Günümüz Noel Ağacı
Yeni yılın heyecanı bu soğuklarda içimizi ısıtmaya başladı. Işıklandırılan AVM’ler, süslenen sokaklar ve ağaçlar; hepsi yeni yılın habercisi bir bakıma. Evleri de yeni yılın sıcak heyecanı sardı. Yeni yılın sembolü haline gelen yılbaşı ağaçları süslenmeye başladı. Ülkeden ülkeye değişen muazzam görünümlü yılbaşı ağaçları benim içimde her yıl muazzam bir mutluluk uyandırıyor. Peki, bu ağaçların tarihini hiç düşündünüz mü? Yeni yıl kültürünün simgesi haline gelen yılbaşı ağaçlarının tarihi nedir? Nasıl oldu da yılbaşlarında çam ağacı süslemek bir gelenek haline geldi?
Günümüzde Noel ağaçlarının Hristiyanlığın vazgeçilmez bir sembolü haline gelmesine karşın, çam ağaçlarının tarihi Hristiyanlığın çok öncesine dayanıyor. Geçmişte de çam ağaçları, kış aylarında insanlar için büyük bir önem taşıyordu; hatta bazı ülkelerde bu ağaçların cadıları ve hayaletleri evlerden uzak tuttuğuna inanılıyordu. Yani bu ağaçlar geçmişte bir süs eşyasından çok daha önemliydiler.
Antik Çağlarda Kuzey Yarımküre’de yaşayan uygarlıklar güneşi bir tanrı olarak görüyorlardı ve kış ayları başladığında güneşin hastalanıp güç kaybettiğine inanıyorlardı. Çam ağaçları, kış aylarında yeşil kalabildikleri için Antik Çağ insanlarının güneşin gücünü hatırlamalarına yardımcı oluyordu. Çam ağaçları, bir bakıma kötü, soğuk ve verimsiz günlerin geçici olduğu düşüncesini ve güneşin tekrar yükselip yaşamı yeniden canlandıracağı inancını koruyordu.
Çam Ağacının Uzak Geçmişi
Viking Güneş Tanrısı Balder
Mısır Güneş Tanrısı Ra
Antik Mısırlılar kış aylarında güneş tanrısı Ra’nın hastalandığına ve gücünü kaybettiğine inanıyorlardı. Bu durum karşısında da çam ağaçlarını, yaşamın ölümden ve hastalıktan daha güçlü olduğunu hatırlamak için, evlerinin içine alıyorlardı. Aynı inanış biçimi Roma İmparatorluğu’nda da göze çarpıyor; Romalılar, gün dönümü zamanını Saturnalia adlı bir festivalle kutluyorlardı. Saturnalia, Roma inanışında tarımın tanrısı olarak bilinen Saturn anısına kutlanan bir festivaldir. Bu dinsel törendeki amaç verimin bol olduğu günlerin geri gelmesi için tarım tanrısı Saturn’e şükran sunmaktır. Tanrı Saturn’e sunulan bu şükran ve minnettarlık duygusunu gösterebilmek için Romalılar evlerini ve dinsel mabetlerini çam ağaçlarıyla süslüyorlardı. Çam ağaçlarının varlığı Romalılar için dini bir önem arz ediyordu. Çam ağacının Roma halkı tarafından dini bir malzeme olarak kullanılmasının altında yatan temel sebep belki de Roma’nın yaşadığı kıtlıkta gizlidir. M.Ö. 436 yılında Roma’da yaşanan kıtlık sonucu binlerce kişi açlıktan ölmüştür. Bu durum karşısında da Romalılar, tanrıları kızdırdıkları fikrine kapılmış ve minnet duygularını gösterebilmek için çeşitli dini ayinler yapmışlardır. Kısacası doğal bir facia dini bir tabanda açıklanmış ve önlemler dini boyutlarda alınmıştır. Evlere çam ağaçlarının yerleştirilmesi de bu dini ritüellerden biridir. Avrupa’nın kuzeyinde Vikingler de çam ağacını dini bir boyutta benimsemişlerdir. Evlerini güneş tanrısı Balder’i onurlandırmak için yaprak dökmeyen ağaçlarla süslemeleri buna bir örnektir.
Roma Tarım Tanrısı Saturn
Kulağa ilginç gelecek ama Türk kültüründe de çam ağaçlarının dini ritüellere konu olduğu görülmektedir. Çam ağaçlarının altına hediye koyulması fikri bazı kaynaklarca Türk kültürüne dayandırılmaktadır. Türklerin tek tanrılı dini benimsemeden önceki inançlarında doğa, yaşamı oluşturan en büyük etken olarak görülmektedir. Doğa, Türkler için öyle büyük bir güçtür ki yaşamın “hayat ağacı” denilen spiritüel bir ağacın etrafında oluştuğu inancı o dönemlerde yaygındır.
Çam ağacı ritüelleri, Pagan dininde de kendine yer bulmuştur; doğaya saygıyı temel olarak benimseyen Pagan kültüründe yaprak dökmeyen ağaçlar kutsal sayılmaktadır. Hristiyanlıktan önce dünyanın farklı yerlerinde çam ağacının önemi hakkında görülen bu benzer davranışlar aslında insanoğlunun doğa olaylarını açıklamak için dini nasıl kullandığının güzel birer örneğidir. O dönemlerde fen bilimleri daha tam olarak gelişmediğinden ve insanlık için doğaüstü hadiseler bilimsel olarak açıklanamadığından, bu tür olaylar insanlar tarafından dini bir tabana oturtulmaya çalışılmış ve bu yapıda oluşturulan ritüeller evrilerek günümüze kadar ulaşmıştır.
Günümüz Noel Ağaçları
Kraliçe Viktorya ve eşi Prens Albert’in Noel ağacı başında çocuklarla beraber oldukları bir resim
Günümüz kültürüne entegre olmuş Noel ağaçlarının kökeni 16. yüzyıl Almanya’sına dayanmaktadır. Bu dönemde Hristiyanlar evlerini yaprak dökmeyen ağaçlarla dekore etmeye başlamışlardır. Hatta Noel ağaçlarının Hristiyanlar tarafından benimsenmesi konusunda Martin Luther’in etkisinin büyük olduğuna inanılmaktadır. Martin Luther’in eve alınan yaprak dökmeyen ağaçları mum ışığıyla süsleyen ilk kişi olması bu inancı desteklemektedir. Burada dikkat çeken husus, yılbaşı ağaçlarının yine dinsel bir tabana oturtulmasıdır. Martin Luther gibi dönemini etkileyen önemli bir dini aydının çam ağaçları konusuna yaptığı katkılar göz önüne alındığında aslında farklı dönemlerde karşımıza çıkan bu ağaçların temelinde hep din olduğu yorumu yapılabilir. Daha sonraları Kraliçe Viktorya’nın Alman asıllı kocası Prens Albert’in katkılarıyla Noel ağaçları 1830’larda Britanya’da da yaygınlaşmaya başladı. 1846 yılında, London News adlı gazetede yayınlanan Kraliçe Viktorya ve eşi Prens Albert’in Noel ağacı başında çocuklarla beraber oldukları bir resimleri yayınlanmıştır. Bu resim sayesinde Noel ağacı, bütün Britanya’da hatta onun da ötesinde Amerikan toplumunda da büyük bir popülariteye sahip olmuştur.
Evrenselleşen Bir Kültür
Dünyanın farklı yerlerinden birçok farklı kültürde karşımıza çıkan, günümüzde yılbaşı veya Noel ağacı olarak bildiğimiz yaprak dökmeyen ağaçlar; dini bir ögenin süreç içinde nasıl evrenselleştiğine örnek olarak gösterilebilir. Sadece Amerika Birleşik Devletleri’nde yılda 350 milyon yılbaşı ağacı yetiştirilmektedir ve 10.9 milyon da yapay ağaç satılmaktadır. Bu korkunç derecede yüksek rakamlar bize şunu gösteriyor ki yılbaşı ağaçlarının tarihi sandığımızdan daha büyük bir kültür üzerinde şekillenmiştir. Birçok farklı dine konu olmuş bu ağaçlar zamanla evrilmiş ve günümüzdeki şeklini almıştır. Odun diyip geçmemek lazım yani!
[box_light]Kaynakça[/box_light]
http://extension.illinois.edu/trees/facts.cfm
http://www.biography.com/people/martin-luther-9389283
http://www.history.com/topics/christmas/history-of-christmas-trees
http://www.whychristmas.com/customs/trees.shtml
http://www.whychristmas.com/i/royal-christmastree.jpg
