1880’lerdeki John Rockefeller’in Standard Oil’inden 1960’ların OPEC’ine kadar pekçok kuruluş, petrol pazarını kendi çıkarları doğrultusunda kontrol etmek, yönetmek istedi. Petrol pazarı, çok nadiren tıpkı diğer pazarlar gibi arz ve talep ilişkisi doğrultusunda hareket etti ve bugünlerde, böylesi nadir bir duruma şahitlik ediyoruz.
Mesela petrol arzını ele alalım. Bir yıl önce Suudi Arabistan, OPEC’in diğer üyelerinin ham petrol satışını azaltarak fiyatları yükseltme isteğine karşı çıktı çünkü Suudiler, düşük fiyatların kaya petrolü gibi alternatif enerji üreticilerini pazar dışı bırakacağına inanıyordu. O zamandan beri de kendi düşük üretim maliyetlerini petrol pazarından daha büyük bir pay almak için kullandılar. Çin’e petrol satmak için Rusya ve diğer OPEC üyeleri ile savaşmaları bir yana, İsveç ve Polonya’daki rafinerilere giden Rus petrolünün yerini alarak Avrupa çapında da fiyatları düşürmeyi planladıkları bir gerçek.
Büyük petrol şirketleri ve rekabete girmeye çalışan küçük yerli petrol üreticileri de dahil olmak üzere yüksek maliyetle üretim yapan üreticiler de, gönülsüz de olsa, rasyonel davranarak bu yıl petrol üzerine yapılması planlanan en az 150 milyar dolar tutarında bir yatırımı iptal ettiler ve dahası gelecek yıl, bu kesinti daha da artacak gibi görünüyor. Yine de bu kesintinin daha az üretime yol açması, biraz zaman alacak gibi. Ne de olsa petrol üzerine yapılması planlanan yatırımlar, uzun bir zaman dilimine yayılmış oluyor ve bu esnada üreticiler, mevcut fiyatların düşüklüğünü telafi etmek için var olan tesislerde daha fazla üretim yapacaklardır. Ama belli bir süre sonra azalan yatırım, üretimde de azalmaya yol açacaktır.
Petrol pazarını alt üst eden jeopolitik gerilimler de bu yıl, göreceli olarak azalmış durumdalar. Üstelik OPEC, kotaları kısmen de olsa kaldırmış durumda. Bu da demek oluyor ki Suudi Arabistan ile İran arasında, Yemen’de süren dolaylı savaş gibi eskiden pazarda kargaşaya neden olan bazı durumlar, artık fiyatları çok az etkiliyor. Bunun yerine iş adamlarının nabzını her pazar ortamında hızlandıran bazı olaylar, petrol fiyatları üzerinde daha fazla etkiye sahip. Brezilya’daki petrol işçilerinin grevi ve Irak hükümetinin petrol yatırım bütçesinde kesintiye gitmesi bunlardan sadece bazıları.
Talep tarafında da önemli gelişmeler var. Bekleneceği üzere düşük petrol fiyatları, petrol tüketimini bir dereceye kadar arttırdı. Paris merkezli, petrol tüketen ülkeleri inceleyen bir ekonomik tahmin kuruluşu olan Uluslararası Enerji Ajansı’na göre, geçtiğimiz yıldan bu yana, sürücülerin fazla benzin tükettiği belirtilen araçlara yönelik talepleri arttı. Bu artışta Çin ve ABD başı çekiyor. Toplamda Uluslararası Enerji Ajansı, bu yıl petrol tüketiminde %1.9’luk bir artış bekliyor ki bu rakam, geçtiğimiz on yılın ortalaması olan %0.9’un iki katından fazla.
Ancak gözden kaçmaması gereken bazı detaylar da var. UEA’nin belirttiğine göre gelişen ülkelerde bile ürün başına düşen petrol tüketimi azalıyor. Özellikle Çin, daha az enerji kullanımını içeren bir büyüme planına odaklanmış durumda. Yakıt verimliliği standartları, sıkı bir şekilde uygulanmıyor olabilir ancak tüm dünyada satılan araçları, her halükarda etkileyecek bir durum bu. Endüstriyel analistler, uzun vadede fiyatların yönünü belirleyeceğini belirterek, azami arz ifadesini azami talep ifadesiyle değiştiriyorlar.
UEA, 10 Kasım itibariyle açıkladığı “World Energy Outlook” adlı bildirgesinde, talepteki yavaş toparlanmanın ve arzda yaşanan düşüşün 2020 itibariyle ham petrolün varil fiyatının 80 dolar gibi bir fiyattan satılmasına sebep olacağını tahmin ediyor. Ama alternatif bir senaryo da, petrolün varil fiyatının 2020’lerin ortalarına kadar 50-60 dolar aralığında seyredebileceği de belirtiliyor. Böylesine ayrıksı iki alternatif ortaya koyulmasındaki belki de en önemli sebep, kaya petrolünün analistlerin tahminlerini sürekli boşa çıkarması. Tüm bunları göz önüne aldığımızda diyebiliriz ki petrol pazarı, önemli bir değişimin arefesinde ve böylesi bir değişimin sonuçları, dünya ekonomisi için kritik olabilir.
Kaynakça
-http://www.economist.com/news/finance/21678198-once-prices-are-responding-supply-and-demand-not-opec-why-market
-http://www.thedigeratilife.com/images/how-to-invest-in-oil-2.jpg
-http://www.optionsellers.com/wp-content/uploads/CrudeOil-updown.jpg
