Günlük hayatımızda belirli noktalarda bize benzeyen ve aynı zamanda bizden çok farklı olan insanlarla iletişim halindeyiz. Bazen bilinçli olarak bazen ise bilinçdışı olarak bu insanların içinde bizle ortak noktaları olan insanları ve bize daha aşina görünen olguları daha olumlu bakma eğilimindeyiz. Psikologlar bize yakın ve aşina gelen şeyler karşısında duyduğumuz rahatlığı örtülü benlikçilik olarak tanımlıyor. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, bilinçdışı olarak aşina olduğumuz olgulara benzeyen diğer olgular beynimiz tarafından daha olumlu bir bakış açısıyla yorumlanıyor.
Yapılan bir araştırmada aslında aynı çaydanlıktan doldurulmuş iki çay fincanın katılımcılara iki farklı hayali çay markaları olarak tanıtılır ve hangi çayın tadının daha iyi sorulur. Hayali markalardan biri rastgele bir isme sahip iken diğeri ise katılımcının ismine benzer bir isme sahiptir. Örneğin ismi Deniz olan bir kişiye Denoza ve Pelara isimli iki hayali markanın çayı verilir. Katılımcılar farkında olmadan tadımın sonunda aslında fark etmeden aynı çayı içmiş olmalarına rağmen marka adının kendi isimlerine benzer olan markanın çayını daha çok beğenme eğilimi gösterdiler. Yani Denizler Denoza markasını seçerken Pelinler Pelara markasının çayını seçtiler. Aslında iki grup da aynı çaydanlıktaki çayı seçmişti.
Yapılan başka bir araştırmada ise üniversite öğrencilerine Grigori Rasputin’in hayatıyla ilgili kısa bir biyografik metin verilir. Bu metnin verildiği öğrencilerin yarısına Rasputin’in doğum tarihi yerine öğrencinin doğum tarihi yazılmış bir metin verilmişti. Yani öğrencinin doğum tarihinin 30 Mart olduğunu varsayacak olursak metinde de Rasputin’in 30 Mart’ta doğduğu yazıyordu. Yapılan araştırmanın sonucunda öğrencilere Rasputin’den bahsetmeleri istendiğinde Rasputin’le aynı doğum gününe sahip olduğu bilgisiyle metni okuyan öğrenciler Rasputin’den daha olumlu olarak bahsetme eğilimi gösterdiler.
Örtülü benlikçilik yalnızca bir şeyleri beğenmenizi değil seçeceğiniz meslekte bile etkili olabilir. Tabii ki çok büyük bir etkiye sahip olmasa bile yapılan araştırmalar Denise ya da Dennis isimlerine sahip olanların diş hekimi (Araştırma ABD’de olduğu için diş hekimi İngilizce karşılığı dentist kelimesi kullanıldı.) olma ihtimali daha yüksek olduğu gözlemlendi. Benzer şekilde ismi Laura ya da Lawrence olanların avukat (lawyer), George ya da Georgina olanlarınsa jeolog (geologist) olma olasılığı daha yüksek olduğu gözlemlendi.
Sonuç olarak örtülü benlikçilik bilinçdışı olarak bize daha ilgi çekici gelen olguları ve kişileri belirlememizde rol oynuyor. Bize aşina gelen nesneler ve bize benzediğini düşündüğümüz kişiler, bize daha az aşina nesnelere veya daha az benzeyen kişilere göre beynimiz tarafından daha olumlu bir şekilde yorumlanıyor.
Kaynakça:
Eagleman, David. Incognito: The Secret Lives of Brains. Pantheon Books, 2011.
