…Fransızlar, Türk edebiyatını hiç tanımıyorlar dersem, bana kızmazsınız. Şunu belirtmek isterim ki, Fransa’da, Türk edebiyatına ayrılan çalışmalar hemen hemen yok gibidir. Tanınmış Türk eserlerinin hiçbirini Fransızcaya çevirmemişlerdir. Ancak sizler Leyla ve Mecnun hikayelerini, Cem Sultan’ın Maceraları’nı, Binbir Gece Masalları’nı bildiğinize göre, bu konuda yola çıkmış sayılırsınız. Türk dünyasını, Arap ve Acem dünyasını, temelindeki felsefi ve mistik görüş farklılıklarına rağmen, sizlere yansıtmak istiyorum. Bunlardan Türk edebiyatına ağırlık vereceğim. Çünkü Türk edebiyatı Batı’nın ruhuna en yakın olandır.
Nuriye Hanım
15 Haziran 1922 Paris – Türk Edebiyatına dair konferansdan
…Gerçek asla gizlenemez. Adalet meydana çıkacak, düşmanlarımızın siyasi görüşleri dostluklara yönelecektir. Avrupalılar bizi tanımak istemiyorlar. Her gün Avrupa’nın zulmüne ve düşmanlığına maruz kalıyoruz. Siz dinleyicim kadınlara sesleniyorum. Siyasetin iflas ettiği yerde, kadınların adalet ve şefkati başarıyla yerini alabilir.
Müfide Ferid Hanım
22 Haziran 1922 Paris – Türk kadını ve Milli Mücadele hakkındaki konferanstan
95 yıl önce Paris’te birer hafta arayla konferans veren iki Türk kadını, Müfide Ferid Hanım ve Nuriye Hanım, yaptıkları hayranlık uyandıran işlerle Türk kadınları adına bir ışık yakmışlardır esasen. Zamanla Fransız aydın çevrelerinin tanıdık simaları haline gelen bu iki Osmanlı hanımefendisi, zarif dil ve üslupları ile bulundukları ortamlarda ağırlıklarını hissettiren iki önemli simaya dönüşmüşlerdir. Bu noktaya nasıl geldikleri konusu ise çok ilginç hikayelerin kapısını aralıyor araştıranlar için. Buyurunuz.
Nuriye Hanım kaynak: Taha Toros Arşivi
Nuriye Hanım
Günlerden bir gün, Pierre Loti’ye genç Türk kızlarından bir mektup gelir. İki genç kızın kendi sıradan ve solgun hayatlarını anlattığı bir mektuptur bu ve Loti’den baskı altındaki Türk kadınlarının sesi olmasını ve onların hayatını anlatmasını isterler. Hiç tanımadığı bu kızlarla buluşan Pierre Loti karşısında arkadaşı Nuri Beyin kızları Nuriye ve Zinnur’u görür. Harbiye nezaretinin çalışkan, batılı bir diplomatı olan Nuri Bey, kızlarını yabancı mürebbiyelerce eğitilmesini istemiştir. Ancak ev hapsi tarzındaki hayatları artık onların yaşama enerjilerini ellerinden alır. Pierre Loti zaman zaman bu kızlarla buluşarak onların hikayelerini dinler ve 1906 yılında Mutsuz Kadınlar (Les Désenchantées) adlı romanı kaleme alır. Bu romanın Paris’te yayınlanması ise sosyetede büyük etki uyandırır. Bu atmosferden bunalan ve korkan iki kız kardeş kıyafet değiştirir ve sahte pasaportlarla Paris’e kaçarlar.
2 yıl sonra kardeşi ayrılık hasretine dayanamayıp geri dönse de Nuriye Hanım kendisine yeni bir yol çizmekte kararlıdır. Nice’e yaptığı bir seyahat sırasında Fransa’ya sığınan Polonyalı zengin bir kont ile tanışıp evlenirler. Artık Kontes Nuriye ismi ile Paris sosyetesinin önemli isimlerinden biri haline gelir. Yeni adı Comtesse Nouriye Rohozinska olmuştur ve artık çevresi kültürlü ve sanat ağırlıklı bir çevredir. Rodin, Sarah Bernhardt ve Claude Farrere ile kurdukları dostluklar bu çevrenin ona kazandırdıkları arasında önemli bir yere sahip.
Nuriye hanımın çocukken aldığı eğitimler sayesinde Fransızca ve İngilizceye karşı üst düzey hakimiyeti, edebiyat bilgisi ve dili kullanırkenki zerafeti Paris’te düzenlenen kültürel toplantılarda onun konuşmacı olmasına da ortam hazırlar. Verdiği konferanslar ise Fransız aydınları ve basını arasında hayranlık uyandırmıştır.
Müfide Ferid (Tek) kaynak: biyografya.com
Müfide Ferid Hanım
Yazar Şevket Süreyya Müfide Ferid’in bu romanından bir hayli etkilenmiş, bu sebeple soyadının Aydemir olmasına karar vermiştir.
Müfide Ferid Hanım’ın çocukluğu ise Trablusgarp’ta geçer. O dönem bölgede Türk okulu olmadığı için İtalyan St. Joseph rahibe mektebinde okumaya başlar. 3 yıl sonra hastalanan babası artık düzelemeyeceğini anlayınca kızının eğitiminin aksamaması için onu gizlice Paris’e, Versailles Lisesi’ne gönderir. Fizan’da sürgünde iken Paris’e kaçan Ahmet Ferit Bey ile 1907 yılında, 15 yaşında evlenir ve ikinci meşrutiyet ile beraber dönerler yurda. Birinci Dünya Savaşı sırasında Yusuf Akçura başta olmak üzere yakın arkadaşları sayesinde sömürge halindeki bölgelerde yaşayan soydaşlarının halinden haberdar olur Müfide Hanım. Bu duygu ve düşünceler içerisinde iç dünyasında bir Türkçülük ideali peydah olmuş, bunun edebi açıdan ilk meyvesi de 1918’de yazdığı Aydemir romanı olmuştur.
Müfide Ferid kaynak: gercekedebiat.com
Aradan çok geçmeden, 1921 yılında eşinin Paris sefiri olması ile Müfide Hanımın yolu tekrar Paris’e düşer. Buradaki ilk işi yazılarıyla İstanbul’un resimlerini çizen Fransız Pierre Loti’yi ziyaret etmek olur. Loti kendi hükumetine sırt çevirmiş, Türk halkı ile beraber olduğunu yinelemiştir. Ancak Milli Mücadele yıllarında Anadolu’ya gelmek istese de hastalığı buna müsaade etmez. Yerine vekaleten Claude Farrer’i Mustafa Kemal Paşa ile görüşmesi için Anadolu’ya gönderir. Pierre Loti’nin bu dostluk göstergesi meclis tarafından da çok hoş karşılanır ve karşılık olarak Türk kadınlarının el ile dokudukları bir halı eşliğinde bir mektup gönderilmesine karar verilir ve görevin de Müfide Ferid’e verilmesine.
1926 yılında eşi Londra sefiri olduğu sırada Paris Science Politique’te eğitim almaya başlar ve burayı bitiren ilk Türk kadını olur. Yedi yıllık Londra macerasının ardından 6 yıl Varşova’da, 4 yıla yakın da Tokyo’da bulunan Müfide Ferid 1943’te eşiyle birlikte yurda döner.Türk Feminist hareketlerinin en önemli isimlerinden biri olarak da Türk Soroptomist kulübünün kurucusu olur.
Nuriye Hanım 1967 yılında Paris’te bir huzur evinde, Müfide Ferid Hanım ise 1971 yılında İstanbul’da hayata gözlerini yumdu. Ancak bu iki Osmanlı hanımefendisinin macera dolu hayatları hala ilgimizi çekecek kadar taze.
Kaynakça
Malkoç, Neriman. “Kadın Ediplerimizle Röportajlar: Müfide Ferid Tek”, Yeni İstanbul, 13 Kasım 1954.
Tek, Müfide Ferid, “Hayat Hikâyem”. Türk Soroptimisti In Memoriam Müfide Ferid Tek Özel Sayı, İstanbul, 1972.
Toros, Taha, Pariste alkışlanan İki Türk Kadını: Kontes Nuriye ile Müfide Ferid, Skylife, Ağustos 2002.
Toros, Taha, Pierre Loti’nin roman kahramanlarından Kontes Nuriye, Taha Toros Arşivi
