34 yıllık tarihiyle İran İslam Cumhuriyeti 14 Haziran 2013 Cuma günü tarihi günlerinden birini yaşayacak ve 11.Genel Seçimler gerçekleşecek. 27 Şubat 2013 tarihli “Yaklaşan İran Seçimleri” isimli yazımda daha önce belirttiğim gibi, 2005’ten bu yana Cumhurbaşkanlığı görevini sürdürmekte olan Mahmud Ahmedinejad, kural gereği bu kez başkan olamayacak. Bu da dolayısıyla Orta Doğu’da Türkiye’yle birlikte “lider devlet” olma politikası güden ve Arap Baharı(!)’nın etkisinden bertaraf olmuş iki ülkeden biri olan İran’ın zahiren de olsa yeni bir kana kavuşması demek.
Ancak seçimler daha gerçekleşmeden, seçim öncesi karmaşa ve sansasyonlar ülkeyi sarmış durumda. Bunlardan ilki seçimlere 600’ün üzerinde adayın başvurusuna rağmen dün yapılan açıklamayla birlikte Anayasayı Koruyucular Konseyi’nin (Şora-ye Negahban-e Kanun-e Essassi) sadece 8 adayın başvurusunu onaylamış olması. İlk bakışta, adayların nitelikleri ve vizyonları göz önünde bulundurulduğunda bu sayının oldukça düşük olması normal karşılanabilir. Ancak işin sansasyonel kısmı ise, kimi nitelikli adayların da başvurularının reddedilmiş olması.
Rafsancani’nin ve Meşai’nin adaylıkları reddedildi.
Başvuruları reddedilen adaylardan birisi, ülkeyi 1989-1997 yılları arasında yönetmiş Ali Ekber Haşimi Rafsancani. 8 yıl boyunca ülkeyi maddi manevi zarara sevketmiş Irak Savaşı’nı bitirmesi için o zamanki ruhani lider Ayetullah Humeyni’yi ikna etmesiyle ve savaş sonrası İran’ın ekonomisini Avrupa ülkelerine ticari açılımlar yaparak ayakta tutmuş olmasıyla halkın ve özellikle reformist kesimin büyük saygısını kazanan Rafsancani, her ne kadar tekrar Cumhurbaşkanlığı için adaylığa başvurmuş olsa da Anayasayı Koruyucular Konseyi engeline takıldı. Halbuki bir çok maddi yaptırımdan dolayı krizlerle boğuşan İran’ı “ülkedeki en zengin kişi” ünvanyıla ayakta tutabilecek ve bu yüzden son anda adaylığa başvurmasına rağmen bir çok kişini desteğini esirgemeyeceği Rafsancani neden bu engelle karşılaştı, burası merak edilen bir nokta. Ancak bu soruya verilecek yeterli ölçütte tatmin edici bir cevap bulunuyor: Rafsancani’nin politik duruşunun İran’daki mollalara nazaran daha “Batı yanlısı” olması.
Batı dünyasıyla kendi yönetimi esnasında halefi Muhammed Hatemi’nin yönetiminde daha da ileri aşamalar kaydetmiş olan, yakın temaslar içeren görüşmeleri başlatan Rafsancani, özellikle 1982-1992 arasında Lübnan’daki rehine krizine karşı ABD’ye taviz vermekle suçlanmış ve ülkedeki aşırı tutucu kesim tarafından fazla “Batı yanlısı” olduğu düşünüldüğü için eleştirilmişti. Rafsancani, yine 2007 yılında Ahmedinejad’ın nükleer silah politikasını eleştirmiş ve nükleer silahlara karşı olduğunu belirtmişti. Bu görüşleri üzerine özellikle ruhani lider Ali Hamaney’in tepkisini çeken Rafsancani, bu seçimlerde adaylığının düşürülmesinin nedenini aslında uzaklarda aramıyor olsa gerek. Nitekim adaylık başvurusu kabul olunan 8 kişiden eski Cumhurbaşkanı Hatemi’nin yardımcısı Muhammed Rıza Arif hariç kalan 7 kişinin ruhani lider Hamaney’e yakın duruşları olduğu biliniyor. Bunun yanında Konsey’de Hamaney’e karşı sadık duruşları bulunan isimler bulunduğunu da hatırlatalım. Öyleyse, Rafsancani’nin adaylığının neden engellendiğini bilmek için çok çaba sarfetmek gerekli değil.
Seçim öncesi sansasyonların bir diğeri de, başvurusu yine Konsey engeline takılmış adaylardan biri: İsfendiyar Rahim Meşai. Meşai, Ahmedinejad’ın Başdanışmanı olarak görevde bulunuyordu ve aynı zamanda Ahmedinejad’ın dünürüydü. Nitekim Ahmedinejad da televizyonlar karşısında alenen kendisine desteğini belli etmişti. Meşai, özellikle reform yanlısı kesimler tarafından destek görmekteydi. İsrail ve ABD’ye karşı ılımlı mesajlar içeren açıklamalarda bulunan Meşai, Ahmedinejad’ın bir nevi halefi gibi görülmekteydi. Ancak Meşai’nin bu haleflik rüyası suya düştü ve adaylık başvurusu reddedildi. Bunun nedenini de yine uzaklarda aramaya gerek yok: Meşai’nin Ahmedinejad’la olan samimi diyaloğu, son zamanlarda Ahmedinejad’la arası açık olan ruhani lider Hamaney’in dikkatini çekmiş olabilir ve kendisine sadık olan Konsey’e Meşai’nin adaylığını onaylamaması yönünde bir baskı kurmuş olabilir.
Skandal olan yön ise, Meşai’nin adaylık başvuru sürecinde Ahmedinejad’ın “görevini aksatacak şekilde” Meşai’ye destek verdiği ve seçim yasalarına aykırı davranmış olmasıydı. Bu aleni destekten bazı milletvekilleri şüphelenmiş ve Ahmedinejad’a karşı hukuki yaptırımlara girişmişlerdi. Sonuç olarak, Meşai’nin adaylığı da onaylanmamış oldu ve Ahmedinejad’a yakın bir çizgide politik duruş sergileyen isimler de İran siyasetinde –geçici bir süre- yer alamayacak.
Seçim öncesi sansasyonlar böyleyken, başvurusu onaylanmış adaylardan bazılarını yüzeysel olarak da olsa, incelememiz elzemdir diye düşünüyorum. En fazla dikkat çeken adaylardan biri olan Said Celili, adaylık sürecine kadar İran Nükleer Baş Müzakerecisiydi. Celili, “İslami devrimin ulusal kalkınmayı getireceği” söylemiyle muhafazakar bir aday olarak şansını deneyecek.
Bir başka dikkat çekici adaysa 1981-1997 yılları arasında Dış İşleri Bakanlığını üstlenmiş Ali Ekber Velayeti. Oldukça tecrübeli bir siyasetçi olan Velayeti, muhafazakar bir politik duruşa sahip ve başkanlık şansını, “ahlakçılıkla beraber yönetimde istikrarın gerekliliğini” belirten bir sloganla deneyecek.
Bağımsız bir aday olarak seçime katılan Muhsin Rızai ise, daha önce 2005 ve 2009 seçimlerine de katılmıştı. Devrim Muhafızları’nın eski bir lideri olan Rızai, “Siyasi Ahlak ve Ekonomik Yeterlilik” içeren bir platform kurmayı amaçlayan söylemleriyle şansını 3.kez deneyecek.
İran’da seçim öncesi durumlar böyleyken, daha şimdiden “kirli oyunların” mollaların gölgesinde de olsa halkın iradesine karışmış olması, seçimlerin temizliğine gölge düşürmüş durumda. Her ne kadar zahiren bir değişim yaşanacak olsa da bu değişim, Orta Doğu’nun bu iki ucu keskin bıçak politikalar izleyen ülkesini ilerde hangi konuma getirecek, bekleyip göreceğiz.
KAYNAKÇA
http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7628316.stm
http://en.wikipedia.org/wiki/Ali_Akbar_Velayati
http://www.jpost.com/Middle-East/Irans-electoral-watchdog-may-ban-Rafsanjani-313720
http://www.zaman.com.tr/dunya_rafsancani-ile-ahmedinejadin-adayi-mesaiye-veto_2092435.html
http://www.aa.com.tr/tr/dunya/184291–ahmedinejad-mesaiye-destegini-surduruyor
http://www.presstv.ir/detail/2013/05/22/304799/final-list-of-presidential-candidates-out/
http://gazetebilkent.com/2013/02/27/yaklasan-iran-cumhurbaskanlik-secimleri/
