Bir Orta Amerika ülkesi olan Guatemala geçtiğimiz günlerde ülkenin kuzeyinde bulunan Maya kalıntılarıyla gündeme geldi. Ormanın altında bulunan kalıntılar 60 binden fazla ev, saray ve sokaktan oluşuyor. Fakat Guatemala’yı benim için ilgi çekici kılan özelliği binlerce yıllık tarihe sahip bu kalıntılar değil, geçirdiği 36 yıllık iç savaş.
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından dünyada yayılmakta olan sosyalist ideoloji ABD için durdurulması gereken bir numaralı tehditti. Bu yüzden de Güney ve Orta Amerika’da yönetimlerde bulunan solcu liderlerin askeri darbelerle koltuklarından indirilmesi ve yerlerine ABD destekli askeri rejimler kurulması özellikle yirminci yüzyılın ikinci yarısında oldukça yaygındı. Paraguay, Brezilya, Bolivya ve önceki yazılarımdan birinin konusu olan Nikaragua bunlardan bazılarıydı. Tıpkı Nikaragua’da seçilmiş başkanın 1936’da bir askeri darbeyle indirilmesi gibi, Guatemala’da da 1954’de demokratik seçimlerle başa gelmiş başkan Jacobo Arbenz, General Carlos Castillo Armas öncülüğündeki askeri darbeyle koltuğundan indirilmişti. Arbenz’in komünist partiyi legalleştirmesi ve the United Fruit Şirketi’nin üretim çiftliklerini millileştirmesi süreci hızlandıran faktörler olmuştu. Darbenin ardından Castillo Armas hızlı bir şekilde toprak reformunu sonlandırdı, işçi ve köylü sendikalarını feshetti. Yaklaşık üç sene boyunca başkanlık koltuğunda oturan Armas 1957’de uğradığı suikast ile hayatını kaybetti.
Guatemala’daki dönüm noktası ise Fidel Castro’nun Küba’da askeri hükümet karşısında aldığı başarı oldu. 1960’dan 1996’ya kadar sürecek 36 yıllık şiddet dönemi Fidel efsanesinden ilham alan isyancılar tarafından başlatıldı ve her ne kadar 1966’da demokratik rejim tekrar kurulsa, sivil bir aday başkanlığı alsa da çok geçmeden askerin desteğini arkasına alan Carlos Arana seçimleri kazandı. 12 yıl sürecek bu süreçte ordunun kurulan hükümetler üzerindeki etkisi belirleyici etken oldu. O dönem yayınlanan bir raporda belirtildiği gibi 1970’ler gerilla gruplarına ve yerlilere karşı uygulanan şiddet politikası sebebiyle binlerce insanın katledildiği yıllar olarak kayıtlara geçti. Hatta bu şiddet ve katliamlar öyle bir noktaya geldi ki 1977’de ABD Başkanı Jimmy Carter, Birleşik Devletler tarafından sağlanan askeri desteği kesti.
Askeri cunta yönetimi ele geçirdiğini açıklıyor
1982’de ordu içindeki genç subaylar General Rios Montt liderliğinde ülkedeki savaşı bitirip ölümlere durdurmak amacıyla bir darbe gerçekleştirdiler, bu yönetimin bir askeri gruptan ötekine geçmesi demekti. Ertesi yıl bu sefer demokratik yönetimi geri getirmek sözüyle artık sıradanlaşan yeni bir askeri darbe daha yapıldı, yıllar hızla geçerken ve ölümler azalmak yerine artarken değişen yalnızca ülkeyi yöneten generalin ismi oluyordu.
Ordunun ülkedeki gözle görülür hakimiyeti devam etse de sivil yönetime dönüş 1986’da yapılan demokratik seçimlerle gerçekleşti. Hiç de şaşırtıcı olmayan bir şekilde ülkedeki iç savaşı sonlandırma sözü veren Hristiyan Demokratik Parti lideri Marco Cerezo da sözünde duramadı. 1982’de kurulan Guatemala Ulusal Devrim Birliği’nin(URNG) hükümet güçleriyle olan çatışmaları daha da şiddetlendi.
İçerideki şiddet atmosferine rağmen uluslararası alanda barışçıl bir politika izleyen Guatemala, Kosta Rika Devlet Başkanı Oscar Arias Sanchez tarafından hazırlanan Orta Amerika barış planını kabul ettiğini açıkladı. Gerçekleşen birkaç seçimden sonra 1996’da koltuğu kazanan Alvaro Arzu Irigoyen ise süreci tamamlayan isim oldu. URNG ile aynı yıl içerisinde önce ateşkes anlaşması ardından da savaşı bitiren asıl anlaşmayı imzalayarak 36 yıl süren 200,000 insanın hayatını kaybettiği iç savaşı sonlandırdı.
Barış görüşmelerine dönecek olursak, devletle gerillalar arasındaki ilk görüşme gayrı resmi yollardan 1987’de İspanya’da yapıldı, resmi görüşmeler ise 1990’da Oslo’da başladı. Bu süreçte zaman zaman silahlı çatışmalar yaşansa da görüşmeler kesilmedi ve barışa gün geçtikçe daha da yaklaşıldı, 1996’nın Aralık ayı yıllar süren bu çabanın ürünüydü.
URNG komutanları ve Guatemala hükümeti barış anlaşmasını imzalıyor
Kaynakça
http://www.bbc.com/news/world-latin-america-19635877
http://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/01/130113_peace_process6_guatemala
https://www.pbs.org/newshour/health/latin_america-jan-june11-timeline_03-07
https://www.britannica.com/place/Guatemala/Civil-war-years
Resim Kaynakçası
https://www.resimars.net/r-harita-951-amerika-953-orta-amerika-siyasi-haritasi-16550.htm
http://online.usip.org/interfaith/1_1_4.php
https://guatemalapdx.wikispaces.com/Guatemalan+Civil+War+and+Government
