TÜİK Başkan Vekili Mehmet AKTAŞ kimdir?
1970 yılında Konya’nın Kadınhan ilçesinde dünyaya gelmiştir. 1994 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimleri Fakültesi İktisat bölümünden mezun olduktan sonra 1998 yılında Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat bölümünde yüksek lisansını tamamladı.
1994-1999 yılları arasında Araştırma Görevlisi olarak Kırıkkale Üniversitesi ve Ankara Üniversitesinde görev yaptı. 1999-2004 yıllarında Savunma Sanayi Müsteşarlığında çalıştı.
2004 yılında Devlet İstatistik Enstitüsü, İstatistik ve Ekonometrik Yorumlar Daire Başkanlığı; 2005 yılında Ulusal Hesaplar ve Ekonomik Göstergeler Daire Başkanlığı görevlerini yürüttü. 2010 yılında ise Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Başkan Yardımcılığına atandı. Halen TÜİK Başkanlığına da vekalet etmektedir.
Sayın Mehmet Aktaş, başkanlığını yürüttüğünüz kurumu (TÜİK) kısaca tanıtabilir misiniz?
Türkiye İstatistik Kurumu, 1926 yılından günümüze kadar önemli süreçlerden geçerek, bilimsel ve teknik niteliğini bu alandaki ileri dünya ülkeleri standartlarına yükseltme ve Türkiye’nin çağdaş istatistik yapısını her geçen gün geliştirme gayretinde olan, ülkemizin karar süreçlerinde etkin rol oynayan bir kurumdur. 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu ile ülkemizin resmi istatistiklerinin üreticisi ve koordinatörü olarak, “ulusal ve uluslararası kullanıcıların ihtiyaç ve önceliklerini dikkate alarak, kaliteli, güncel, güvenilir, tarafsız ve uluslararası standartlara uygun istatistikleri üretmek, kullanıma sunmak ve resmi istatistik üretim sürecinde yer alan kurumlar arasında eşgüdümü sağlamak” misyonu ile hareket etmektedir.
TÜİK verileri nasıl üretiyor? Kurum olarak yayınladığınız istatistiklerin güvenilirliği konusunda ne gibi hassasiyetleriniz var?
Bilginin stratejik bir kaynak olduğu çağımızda, ekonomik kararların etkinliği, toplumsal sorunların çözümü, çok sağlıklı ve güçlü bir istatistik altyapısını gerektirmektedir. İstatistik üretimi, planlı bir çalışmayı gerektiren bilgi ve deneyim isteyen kapsamlı bir süreçtir. İhtiyaç belirleme ile başlamakta ve ürünlerin son kullanıcının eline geçene kadar olan süreçler bütününden oluşmaktadır. İstatistiklerin güvenilir olmasının en önemli kriterlerinden biri istatistik üretim sürecinin her aşamasının uluslararası normlara uygun olmasıdır.
İstatistik üretim sürecinde yürütülen faaliyetler; istatistiklere olan ihtiyaç ve istatistiki çıktıların üst düzey amaçlarının belirlenmesi, ihtiyaç duyulan istatistiklere ilişkin uluslararası ve ulusal düzeyde kabul görmüş istatistiki yöntem, kaynak doküman ve geçmişte yapılmış araştırmaların incelenmesi, metodolojik çalışmaların yapılması ile başlar. Daha sonra araştırmanın planlanması ve soruların belirlenmesi, örnekleme ve tahmin çalışmaları yapılır.
Ayrıca veri derleme amacıyla yapılacak olan alan uygulaması ön hazırlıkları, alan organizasyonu, veri derleme, veri girişi, veri kontrolü ve düzeltilmesi, işlenmiş verilerin kontrolü, kullanılabilir hale dönüştürülmesi, verilerin harmonizasyonu, veri kalitesinin değerlendirilmesi, tahminlerin üretilmesi, genişletilmiş tabloların alınması çalışmaları yürütülür.
Bu çalışmaların ardından; derlenen ve işlenen verilerin kullanılabilir bilgiye dönüştürülmesi, sonuçların elde edilmesi, istatistik ve göstergelerin hesaplanması, mevsimsel düzeltmelerin ve veri analizlerinin yapılması, kullanıcıya sunumuna yönelik tablo ve sonuçların hazırlanarak başta internet olmak üzere çeşitli araç ve kanallarla kamuoyu ile paylaşılması ile üretim süreci sonlandırılır.
Günümüzde gerçekleşen olaylar hakkında doğru kararlar alabilmek ve geleceğe ilişkin plan ve programları uygulayabilmek için, doğru, güvenilir ve zamanlı istatistiki veriler son derece önemlidir. TÜİK tarafından üretilen tüm istatistikler uluslararası standartlara uygun olarak üretilmektedir. Önemle belirtmek isterim ki, istatistiklerimiz Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından da dikkatle izlenmektedir.
TÜİK’te yapılmakta olan araştırmaların örnekleme tasarımlarından kısaca bahsedebilir misiniz?
TÜİK’te idari kayıtlardan elde edilen istatistikler ve tamsayımla takip edilen araştırmalar dışındaki araştırmaların tamamı olasılıklı örnekleme prensiplerine dayalı olarak yapılmaktadır. Olasılıklı örnekleme prensipleri gereği, planlanan her araştırmayı destekleyen bir örnekleme çerçevesinin var olması gereklidir. Herhangi bir araştırma için hazırlanmış örnekleme tasarımına bağlı olarak örnek birimlerin seçimi ve birimlere ait seçim olasılıklarının hesaplanması işlemi, oluşturulan örnekleme çerçevesinden yapılır. Bu nedenle araştırmanın hazırlık sürecinde kullanılabilir bir çerçevenin varlığı ilk ve en önemli kriterdir. Hanehalkı bazlı araştırmalarda çok aşamalı küme örneklemesi yöntemi kullanılırken, işyeri ve tarım araştırmalarında tabakalı örnekleme teknikleri kullanılmaktadır. Araştırmalar kesit ve panel uygulamalar olarak planlanarak uygulanmaktadır.
TÜİK’te örneklemeye dayalı işyeri ve hanehalkı bazlı araştırmaların her biri ülke ihtiyaçları ve uluslararası talepler dikkate alınarak, amaçlarına göre tasarlanmakta ve sonuçlar istenen düzeylerde düzenli olarak (aylık, dönemlik, yıllık vb.) üretilmektedir.
İstatistiksel verilere ilişkin ihtiyaçları karşılama konusunda neler düşünüyorsunuz?
Yaşamsal, sosyal ve ekonomik durumlara ilişkin istatistiksel verilere olan talepler her geçen gün artmakta, istatistik kurumları da bu taleplerin giderilmesi konusunda çok sayıda araştırmalar yapmak durumunda kalmaktadırlar. Ancak araştırma sayısının artması, istatistik kurumlarının kısıtlı olan bütçelerini ve çok sayıda oluşan veri setlerinin değerlendirilmesi noktasında kurumların zaman ve personel şartlarını zorlamaktadır. Diğer yandan araştırma sayısının artması cevaplayıcılara da artan bir yük getirmekte, idari makamlara ve araştırmalara aynı konuda (örneğin; ciro konusunda) birden fazla kez bilgi vermek cevaplayıcılarda olumsuz tepkilere de neden olabilmektedir.
Bilginin hızla tüketildiği ve tüketilen bilginin başka bilgi ihtiyacını tanımladığı, yerelin uluslararası sistemi etkileyen ve etkilenen faktör olarak ortaya çıktığı günümüzde, istatistik kurumları artan bilgi taleplerinin giderilmesi konusunda araştırmalara alternatif imkan arayışlarına yönelmişlerdir. Alternatif kaynaklar arasında mevcut idari kayıtların istatistiksel veri kaynakları olarak kullanılması ön plana çıkmaktadır. Zira idari kayıt bilgileri hâlihazırda mevcut olduğundan, veri derleme konusunda ek bir maliyet ve cevaplayıcıya da ek yük getirmemektedir. Esasında idari kayıtların istatistiksel veri kaynağı olarak kullanılması yeni bir fikir değildir. Hayati olaylar (doğum, ölüm, evlenme, boşanma), ithalat ve ihracat, sağlık ve eğitim konularındaki idari işlem ve kayıtlar, istatistiksel veri kaynakları olarak yıllardan beri kullanılmaktadır. Son yıllarda iş hayatı, aile ve bireye ilişkin konularda idari kayıtların istatistiksel veri kaynakları olarak kullanılabilirliği konusunda arayışlar yoğunluk kazanmıştır.
TÜİK’in güzel bir internet sitesi var. Bu siteden, istatistiksel verilere ihtiyaç duyanların yeterli ölçüde yararlandığını düşünüyor musunuz?
Çok geniş bir yelpazede ürün ve hizmetlerimiz bulunmakla birlikte ana dağıtım kanalımız Kurumumuzun web sayfasıdır. Bilgiye eşit ve eş zamanlı erişim ilkesine uygun ve tek platform internettir. Bu çerçevede Web sayfamız üzerinden sunduğumuz ürünlere örnek olarak;
- Haber bültenleri,
- Özet bilgilere ilişkin temel istatistikler,
- Genel bilgilere ilişkin istatistiksel tablolar,
- Ayrıntılı sorgulamaların yapılabileceği veritabanları,
- İstatistiklerin dönemler ve coğrafi düzeyler bazında sorgulanabileceği, grafik ve harita çıktılarının alınabileceği gösterge uygulamaları,
- Yayınları pdf ortamında indirebileceğiniz ve istatistik alanında en geniş koleksiyona sahip araştırma ve ihtisas kütüphanesi olan e-kütüphane,
- Çocukların verilerin anlamını ve kendilerini istatistikler yoluyla keşfetmelerini sağlayacak sayfalardan oluşan ve istenilen bilgilerin doldurularak kendileri ile ilgili istatistiklere ulaşmaları için hazırlamış olduğumuz TÜİK Çocuk,
- Özellikle basın ve medya kuruluşlarının ortaya koyduğu “hazır haber” ihtiyacını karşılamak üzere istatistiklerimizin ilgi çekici yönleriyle oluşturulan “Basın Odası Haberleri”nin de yer aldığı Basın Odası, bölümlerini sayabiliriz.
İnternet sitemizdeki veriler, kullanıcıların görüşleri doğrultusunda, çeşitli kullanıcı gruplarının ihtiyacına göre düzenlenmiş şekilde kullanıcılarımıza sunulmaktadır.
Özellikle kullanıcı memnuniyetini ölçmek üzere web sayfamız üzerinden yaptığımız “TÜİK Kullanıcı Anketi” sonuçlarını çok önemsiyoruz. Veri sunumumuzda kullanıcılarımızdan gelen görüşleri dikkate alıyoruz.
Tabi sizin sorunuza dönecek olursak verilerimiz beklenilen ölçüde kullanılıyor mu, buna cevabımız maalesef hayır. Başta da belirttiğim gibi istatistiki bilgiler doğru karar almak, doğru planlamak için elzemdir. Bu çerçevede ürettiğimiz verilerin karar alıcılar ve özellikle akademisyenler tarafından daha fazla kullanılmasını arzu ediyoruz.
TÜİK istatistiklerinde en çok tercih edilen başlıklar hangileri? Veri kullanıcılarının sektörel ve yaş ortalamasına baktığımızda nasıl bir tablo ile karşılaşıyoruz?
Sırasıyla nüfus, dış ticaret, enflasyon, ulusal hesaplar, işgücü, sanayi, tarım ve demografi konu başlıklarının en fazla tercih edilen istatistiklerin başında geldiğini söyleyebiliriz. Ayrıca, yeni hazırlamaya başlamış olduğumuz “İstatistiklerle Kadın”, “İstatistiklerle Gençlik”, “İstatistiklerle Çocuk”, “İstatistiklerle Aile”, “Girişimcilik İstatistikleri” gibi tematik haber bültenleri ve yayınlar da kullanıcılarımız tarafından ilgi görmektedir.
Kullanıcılarımızın Kurumumuz ve ürettiğimiz istatistikler hakkındaki görüşlerini almak amacıyla hazırlamış olduğumuz “TÜİK Kullanıcı Anketi” sonuçlarına göre;
- Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlar, üniversite veya eğitim kurumlarında çalışanlar ile öğrencilerin kullanıcılarımızın büyük bölümünü oluşturduğunu; ayrıca, sanayi, ticaret ve hizmet sektöründe çalışanlar ile medya mensuplarının da önemli bir paya sahip olduğunu söyleyebiliriz.
- Kullanıcılarımızın yaş ortalamasına gelince; her yaş grubundan kullanıcımız bulunmakla beraber, genel olarak kullanıcılarımızın 25-34 yaş grubunda yoğunlaştığını görmekteyiz. Buna ek olarak, özellikle ilkokul ve ortaokul düzeyindeki çocuklara yönelik hazırlamış olduğumuz TÜİK Çocuk sayfası ile de bu yaş grubunun da ilgisini çekmekteyiz.
Üretilen bir istatistiğe “Resmi İstatistik” denilebilmesi için ne gereklidir?
TÜİK’in yayınladığı verilerin yanı sıra, Resmi İstatistik Programına dahil diğer kurum ve kuruluşlar tarafından üretilmesi öngörülen veriler resmi istatistik olarak kabul edilmiştir. Böylece ihtiyaç duyulan her alanda güvenilir tek bir resmi istatistik üretilmesi sağlanmaktadır.
Kısacası kurum ve kuruluşların Resmi İstatistik Programı kapsamında derlediği, işlediği ve yayımladığı veriler Resmi İstatistikleri oluşturmaktadır.
Resmi İstatistik Programı ile resmi istatistiklerin üretiminde ve yayımında karşılaşılan mükerrerlikler önlenmekte, cevaplayıcı yükü azaltılmakta, kamuda insan gücü ve kaynak tasarrufu sağlanarak resmi istatistiklere olan güven daha da arttırılmaktadır. Ayrıca, resmi istatistiklerde standardizasyon sağlanmakta, sorumlu ve ilgili kurumlar tanımlanarak, hangi verinin hangi kurum tarafından, hangi yöntemle derleneceği ve hangi dönemler için ve ne zaman yayımlanacağı konularına açıklık getirilmektedir.
İstatistik çalışmaların önemi konusunda ülkemizdeki bilinç düzeyini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Enformasyon teknolojilerindeki baş döndürücü gelişmeler sonucunda dünyamızdaki değerler kavramı da süratle değişmeye başlamış olup, günümüz dünyasında en değerli öğe ekonomik açıdan artık ne sermaye, ne emek, ne de hammaddedir. “Bilgi Çağı” olarak da adlandırılan günümüzde en değerli öğe artık bilgidir.
Bilgi çağı kavramının oluşmasında istatistiğin rolü dikkate değerdir. Çünkü her türlü ulusal ve uluslararası, sosyal, ekonomik ve diğer gelişme hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedeflerin başarıya ulaşması, güncel ve güvenilir istatistiksel çalışmalara dayandırılmasına bağlıdır. Karar alım sürecinde kaliteli, güncel, güvenilir istatistiklere ihtiyaç her geçen gün artmaktadır.
“İstatistik; geçmişi anlamanın, bugünü yönetmenin ve geleceği planlamanın temel anahtarıdır”
Cevaplayıcılardan elde edilen doğru veriler bizi doğru istatistiklere, doğru istatistikler de doğru karar süreçlerine götürür. Kısacası istatistik bilmek önemli, fakat onu kullanmak daha da önemlidir.
Bir ülkede, “İstatistik Bilinci”nin geliştirilmesi, istatistiğin bireysel karar süreçlerinden başlayarak, toplumsal karar süreçlerinin her aşamasında, ulusal, uluslararası, uluslar üstü dinamiklerde, doğru şekilde kullanılması ile sağlanabilir.
TÜİK’in resmi istatistikleri uluslararası standartlarda üretme çabası, Türk istatistik sisteminin gelişimi için tek başına yeterli değildir. Üretilen istatistiklere güvenin artmasını, anlaşılmasını ve doğru kullanılmasını sağlamak, dolayısıyla evrensel iletişim dili olmasına katkıda bulunmak hepimiz için bir yükümlülüktür.
TÜİK’in yanı sıra, kamu kurumları, üniversiteler, dernekler, vb. toplumun değişik kesimlerinin istatistik konulu organizasyonlar ve bilgilendirme toplantıları, eğitim kurumlarında ders olarak okutulması vb. etkinliklerle bilinç düzeyinin artırılmasına katkı sağlamasını bekliyoruz.
Sayın Aktaş, kıymetli vaktinizi ayırdığınız için GazeteBilkent Ekonomi ve İş Dünyası Birimi adına çok teşekkür ederim.
Bayram
Adam kitap gibi konuşmuş :D