14 Mayıs seçimlerinin ardından 2. tura kalan Cumhurbaşkanlığı yarışı birçok muğlaklığı da beraberinde getirdi. Anayasa tarafından güvence altına alınmış olan temel siyasi haklar ve ödevlerden olan seçme hakkı bağlamında, YSK tarafından belirtilen 64 milyon 190 bin 651 kayıtlı seçmen içinden, 54 milyon 919 bin 932 seçmenin oy kullanması sonucu çıkan yüksek katılım oranı demokrasinin işleyişine işaret etse de (1), seçim günü yapılan bazı hatalar maalesef görmezden gelinebilecek kadar küçük değildi. Bu hataların temel siyasi haklar kapsamında birer ihlal teşkil ettiğini söylemek ise görünen demokrasi sevincini baltalamaya yönelik değildir elbette.
Anayasamızın 67.maddesinin 2. fıkrasında seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları düzenlenmiştir. Buna göre “Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetim altında yapılır.” (2).
26/4/1961 tarihli ve 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanununun 2. maddesiyle düzenlenmiş olan seçim esasları ise yeniden “Seçimler, serbest, eşit, tek dereceli genel oy esaslarına göre yapılır” diyerek anayasada belirtilmiş ilkeler kapsamında, cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin, halkın doğrudan iradesiyle, eşit oy ilkesi ve seçimin serbestliği ilkesi çerçevesinde seçildiğini belirtir (3).
Eşit oy ilkesi, bir seçmenin bir seçimde yalnızca bir oyluk etki yaratabildiği anlamına gelir ve aynı zamanda oyların sayı olarak eşit olması, seçme gücünün eşit olması, cinsiyetlerin oy kullanmada eşit ve denk olması, fırsat eşitliğinin sağlanması ve toplumdaki azınlıklara oy kullanmada eşit hak tanınması gibi hususları da içinde taşır (4). Seçimin serbestliği ilkesi ise Anayasa Mahkemesi kararında belirtildiği üzere, “seçmenin hiçbir yasa dışı el atmaya, baskıya ve etkiye kapılmadan oyunu kullanmasıdır.” (5). Bu bağlamda, bir seçmen olmak, adil koşullar altında oy hakkını hiçbir olumlu veya olumsuz etmenin baskısı olmadan kullanabilmeyi gerektirir.
Fakat, 14 Mayıs günü ve ardından gelen bazı şaibeli durumlar, demokrasinin işleyişine yönelik soru işaretleri yarattı. Adil seçimlerin, işleyen bir demokrasinin en büyük koşulu olması ve temel siyasi haklara erişimin adil seçimleri sağlayacak olması, ne yazık ki bu seçimde bazı bölgelerde unutuldu:
Bunun haricinde, 1 milyon 20 bin 749 oyun geçersiz sayılması (6) ise geçersiz oyların yüksekliğini gösterdi. “Evet” ya da “Tercih” mührünün basılmamış olması, birden fazla adaya ya da partiye oy verilmesi, oy pusulasının bütünlüğünün bozulacak şekilde yırtılması veya koparılması, oy pusulasının çizilmesi, yırtılması, karalanması halleri oyların geçersiz sayılması nedenleri arasında veriliyor (7). Geçersiz oyların yüksek olması, çeşitli itirazlar doğururken, oyların tekrar sayılmasından seçimlerin iptaline ve yenilenmesine kadar olan talepler doğurabiliyor. Hatırlayacak olursak, AKP’nin , 31 Mart İBB başkanlığı seçimlerinde Yüksek Seçim Kuruluna(YSK) sunduğu itiraz dilekçesinde geçersiz oyların çokluğu itiraz nedenleri arasındaydı (8). Geçersiz oyların, sadece teknik hatalar olmadığının ve halkın iradesini kısıtlayıcı nitelikte, bireysel faydaya veya siyasal çıkara yönelik olarak kullanılan araçlar olması ise seçimlerin bir başka hatasına ışık tutabilir.
Fakat, en büyük hata belki de, Yüksek Seçim Kurulu Teşkilatının, kanunen belirtildiği üzere devletin bağımsız ve tarafsız bir kurumu olması gerekirken (9) ,sistemine girdiği “yanlış oylar” (10) oldu. YSK verilerinin, siyasi partilerle paylaşılması ve sandık tutanaklarının, sistemdeki verilerle uyuşmaması sonucunda, ortada bir “yanlışlık”ın olduğu kanaatine varıldı. Özellikle, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesindeki bazı sandıklardan çıkan sonuçların sisteme yanlış girildiğine dair çeşitli iddialar mevcut. Yeşil Sol Partisinin birçok oyunun, seçimden %10,07 oyla çıkan MHP’ye yazılması, HDP’nin YSK Temsilcisi Mehmet Rüştü Tiryakiden ” Çok sayıda sandıkta, sandık sonuç tutanağının sisteme yanlış girildiğine dair elimizde veriler var” ifadesini doğurdu(10). Sandık sonuç tutanaklarındaki uyuşmazlıkların tespiti üzerinde çalıştıklarını ifade eden Tiryaki, “İtirazlarımızı yapıyoruz. Şimdiye kadar yaptığımız itirazlar sonucunda verilerin önemli bir bölümü düzeltildi” de dedi (11).
Konuyla ilgili olarak, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş ise “Tüm sandık sonuçlarını tek tek inceliyor, sorun gözükenlerin hepsine gerekli itirazlarımızı yapıyoruz. Süreci çok yakından takip etmeye devam edeceğiz. Lütfen endişe etmeyin.” açıklamasını yaparken, CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu da “İtiraz sonuçları gelir gelmez raporu sizinle paylaşacağız” dedi (12).
Sosyal medyada halkı büyük bir kızgınlığa sürükleyen bu hatalar, YSK Ankara İl ve Merkez İlçe Seçim Kurulu önünde bir grup gencin Demokrasi Nöbetinde durmasına ve ardından polisin müdahale etmesiyle 10 kişinin göz altına alınmasıyla sonuçlandı. Polis müdahelesinden önce, iradesini ortaya koyan grup, yapılan hukuksuzluğa dikkat çekti:
Bu gibi hataların, öngörülememiş ve/veya siyasi iradenin istemi dışı gerçekleşmiş olmasının mümkün olmaması belki de seçimlerin en büyük kusuru olabilir. Oyların, seçimlerde manipülasyona yönelik siyasal bir araç olarak kullanılması ise seçimde suç olur mu sorusunu yanıtlayıcı niteliktedir. Temel siyasi hakların ihlal edilmesi, bağımsız ve tarafsız olması gereken kurumların, başka merci ve makamlar tarafından kullanılması ve çeşitli ve yasal olmayan yollarla yaratılan iktidarların emir ve talimatları altına bağlanması, seçimlere ve seçimlere bağlı hak ve özgürlüklere her zamandan daha çok sahip çıkmamız gerektiğini kanıtlıyor. Özellikle, 28 Mayısla belirlenebilecek bir değişim, artık hatalara yol açmayan ve yapılan hatalardan da sorumluluk duyan bir iktidar doğurma ihtimali taşıyor.
Kaynakça:
1- “Seçime Katılım Oranı Ne Kadar? 14 Mayıs’ta Kaç Kişi Oy Kullandı?”, Halktv, 15 Mayıs 2023, https://halktv.com.tr/siyaset/secime-katilim-orani-ne-kadar-14-mayista-kac-kisi-oy-kullandi-739380h, 16 Mayıs 2023.
2-TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI(Kanun no.2709, madde 67/2), T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf, Erişim 16 Mayıs 2023.
3-SEÇİMLERİN TEMEL HÜKÜMLERİ VE SEÇMEN KÜTÜKLERİ HAKKINDA KANUN( Kanun No.298, madde 2/1). T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=298&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=4, Erişim 16 Mayıs 2023
4-Kulaç, D. “EŞİT OY İLKESİ” . Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 18 (2021 ): 211-214 <https://dergipark.org.tr/tr/pub/yuhfd/issue/60648/894825>
5-Anayasa Mahkemesi Kararı, 29 Mayıs 2008, E.2008/33 ve K. 2008/113 sayılı Karar, RG, 5 Temmuz 2008, Sayı 26927. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/07/20080705-15.htm, Erişim 16 Mayıs 2023.
6-Dal, Aylin. “Seçmen sayısı ve seçime katılım arttı, geçersiz oy sayısı azaldı”, 22 Mayıs 2023, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/secmen-sayisi-ve-secime-katilim-artti-gecersiz-oy-sayisi-azaldi/2903048#:~:text=Bu%20oylar%C4%B1n%2017%20bin%20366,bin%20287’si%20oy%20kulland%C4%B1, Erişim 23 Mayıs 2023.
7-“Oyların hangi hallerde geçersiz sayılacağı, oy kullanan vatandaşlar tarafından sorgulanıyor. Destekledikleri adaya ve partiye oy veren seçmenler, Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından yapılan uyarılara dikkat ediyor ve oyların hangi hallerde geçersiz olacağını merak ediyor. Peki, oylar hangi hallerde geçersiz sayılır?”, 14 Mayıs 2023, NTV, https://www.ntv.com.tr/2023-secim/oylar-hangi-hallerde-gecersiz-sayilir-oyu-gecersiz-kilan-durumlar-hakkinda-aciklama,w89U3gakek6X29TWCJi4Sw, Erişim 16 Mayıs 2023.
8-Türkten, Ferdi ve Sırıklı, Aylin, “AK Parti İstanbul için olağanüstü itiraz dilekçesini YSK’ye sundu”, Anadolu Ajansı, 16 Nisan 2019, https://www.aa.com.tr/tr/politika/ak-parti-istanbul-icin-olaganustu-itiraz-dilekcesini-yskye-sundu/1453890, Erişim 16 Mayıs 2023.
9-YÜKSEK SEÇİM KURULUNUN TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN( Kanun No. 2062, madde 3). T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.7062.pdf, Erişim 16 Mayıs 2023.
10-“Sosyal medyada ‘yanlış oy’ itirazları yükseliyor: ‘#OylarYenidenSayılsın’ etiketi ülke gündeminde”, BirGün, 16 Mayıs 2023, https://www.birgun.net/haber/sosyal-medyada-yanlis-oy-itirazlari-yukseliyor-oylaryenidensayilsin-etiketi-ulke-gundeminde-437707, 16 Mayıs 2023.
11-“Yeşil Sol Parti ve HDP Merkez Yürütme Kurulu toplandı”, BirGün, 15 Mayıs 2023, https://www.birgun.net/haber/yesil-sol-parti-ve-hdp-merkez-yurutme-kurulu-toplandi-437700, Erişim 16 Mayıs 2023.
12-“CHP’den YSK verisi açıklaması: İtirazlar yapıldı, raporu sizlerle paylaşacağız”, Evrensel, 16 Mayıs 2023, https://www.evrensel.net/haber/490165/chpden-ysk-verisi-aciklamasi-itirazlar-yapildi-raporu-sizlerle-paylasacagiz, 16 Mayıs 2023.
