İsmet İnönü, Kurtuluş Savaşı dönemi ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş dönemindeki anahtar isimlerinden biri olmuştur. Gerek savaşlarda gösterdiği askeri başarı gerek diplomatik alandaki etkin rolü ile Türk siyasi tarihine damgasını vurmuştur.
Mustafa İsmet İnönü’nün hikâyesi 24 Eylül 1884 yılında İzmir’de başladı. Otoriter ve akıllı bir anne baba olan Cevriye Hanım ve Hacı Reşit Bey’in evladı olarak dünyaya geldi. Ailesine çok düşkündü ve ilerleyen zamanlarda hayatı boyunca hep ailesini örnek alacaktı.
Mustafa İsmet İnönü ilk ve orta öğrenimini Sivas’ta tamamladı ve daha sonra Askeri Rüştiye’ye kayıt oldu. Rüştiyeler o dönemde 4 yıl eğitim veriyordu fakat İnönü bir yıl dönem tekrarı yaparak okulunu 5 yılda bitirdi. Bu durum başarısızlığa olan tahammülsüzlüğünü arttırdı.
Daha sonra 1897 yılında İstanbul’da bulunan Mühendishane Okulu’nun idadi kısmında öğrenim görmeye başladı. İdadi eğitiminden sonra 14 Şubat 1901’de Mühendishane-i Berr-i Hümayun’un (Topçu Okulu) Harp Akademisi bölümünde eğitimine devam etti ve 1 Eylül 1903’te topçu teğmeni olarak mezun oldu. Bu dönemlerde akademik olarak daha başarılı olan İnönü, altın maarif madalyası alarak mezun oldu. Bu başarılı akademik hayatını Erkan-ı Harbiye Mektebi’nde devam ettirdi ve buradan da birincilik ile mezun oldu. Ayrıca ileride çok yakın dost ve silah arkadaşı olacağı Mustafa Kemal de aynı dönemde Erkan-ı Harbiye Mektebi’nde son sınıf öğrencisiydi.
Eğitim sürecinde en önem verdiği şeylerden biri dil öğrenmekti. Rüştiyedeyken ilerlettiği Fransızcasına ek olarak kurmaylık eğitimi süresince Almanca öğrenmeye başladı. Daha sonra ise Mondros Mütarekesi sebebiyle İstanbul’da bulunduğu dönemde İngilizce öğrenmeye başladı. Dil öğreniminin yanı sıra müzik, ata binme gibi birçok hobisi vardı. Müzik hobisini ilerde eşine aşılamak için ona bir piyano bile alacaktı.
Eğitimini tamamladıktan sonra kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne’deki 2. Ordu’nun 8. Topçu Alayı’nda 3. Batarya Bölük komutanı olarak atandı. 1908 yılında ise 2. Süvari Fırkası’nın kurmayı oldu. Ayrıca Harekat Ordusu’nda görev alarak 31 Mart İsyanı’nı bastıranlar arasında yer aldı.
Daha sonrasında 1910 yılında Kolordu kurmaylığına getirildi. 1911 yılında ise Yemen Kuvayi Mürettebe Komutanlığı kurmayı oldu. 1912 tarihinde binbaşı rütbesi ile Yemen Kuvayi Umumîye Komutanlığı Kurmay Başkanlığı görevine atandı. Sonrasında ise Harbiye Nezareti’nde Başkomutanlık Karargâhı 1. Şubede görev yaptı.
İkinci Balkan Savaşı’nda Çatalca Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı kurmaylığında görev yaptı ve savaş sonrasında Bulgarlar ile müzakere eden heyetin askeri danışmanlığını yaptı.
1914 yılında yarbay rütbesine terfi edilerek Genel Karargâh 1. Şube Müdürü olarak atandı. 1915 yılına geldiğimizde ise 2. Ordu Kurmay Başkanlığında görev yapmaya başladı ve Albay rütbesine terfi etti.
Albay rütbesine terfi ettiği 1915 yılında Birinci Dünya Savaşı başladı ve İnönü, Kafkas Cephesi’nde Kolordu Komutanı olarak göreve gönderildi. Kafkas Cephesi’nde ise Harbiye yıllarından tanıdığı Mustafa Kemal ile birlikte görev yaptı. 1917 yılında ise 4. Kolordu Komutanlığı’na atandı.
Bu olaylar yaşanırken İnönü, 1916’da Mevhibe Hanım ile evlendi. Mevhibe Hanım asker eşi olmanın yükünü ve sorumluluğunu çok başarılı bir şekilde üstlendi ve İnönü’ye hayatı boyunca destek olan bir eş oldu.
Daha sonra savaş devam ederken Halep’te 7. Ordu’nun oluşturulmasında görev aldı. Sonrasında sırasıyla Filistin Cephesi’nde 20. Kolordu Komutanlığı’nda ve 3. Kolordu Komutanlığı’nda görev aldı.
Osmanlı Devleti’nin savaştan mağlup olarak çıktığı dönemde Harbiye Nezareti Müsteşarlığı’na atandı. Daha sonra 1919’da Askeri Şûra Muamelat-ı Umumiye Müdürlüğü’ne atandı ve bu, Osmanlı Devleti’nde resmi olarak son görev alışı oldu. Mustafa Kemal Paşa’nın çağrısı ile Ankara’ya giderek İstanbul hükümeti ile tüm bağları koparmış oldu ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Edirne milletvekili olarak katıldı.
Sonrasında başlayan Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi Kuzey Kısım Komutanı oldu. İnönü bölgesinde Birinci İnönü Zaferi’ni kazandı. Bu zafer ile tümgeneral rütbesine yükselerek paşa oldu. Ayrıca daha sonra soyadını bu zaferinden alacaktı. Büyük Taarruz’dan sonra ise korgeneral rütbesine terfi etti ve ateşkes görüşmeleri için Mudanya’ya gönderildi.
Kurtuluş Savaşı’nın başarısından sonra Lozan görüşmelerinde Türk heyetinin başkanlığını yaptı ve Lozan Antlaşması’nı imzaladı.
1923 yılında Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte Cumhuriyet Halk Fırkası’nın genel başkanlığını yaptı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk hükümetini kurdu. 1937 yılına kadar sürdürdüğü bu görevler, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün onu görevden azad etmesiyle son buldu.
1938 yılında ise Atatürk’ün ölümü üzerine gerçekleştirilen olağanüstü toplantıda İnönü cumhurbaşkanı seçildi ve “Milli Şef” ünvanını aldı.
Cumhurbaşkanlığı döneminde başlayan İkinci Dünya Savaşı’na girmemek ve ülkesini kaostan uzak tutmak için elinden geleni yapan Milli Şef, bunu başarsa da o dönemde yaşanan ekonomik ve toplumsal sıkıntılar akıllara kazındı.
1945 yılında ise Demokrat Parti (DP) ile girdiği siyasi yarışı kazanamayarak partisi ile birlikte muhalefet konumuna düştü ve 10 yıl da bu durumda devam etti.
27 Mayıs Darbesi sonrasında tekrar iktidar olan CHP’nin başında tabii ki yine İnönü vardı. Ancak bu iktidar çok uzun sürmedi ve CHP 1965 ve 1969 seçimlerini kaybetti.
Bu yenilgiler sonrasında parti içi sorunlar yaşanan CHP, 1972 yılında kurultayı topladı. Bülent Ecevit ile sorun yaşayan İnönü partisine “Ya ben, ya Bülent.” dedi ve bu da siyasi hayatının sonunu getirdi. Ecevit, güven oylarının çoğunluğunu aldı. İnönü ise CHP Genel Başkanlığı’ndan istifa etti. İstifasının üstünden yaklaşık bir yıl sonra 25 Aralık 1973 günü son nefesini verdi. Naaşı, Anıtkabir’deki İsmet İnönü Mezar Odası’na devlet töreni ile defnedilmiştir.
KAYNAKÇA:
- Avcı, Neslihan. İsmet İnönü’nün Şahsi Hayatı, Askerliği Ve Bibliyografyası. Bilecik,2022.
- Çetinkaya, Gürdal. İsmet İnönü ve İkinci Dünya Savaşı. İzmir, 2014.
- https://www.mfa.gov.tr/sayin-ismet-inonu-_pasa__nin-ozgecmisi.tr.mfa
- https://youtu.be/FMth8K1bOAI?si=L28lScYpASGw6IoK
