Petrol fiyatlarındaki sert düşüş bu sıralar en çok konuşulan konulardan biri. Petrol, özellikle 1990’lı yıllardan sonra talebinde yaşanan büyük artışla hayatımızdan çıkaramayacağımız başlıca enerji kaynağımız haline gelmiştir. Bu sebeple fiyatındaki artış ve azalışlar, bütün ülke ekonomilerini başlıca endüstri ve ulaşım sektörleri yoluyla etkilemektedir. Sizlere Ekonomi ve İş Dünyası yazarlarımızdan Hansa Kaya ile beraber petrol fiyatlarının yıllar içerisindeki değişimini ve son aylardaki düşüşünün nedenlerini ve sonuçlarını açıklayan bir yazı dizisi hazırladık. Keyifli okumalar.
Ülkelerin petrol fiyatları karşısındaki durumlarından bahsederken, ülkeleri petrol ihraç eden ülkeler ve ithal eden ülkeler olmak üzere ikiye ayırmak mümkün. Büyük petrol üreticileri Rusya, Nijerya ve İran olarak belirtilebilir. ABD, Japonya, Hindistan ve Çin ise en fazla petrol ithal eden ülkelerdir.
Peki, petrol fiyatlarındaki düşüşün bu şekilde devam etmesinin altında yatan sebepler nelerdir? 2014 yılı haziran ayında Brent petrolün fiyatı 115$ civarlarındayken son günlerde 59$ civarına düştüğünü görüyoruz. Öncelikle petrol fiyatlarının belirlenmesindeki etkenler nelerdir diye baktığımızda, fiyatların büyük ölçüde arz ve taleple belirlendiğini gözlemlemekteyiz. Arz ve talep miktarlarının ise ülkelerin ekonomik durumlarına bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Aynı zamanda petrol fiyatları özellikle dünyadaki önemli ekonomik ve siyasi gelişmelerden büyük ölçüde etkilenmektedir. Son aylarda yaşanan bu düşüşün sebeplerine açıklık getirmeden önce petrol fiyatlarının geçmişte nasıl bir seyir izlediğine bakalım.
Petrol fiyatında yıllara bağlı değişim
Grafikte de gördüğümüz üzere 1980-2003 yılları arasında petrol fiyatlarındaki dalgalanmanın az olduğunu ve fiyatında çok bir değişiklik olmadığını söyleyebiliriz. Bu yıllar arasında petrol fiyatları genel olarak 25$ seviyesinin altında kalmıştır. 2003 yılında, petrol fiyatları uzun yıllar devam edecek bir artış trendine girmiştir. 2003 yılının petrol fiyatlarındaki artışın başlangıç noktası olmasında Irak’ın işgalinin ve bu nedenle petrol üretiminin düşüş göstermesinin etkisi olduğu söylenebilir. 2003 yılında Brent Petrol fiyatı 30$’ı bulmuştur. Devamında gelen dört yılda ise petrol fiyatlarında devamlı bir artış gözlemlemekteyiz..
2007 yılındaki düşüşün sebebine geçmeden önce 2000’li yıllarda petrol fiyatı artışının sebepleri üzerinde duralım. Petrol fiyatlarındaki artışın başlıca sebebi en basit şekilde ifade edilecek olursa, talep artışından kaynaklanmaktadır. Ülkeler gelişirken, endüstrileşme artarken ve şehirleşme oranları yükselirken artık her alanda başlıca enerji kaynağı durumuna gelmiş petrole olan ihtiyacın artmasını doğal bir sonuç olarak görebiliriz. Özellikle sanayi ve ulaşımda petrol ve türevlerinin tüketiminde yaşanan hızlı artış, fiyatların belirleyicilerinden biri olan talep faktörünü yukarıya çekmiştir. Örnek vermek gerekirse, Çin’deki petrol tüketimi 1996-2006 yılları arasında iki katına çıkmıştır.
Petrol fiyatlarının belirlenmesinde siyasi olayların etkisini de göz ardı edemeyiz. Bu yıllar arasında. 2006 yılındaki artışın sebebini İsrail-Lübnan krizine bağlamak mümkün. 2007 yılındaki düşüşün arkasında ise yine iktisadi ve siyasi sebepler yatmaktadır. Amerikan dolarının değer kaybetmesi ve Türkiye’nin doğusunda yaşanan gerginlikler petrol fiyatlarındaki düşüşün başlıca nedenleridir. 2008 yılında petrol fiyatları tekrar hızlı bir artış dönemine girmiştir. Ta ki 2008 küresel krizi baş gösterene kadar. 2008 krizine kadar olan dönemin bir diğer özelliğinden bahsetmek gerekirsek, 2000 yılından sonra petrol fiyatları artınca özellikle ABD’ de ve Kanada’da şirketler bu sektörlerin karlı olduğunu fark ettiler. Yani fiyatlar düşükken karlı olmayan projeler petrol fiyatlarının artması ile beraber yatırımcılara çekici gelmeye başladı. Amerika, kendi petrolünü üreterek hem dışa bağımlılığını azaltmak hem de artan petrol fiyatlarından nasiplenmek istiyordu.
2008 yılına tekrar döndüğümüzde petrol fiyatlarındaki sert artışının önünde duracak bir olayla karşı karşıya kalıyoruz. ABD’de başlayan ve daha sonra bütün dünya ekonomilerini büyük ölçüde etkileyen küresel kriz bütün marketlerin alt üst olmasına sebep olmuştur, buna petrol sektörü de dahil. 2008 yılı Haziran ayında petrol 147$ seviyesini görerek en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Yatırımcılar, petrol fiyatlarındaki bu artışın çok uzun süreceğine dair açıklamalar yapıp, 2009 yılı fiyatlarının 150$’a, hatta Rus bir yatırımcıya göre 250$’a yaklaşacağı yönünde tahminlerde bulundular. Öngörülemeyen küresel kriz, petrol fiyatlarındaki bu artışa dur demiş ve petrol fiyatları aşağı yönlü bir seyir göstererek 5 ay içerisinde 35$’a kadar gerilemiştir. Bu düşüşü yine talep açısından değerlendirerek açıklamak mümkün. Bir kere kriz öncesinde petrol fiyatları çok yüksekti ve beklenmeyen bir krizle ülkelerin ekonomilerinin küçülmesi, petrol tüketimine de yansıdı ve bütün dünyada petrole olan talepte düşüş yaşandı. Bu düşüş 2009 yılı mayıs ayına kadar sürdü. Sonrasında petrol fiyatlarındaki artışın, 2008 krizinin en yüksek fiyat seviyesine ulaşamasa da devam ettiğini gözlemlemekteyiz.
2009 yılı sonrasındaki fiyat değişimlerinin nedenlerini ve sonuçlarını öğrenmek için serinin ikinci yazısı için tıklayınız.
