İnsanlık tarihinde miladi bir etkiye sahip olan Korona pandemisinden önce, maske denilince akıllara sanat, kültür ve tarih gibi birçok farklı konsept ve farklı kullanım alanı geliyordu. Bunlardan biri olan tıbbi maske kullanımı hastane dışındaki mekanlarla bağdaştırıldığında genellikle akla ilk gelen turistik beldeler ve buradaki Uzak Doğulu turistlerdi. Pandemi öncesinde turistik bölgelerinde maske takan Uzak Doğulu insanları görünce bazen onlara hayret eder ve neden bu şekilde dolaştıklarını anlamaya çalışabiliriz. Ancak 2020 yılının kış aylarında tüm dünyaya yayılan Korona virüsü ile kafamızdaki maske algısı tamamen değişti. Etrafta maske takan insanlar görmek günlük yaşamımızın bir parçası haline geldi ve hatta maske takmayanlar garipsenir oldu.
Günümüzde fazlaca aşina olduğumuz maskelerin tarihi ise Korona virüsün ve 2020 pandemisinin çok daha gerisine Günümüzde fazlaca aşina olduğumuz maskelerin tarihi ise 2020 pandemisinin çok daha gerisine uzanıyor. Tam olarak ne zaman ve nerede ortaya çıktıkları kesin olarak bilinmemekle birlikte ilk örnekleri neolitik çağlara dayanıyor. İnsanlar mağaraları ev olarak kullandığı zamanlardan bu yana maskeleri çok değişik ve farklı amaçlar doğrultusunda kullanır. Kimisi kötü ruhlardan korunmak için, kimisi salgın hastalıklardan korunmak için, kimisi de kültürel-dini inanışlarının bir yansıması olarak farklı şekil ve boyutlarda taştan, kilden, hayvan derisinden, tahtadan veya çeşitli metallerin karışımından yapılmış maskeler kullanır.
Maske kelimesinin kökenini incelediğimizde de farklı kültürlerin maskeyi kullanım alanları veya amaçları hakkında bir çıkarımda bulunmak mümkündür. Latince kökenli olan maske kelimesi farklı coğrafyalara yayılarak birçok dile yerleşmiş ve farklı kültürlerle yoğrulmuştur.
“Kelt dilinde mask, İtalyanca’da maschera, İspanyolca’da mascara ve Fransızca’da masqué olan kelimenin kökeni; Latince’de hayalet anlamına gelen mascus (masca) kelimesinden gelmektedir. Ayrıca Arapça’daki maskara kelimesi; kostüm giymiş kişi ve soytarı anlamlarına gelmektedir. Kelime Türkçeye, Fransızca masqué kelimesinden geçmiştir.” (Yüksel, 2020)
Kelimenin ortaya çıkışından önce ilk olarak milattan önce avcılık –toplayıcılık döneminde maske algısı ve kullanımının ortaya çıktığı düşünülüyor.
“Fransa’da bulunan Les Trois Freres mağarasındaki, M.Ö. 13.000’e tarihlenen mağara resimlerindeki The Sorcerer (şaman veya büyücü) figürünün, ilk maske imgesine örnek olabileceği düşünülüyor” (Özşahin, 2020).
Araştırmacılar bu dönemlerdeki maske kullanımının avcılık faaliyetinde bulunan insanların hayvanları avlamadaki başarısını o hayvana benzeyen bir maskeler takarak artırmayı amaçladıklarını düşünüyor. Ayrıca hayvan maskesi takan insanların o hayvanın gücüne erişeceğine inandığını öne sürenler de bulunuyor. Bu gibi fonksiyonel kullanımın yanı sıra avcılık-toplayıcılık çağındaki insanların hayvanların davranışlarını tiyatrodaki gibi mimik ve jestler yardımıyla onların davranışlarını taklit ettikleri ritüellerin bir parçası olarak da kullandıkları biliniyor. (DEMİRCİOĞLU, 2015).
Avcılık faaliyetlerinden sonra maskelerin en çok kullanıldığı alanlardan bir diğeri ise savaşlar. Askerler hava koşullarından korunmak, tanınmamak veya öldürücü darbelerden korunmak amacıyla da maske kullanır. Savaş esnasında kullanılan maskeler çoğunlukla çeşitli metal karışımlarının dövülmesi ile yapılırken bez savaş maskelerin örneklerini de görmek mümkün.
Avcılık ve savaş alanlarındaki maske kullanımının dışında kültürel ve dini seremonilerde de birçok farklı maske kullanılır. Antik Yunan tragedyalarında, Orta Çağ Avrupa’sı ve Uzak Doğu tiyatrolarının ve sanatın pek çok dalında karakterlerin özelliklerini daha iyi yansıtmak, dinleyicilere mesajı daha akılda kalıcı biçimlerde iletmek amaçları doğrultusunda kullanılır. Bunların dışında maske kullanımı Antik Çağ tiyatrolarında oyunculara birden fazla karakterin aynı oyuncu tarafından canlandırılması, geniş ağızlı megafon görevi gören maskelerle duygu ve ifadelerin daha iyi yansıtılması ve kadın karakterlerin kolaylıkla erkek oyuncular tarafından canlandırılması gibi pek çok avantaj sağlar (Kavrakoğlu, 2019).
Maskelerin geçmişte çeşitli kullanım alanları olmasına rağmen günümüzde, pandemiden dolayı, maske denilince aklımıza ilk gelen alan şüphesiz ki tıp ve medikal maske kullanımı. Tıpkı günümüzde olduğu gibi eski çağlardaki insanlar da salgın hastalıkla mücadele edebilmek için maskeleri kullanmışlar.
“Hastalıkların insandan insana bulaşabileceği yönündeki akademik teoriler aslında 16. yüzyıldan bu yana bulunuyordu. Ancak bu teoriler, 1800’lü yıllarda mikropların varlığının anlaşılmasıyla doğrulandı. Yale Üniversitesi’nden Profesör William Summers, bu tarihlerden önce hastaların tedavisinde kullanılan maskelerin, “kötülükleri uzaklaştırmak için giyinilen muska” gibi görüldüğünü açıklıyor.”(Günaydın, 2020)
Geçmişte maske kullanımının günümüzdeki gibi halk arasında çok yaygın olmamakla beraber genellikle bu hastalıkları tedavi eden hekimler tarafından kullanılır. On yedinci yüzyıl veba salgınları sırasında doktorlar tarafından kullanılan karga kafasını andıran ve burun kısmı lavanta, kehribar, karanfil ve gül gibi çeşitli kokulu bitkilerle doldurulan bir maske tıbbi alanda kullanılan maskelerin en çarpıcı örneği niteliğindedir. Bu gibi kokulu otlar kullanmalarının sebebiyse vebanın kötü koku ve hava yoluyla bulaştığına inanmalarıdır.
Bahsedilen tüm örneklerden de görüleceği üzere bu gün bir kere kullanıp attığımız tıbbi maskelerin pek çok kullanım alanı ve çok köklü bir geçmişi var. Aynı zamanda birçok medeniyetin kültür, din ve sanat anlayışıyla şekil bulan maskeler okumasını bilenler için eşsiz bir hazine değerinde.
Kaynakça
Demircioğlu, Z. (2015). İLETİŞİM SÜRECİNDE AMAÇ VE NİYETİ FARKLILAŞTIRAN EGEMEN BİR ÖGE OLARAK MASKE. DergiPark, 157-182.
Günaydın, E. (2020, Mayıs 16). Salgın hastalıklara karşı maske kullanımı tarihte nasıl yaygınlaştı? ‘Veba Savaşçısı’nın hikayesi. EuroNews: Salgın hastalıklara karşı maske kullanımı tarihte nasıl yaygınlaştı? ‘Veba Savaşçısı’nın hikayesi adresinden alındı
Özşahin, E. (2020, Haziran 26). 2021 tarihinde http://www.sanatatak.com/view/maskeler-nasil-ortaya-cikti adresinden alındı
Yüksel, B. T. (2020, Ocak 20). Geçmişten Günümüze Maske. Mart 10, 2021 tarihinde 10layn: https://10layn.com/gecmisten-gunumuze-maske/ adresinden alındı
