Kaynak: patrimundianorthcyprus.e-monsite.com
UNESCO’nun eski müdür yardımcısı Lourdes Arizpe’nin tarihi eser kaçaklığına ilişkin olarak, “Tarihi eser ticareti, uyuşturucu ticaretine yalnızca ekonomik boyut anlamında değil; aynı zamanda en savunmasız olanların en çok zarar gören kimseler olmaları açısından da benzer özellikler göstermektedir.” şeklinde sarf ettiği sözler, Kıbrıs’ta yapılan yağmayı tanımlamakta ve bu yağmanın sonuçları bakımından çok iyi bir tahlil niteliği taşımaktadır. Kıbrıs Savaşı esnasında ve daha sonrasında, adadaki genel kaos ortamı ve tarihi eserlerin denetimsiz bırakılmasının sonucunda adadaki birçok tarihi mirasın yağmalandığı bilinmektedir. Bu yağmaların niteliği, 1974 yılının hemen sonrasında basit yağma özelliği gösterirken, 1977 ve 1982 yılları arasında organize ve daha profesyonel yağma niteliğini taşımaktadırlar. Günümüzde de devam eden tarihi mirasların yağması geleneğinin sonucunda yaklaşık 60.000 eserin karaborsaya düştüğü tahmin edilmektedir.
[box_light]Özel Bir Vaka[/box_light]
Ulusal ve uluslararası medyada Kıbrıs’tan çalınan tarihi eserlere ilişkin en çok yankı uyandıran olay ise, Peg Goldberg isimli bir sanat eseri tacirinin, Michel Von Rijn ve Robert Fitzgerald’dan, Aydın Dikmen’in 1974’te Panagia Kanakaria kilisesinden çaldığı 4 parçadan oluşan eserin kendisi adına satın alınmasını talep etmesiyle başlamıştır. Goldberg bu arabuluculuk işlemi için toplamda Michel Von Rijn ve Robert Fitzgerald’a 1.08 milyon dolar ve bu eserin satışından sağlayacağı kârın %45’ini vermeyi teklif etmiştir. İşi kabul eden Fitzgerald ve Rijn, tarihi eserleri Aydın Dikmen’den 350.000 dolar karşılığında satın almayı başarmışlar ve daha sonrasında da aldıkları eserleri Cenevre Havalimanı’nda 1988 yılında Goldberg’e vermişlerdir.
Kanakaria Kilisesi (Kaynak: plone.unige.ch)
Goldberg’in, Dikmen’den aldığı eser 530 yılında yapılmış olup Hz. İsa, bir baş melek ve 9 havariyi betimleyen 4 parça mozaikten oluşmaktaydı. Mozaiklerin Hz. Meryem ve kalan 3 havariyi de tasvir eden kısımları ise oluşan tahribatlar sonucunda yok olmuştu. Goldberg, Dikmen’den alınan Hz. İsa, bir baş melek ve 9 havariyi betimleyen mozaiklerin satışı için toplamda 20 milyon dolar talep ediyordu. Bu eserleri almak isteyen koleksiyoner Géza Von Habsburg, eserlerin gerçek olup olmadıklarının teyit edilmesi için Getty Müzesi’nde uzman olarak çalışan Marion True’ya eserleri gösterir. Söz konusu eserleri Güney Kıbrıs’ın UNESCO ile birlikte aradığını öğrenen Marion True, Güney Kıbrıs yönetimine haber verir.
[box_light]Hukuki Süreç[/box_light]
Eserin esas sahibi olan Rum Ortodoks Kilisesi, tarihi eserin Goldberg’de olduğunun haberini alınca, Indiana Federal Mahkemesi’ne eserlerin çalıntı olduğu ve bu sebepten ötürü de eserlerin kiliseye iade edilmesi gerektiği yönünde dava açmıştır. Daha sonrasında bu davaya, sonuçla ilgili olduğu gerekçesiyle Güney Kıbrıs’ın da katılmasına izin verilmiştir. Türkiye’nin davaya katılma talebi ise, Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’ta kurduğu yönetimin Türkiye haricinde bir ülke tarafından tanınmadığı ve ABD’nin tanımamasının Indiana Federal Mahkemesi üzerinde bağlayıcı olduğu gerekçesi ile reddedilmiştir.
En nihayetinde mahkeme, Goldberg’in eserin çalıntı olup olmadığı ile ilgili yeteri kadar araştırma yapmadığı, dahası mozaiklerin çalıntı olması sebebiyle, üzerine düşen araştırma yükünü tam anlamıyla yerine getirmiş olsaydı dahi sonucun değişmeyeceğini de ifade ederek, mozaiklerin Goldberg’den alınıp esas sahibi olan Ortodoks Kilisesi’ne iade edilmesi gerektiği yönünde hükme varmıştır.
Bu hükmün ardından 4 mozaiğin yanı sıra yine aynı kiliseden Aydın Dikmen tarafından çalınan 30 civarındaki tarihi eser de kiliseye iade edilmiştir. Aydın Dikmen ise 1998 yılında Güney Kıbrıs onursal konsolosu olan Tasoula Hadjitofi tarafından başlatılan ve 8 ay süren operasyon sonucunda yakalanmıştır.
[box_light]Kaynakça[/box_light]
M. Christiane Bourloyannis and Virginia Morris, “Autocephalus Greek-Orthodox Church of Cyprus v. Goldberg & Feldman Fine Arts, Inc.” The American Journal of International Law, Vol. 86, No. 1 (Jan., 1992), 128-133.
Sophocles Hadjisavvas, Perishing Heritage: The Case of the Occupied Part of Cyprus, Journal of Eastern Mediterranean Archaeology & Heritage Studies, Vol. 3, No. 2 (2015), 128-140.
Timothy Kaiser, “The Antiquites Market,” Journal of Field Archaeology, Vol. 20, No. 3 (Autumn, 1993), 347-355.
