerin para basmaya yetkileri bile vardır. Kulağa her ne kadar devletin yapması gereken bir işmiş gibi gelse de ve para basmanın gerçekten de devletin yükümlülüğü altında olsa bile günümüz bankaları dijital olarak para oluşturabilmektedir. Bankaların hazinelerinde olmayan parayı borçlandırması, teknik olarak havadan para oluşturmaktır.
Merkez Bankası tarafından belirlenen zorunlu karşılık oranı(Reserve Requirement Ratio) bankaların kasalarında tutmak zorunda oldukları para miktarını belirlemektedir. Genellikle yüzde on olarak belirlenen bu oran bankaların astronomik kazançlar elde etmesine olanak sağlar. Örneğin, banka hesabınıza yatırdığınız 1000 liranın sadece yüzde onluk kısmı(100 lira) bankanın kasasında tutulur. Geri kalan 900 liraysa bir başka müşteriye kredilendirilir ve banka bu işlemden faizle kâr elde etmektedir. Yani banka aslında sizin paranızı, sizin rızanız olmadan kullanarak kâr elde edebilmektedir. Her ne kadar paranızı vadeli mevduat hesabınıza yatırsanız bile bankanın sizin paranızdan elde ettiği kâr size verdiği faize karşılık devede kulak kalır.
Başka bir deyişle, kısmi rezerv bankacılığı(Fractional Banking System) olarak adlandırılan çağdaş finans sistemi bankaların rezervlerinde bulunmayan kapitali dağıtabilmesi üzerine tasarlanmıştır. Güncel olarak kullandığımız paranın çoğunluğunun dijital olması, paranın elimize dokunmadan bir çığ gibi büyüyebilmesine yol açmaktadır.
Örnek vermek gerekirse; Mert’in Yapı Kredi bankasındaki hesabına 1000 lira olan harçlığını birikim yapma amacıyla yatırdığını düşünelim. Banka paranın yüzden onluk kısmını kasasında tutar ve geri kalanını kredilendirir. Yani Yapı Kredi bu paranın 900 lirasını ayakkabı almak isteyen Selim’e kredilendirir. Selim bu parayla Adidas’tan almak istediği basketbol ayakkabısını alır. Bu örnekte Adidas’ın sadece Garanti bankasıyla çalıştığını varsayalım. Garanti bankasının hesabına bu alış-verişten sonra 900 Türk lirası transfer edilmiştir. Garanti bankasının toplam rezervi bu işlemden sonra 900 liraya ulaşır. Banka bir önceki işlemde olduğu gibi toplam rezervinin yüzde onluk kısmını kasasında tutacak ve geriye kalan yüzde doksanlık rezervini bir başka müşteriye kredilendirecektir. Yani Garanti bankası 90 lirayı hazinesinde tutacak ve 810 lirayı bir başka müşteriye borçlandıracaktır. Bu başka müşteriyse aldığı bu parayla yaptığı alış-veriş sayesinde parayı başka bir bankaya aktaracak ve bu bankada aynı işlemi tekrar edecektir. Bu bankaysa paranın yüzde onu olan 81 lirayı hazinesinde tutacak ve paranın geri kalan kısmı olan 729 lirayı bir başka müşteriye borçlandıracaktır. Bu kümülatif işlem paranın daha fazla bölünemeyecek bir hale geldiğinde bitecektir. Sonuç itibariyle Mert’in harçlık biriktirme amacıyla hesabında yatırdığı 1000 lira, piyasada yaklaşık 10.000 lira olarak sirküle edecek ve bu paranın 9000 lira kadarı bankalar tarafından sanal olarak oluşturulacaktır.
Not: Bankaların bu işlemlerden önce rezervlerinin olmadığını varsayıyoruz.
| Zorunlu Rezerv | Mevduat | Borçlandırma | Toplam Banka Rezervi | Toplam Mevduat | Toplam Borçlandırma | ||||||||
| İlk Mevduat (Yapı kredi) | 1000 | 1000 | |||||||||||
| Zorunlu Reserv(%10) | 100 | 900 | 100 | 900 | |||||||||
| İkinci Tur (Garanti) | 900 | 1900 | |||||||||||
| Zorunlu Reserv(%10) | 90 | 810 | 190 | 1710 | |||||||||
| Üçüncü Tur | 810 | 2710 | |||||||||||
| Zorunlu Reserv | 81 | 729 | 271 | 2439 | |||||||||
| Dördüncü Tur | 729 | 3439 | |||||||||||
| Zorunlu Reserv | 72.9 | 656,1 | 349.9 | 3095,1 | |||||||||
| …… | …… | ……. | |||||||||||
| Toplam | 1000 | 10.000 | 9.000 | ||||||||||
Modern bankalar burada tozdan 9000 lira oluşturmuştur. Mert’in ilk başta 1000 lira olarak yatırdığı para piyasada 10.000 lira olarak sirküle etmiştir. Özetle bankalar kasalarında bulunmayan parayı bir başkasına borçlandırır ve bu işlemden de faizle kâr elde eder. Bu sistem, güven ve zamanlama üzerine kurulmuştur. Yani, çağdaş bankacılık sistemi müşterilerin bankadan varlıklarını farklı zaman aralıklarıyla çekebilmeleri üzerine inşa edilmiştir. Aksi bir senaryo ekonomik bir katastrofi olarak sonuçlanır.
Bütün müşterilerin aynı anda bankalardan mevduatlarını çekmek istedikleri bir senaryoda müşteriler mevduatlarının sadece yüzde onluk kısmına ulaşabilirler çünkü paralarının geri kalan yüzde doksanlık kısmı bankaların kâr elde edebilmesi üzerine başka müşterilere kredilendirilmiştir. Modern finans sistemi haliyle tamamen bir aldatmacadır. Geçtiğimiz haftalarda Amerika Birleşik Devletlerin’de ardı ardına batan iki finansal enstitü kısmi rezerv bankacılığının sonucudur.
Arkadaşım Selim Tekbaş’a yazıyı yazmamda sağladığı yardımları için teşekkür ederim.
Kaynakça ve Fotoğraf:
