80’lerin sonu taşların yerinden oynadığı, değişimin herkesi ele geçirdiği zamanlardan biriydi. Sovyetler Birliği’nin çöküşe girdiği, Berlin Duvarı’nın ve onun yaratığı zihinsel duvarın yıkılmaya başladığı yıllardı. İşte tam bu zamanlarda Çin’de de tarih sahnesinde unutulmayacak olaylar yaşanıyordu. Yer, Tiananmen Meydanı’ydı.
Tiananmen Çincede “Cennetsel Barış Kapısı” anlamına geliyor. Tarihi 500 yıldan eskiye dayanan ve çevresinde bir sürü heykel bulunan meydan aslında Çinliler için Tiananmen Meydanı olaylarından çok daha öncesinde de önem arz ediyordu. Batı Medeniyeti, meydanı 4 Haziran 1989 günü tanısa da meydan daha öncesinde de politikanın merkezindeydi. Mesela 4 Mayıs 1919 günü Versay Antlaşması’yla Çin’in bazı topraklarının Japonya’ya verilmesi protesto edilirken de kalabalıklar yine Tiananmen Meydanı’nda toplanmıştı. İsmi “Cennetsel Barış Kapısı” anlamına gelen bir meydanda bu kadar çok siyasi olayın meydana gelmesi garip bir ironi de oluşturuyor. Peki, uzunca zamandır olaylar meydana geliyorsa 4 Haziran günü gerçekleşen olayları farklı yapan şey neydi?
Çin Halk Cumhuriyeti, hâlâ bir anlamda Komünizm rejimiyle yönetildiği bilenen bir devlettir. Fakat Çin özellikle ekonomi alanında Komünist rejimin sıkı kurallarından ayrılarak daha yumuşak ilkeler benimsedi. Buna verilebilecek en önemli örnek Çin’de özel mülkiyetin yasaklı olmamasıdır. Fakat bu değişimler bir anda gerçekleşmedi. Tiananmen olayları bu değişimlerin yaşanmasındaki en önemli köşe taşlarından biridir. Hâlâ Tiananmen olaylarının Çin’deki etkisi üzerinde uzun çalışmalar yapılmaktadır.
1980’li yıllarda Çin’deki ekonomik kriz ve baskıcı, insan haklarını ihlal eden yönetim Tiananmen olaylarının temel sebepleriydi. Fakat Çin Komünist Partisi’nin reformcu lideri Hu Yaobang’ın partiden ihraç edilip ardından öldürülmesinden sonra olaylar kontrol edilmesi çok daha zor bir hal aldı. Tiananmen olayları asıl olarak 4 Haziran 1989 tarihiyle birlikte anılsa da olayların başlangıcı Yaobang’ın 15 Nisan’daki ölümünden bir gün sonrası yani 16 Nisan’dır. Antidemokratik ve baskıcı yönetimden bunalan halk özellikle gençler demokrasi talebiyle Tiananmen Meydanı’na gittiler. Daha özgür olmak, fikirlerini rahatça dile getirebilmek, insan hakları ve ekonomi alanında reform talepleriyle birleştiler.
Gösterilerin başlamasından sonra yayılması çok hızlı bir şekilde gerçekleşti. Üniversite öğrencilerinin önemli rol oynadığı ve farklı kesimlerden birçok insanın katıldığı gösterilerde yaklaşık bir milyon kişinin bulunduğu düşünülüyor. Demokrasi talebi ve gösteriler kısa sürede ülke genelinde 400 kente yayıldı. 30 Mayıs günüyse Pekin halkını daha da inanılmaz bir görüntü bekliyordu. Göstericiler Tiananmen Meydanı’ndaki Komünist lider Mao Zedong’un portresinin karşısına 7 metrelik, iki eliyle meşale tutan genç bir kadın heykelini, Demokrasi Tanrıçasının heykelini yerleştirdiler.
Gösterilerin başlangıcında Çin hükümeti herhangi bir karşı harekette bulunmadı. Bunun en büyük sebebi hükümetin kendi içinde ne yapmaları, göstericilere nasıl davranmaları gerektiği konusunda anlaşamamış olmasıydı. Hükümetin bir kısmı daha yumuşak davranmak gerektiğini söylerken, diğer kısmı sert önlemler alınması gerektiğini söylüyordu. Çin Komünist Partisi 20 Mayıs’ta sıkıyönetim ilan ettiğinde tartışmaları hangi tarafın kazandığı belli oldu. Hükümet göstericilerin taleplerinin mümkün ve karşılanabilir olmadığını belirtti. Hükümetin sert tepkisi göstericilerin dağılmayıp, meydanlarda kalmalarına yol açtı.
4 Haziran günüyse Tiananmen’de bütün dünyada ses getiren, Tiananmen’i Batı medeniyetine tanıtan acı olaylar yaşandı. Hükümet, protestocuları yabancıların manipüle ettiğini iddia etti. Protestoları “devrim karşıtı isyan” olarak niteleyerek sert tedbirler aldı. Hükümet, 4 Haziran 1989 sabahı protestocuları durdurması için meydana 200 yüz bin asker gönderdi. Askerler göstericileri çapraz ateşe alarak birçok göstericinin ölmesine sebep oldular. Aynı zamanda tankların da birçok sivili ezdiği iddia ediliyor. Hâlâ o günkü olaylarda tam olarak ne kadar sivilin öldüğü bilinmiyor. Yapılan ilk açıklamalarda Çin hükümeti sadece 200 sivilin öldüğünü söyledi. Fakat birçok kişi asıl rakamın Çin hükümetinin verdiği sayının çok üzerinde olduğunu düşünüyor. 2017 yılında ortaya çıkan bazı İngiliz diplomatik belgeleri, İngiltere’nin Çin büyükelçisi Alan Donald’a göre 10 bin sivilin öldüğünü açığa çıkardı. Ölenler dışında o dönemde gözaltına alınıp bir daha hiç haber alınamayan insanların olduğu da biliniyor. Tiananmen olaylarında yaşamını kaybeden insan sayısı hâlâ bir sır olarak kalmaya devam ediyor. 4 Haziran 2019 günü, olayların 30. yıl dönümünde Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Mike Pompeo yazılı bir açıklamayla Çin’in ölen ve kaybolan kişilerin tam sayısını açıklaması gerektiğini söyledi. Çin hükümetiyse bunun “Çin’in siyasal sistemine bir saldırı” olduğunu söyleyerek açıklama yapmayı reddetti. Üzerinden geçen 30 yıl sonra bile Tiananmen olayları hâlâ tam anlamıyla kapanabilmiş değil.
İşte bu fotoğraf Tiananmen olaylarını hatırlamaya değer kılan şeylerden bir diğeri, belki de en önemlisi. Bu fotoğraf o gün bütün gazetelerin manşetlerini büyük büyük yazılarla süsledi. Bu fotoğraf tek bir andan çok daha fazlasını, her şeye rağmen doğru olduğuna inandığımız şeyler için dimdik durmayı, yıkılmamayı, demokrasi için verilen mücadeleyi ifade ediyordu. 5 Haziran 1989 sabahı, bir önceki gün birçok katliamın yaşandığı o meydanda tanklar zaferlerini kutlarken tek bir adam elinde market poşetleriyle bir anda tankların önünde dikildi ve kıpırdamadı. Orda bulunan birçok insan tankların aynı bir önceki gün gibi o adamı da ezeceğini düşünüyordu. Ama ezmedi, o adamın önünde durdular. O isimsiz kahramana ne olduğu, adı bilinmiyor. Ama Tiananmen dendiğinde bu fotoğraf ve o adam geliyor insanların aklına. Adamın isimsiz oluşuysa bana hâlâ çok anlamlı geliyor. Çünkü o adam orada dururken sadece kendini değil, bütün insanlığı ve demokrasiyi temsil ediyordu.
KAYNAKÇA
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48504871
Hung, Wu. “Tiananmen Square: A Political History of Monuments.” Representations, no. 35 (1991): 84-117. doi:10.2307/2928718.
https://www.bbc.com/news/world-asia-48445934
GÖRSEL KAYNAKÇASI
