Müslüman Araplar ile Bizans ilk olarak Mute ve Tebük savaşlarında karşılaşmışlardı. Serinin önceki yazısında anlattığımız gibi bu savaşlar Bizans için ciddi bir tehdit oluşturmamıştı. Ancak tarih eşine az rastlanır bir çıkışa hazırlanıyordu.
Hz. Muhammed 8 Haziran 632 yılında vefat etmişti. Bu haber Medine’deki Müslümanları büyük bir hüzne boğmuştu. Ancak bir problem vardı. Peygamber kendinden sonra İslam devletinin başına kimin geçmesi gerektiği hakkında kesin emir vermemişti. İlk başta bakıldığında büyük bir problem olarak görülüyordu. Hz. Muhammed’in vefatının ardından Müslümanlar Beni Saide’nin bahçesine toplanmaya başladı. Müslümanların ileri gelenleri oradaydı. Herkes çok şaşkındı. Kısa bir tartışmanın sonucunda Peygamber’in en yakın arkadaşı Ebu Bekir devlet başkanı seçildi. Halife unvanını aldı. Bu sayede devlet başkanı problemi çok kolay şekilde halledildi.
Hz. Muhammed 632 yılında Vefat Etti, Early Islamic Picture
İç problemlerini halleden Arap Müslümanlar Bizans üzerine seferler düzenlemeye tekrar başlamışlardı. Bizans doğu sınırına çok güveniyordu. 628 yılında Sasanileri kesin şekilde mağlup etmişlerdi. Mağlubiyet üzerine Sasani ülkesinde büyük bir taht kavgası çıkmıştı. Araplar ise o tarihe kadar hiçbir zaman büyük bir güç olamamışlardı. Ancak 634 yılına gelindiğinde bölgeden gelen raporlar korkutmaya başlamıştı. Müslüman olan Araplar ittifak sağlamışlar ve güç kazanmışlardı. Daha bir yıl önce(633) bir grup Arap elçisi Konstantinopolis’de ağırlayan İmparator Heraklius gelişmelerden endişeliydi.
Gerçekten Halife Ebu Bekir 633 yılında İmparator Heraklius’u İslam’a davet etmek için Konstantinopolis’e bir heyet göndermişti. Heraklius onları sarayında ağırlamış, İslam ve Hz. Muhammed hakkında sorular sormuştu. Zaten Hz. Muhammed hayattayken ondan iki İslam’a davet mektubu almıştı. Ancak onlara olumlu cevap vermediği gibi bu heyeti de İslam’a davetini reddetmişti.
632 Yılında Orta Doğu Haritası
Bizans için korkulan olmuş ve 634 yılında Halife Ebu Bekir Bizans üzerine yaklaşık 20.000 kişilik bir ordu hazırlamıştı. İmparator Heraklius bu karşılaşmaya önem veriyordu. Doğu Bizans ordularının başında İmparatorun kardeşi Theodor vardı. Ona çok güveniyordu. Sonuçta tüm Sasani ordusunu dize getirmişti. Ancak Sasani ülkesine karşı yapılan savaşların aksine İmparator Heraklius ordunun başında bizzat olmak istemedi. Antioch’daki(Antakya) karargahta kaldı.
Müslümanların meşhur komutanı Halid bin Velid Irak’ta Sasanilere karşı süren savaşı yönetiyordu. Ancak Halife Ebu Bekir onu Şam’a, Bizans üzerine giden ordunun başına gönderdi. Theodor önderliğindeki Bizans ordusu ile Müslüman Araplar 634 yılında Ecnadeyn’de karşılaştı. Savaş Müslümanların galibiyeti ile sonuçlandı. Savaşın olduğu aylarda Halife Ebu Bekir ölmüş onun yerine Ömer geçmişti.
Yarmuk Vadisi
İmparator Heraklius artık Müslüman Arapları en birinci sorun olarak görüyordu. Şam’ın 634 yılında Müslümanların eline geçmesi bardağı taşıran son damla olmuştu. Büyük bir ordu tertip eden Bizans Arapların üzerine geliyordu. İki ordu Yarmuk(Yermuk) vadisine gelmişti. Yarmuk(Yermuk) vadisi hendekli bir yapıya sahipti ve ortasından nehir akıyordu. Bizans topraklarının içinde, Suriye ve Filistin’e hakim yapıdaydı. İmparatorun kardeşi ve ordu komutanı Theodor Ecnadeyn Savaşında öldüğü için Bizans komutanı Vahan’dı. Müslümanların komutanı ise Halid ibn Velid’di. 636 yılının Ağustos ayında iki ordu savaşa başladı. Savaşın ilk zamanlarında Bizans, Yarmuk(Yermuk) vadisinde etkindi. Müslüman orduları dağılmak üzereyken birden bire kum fırtınası tüm Yamuk vadisini kasıp kavurdu. Rüzgar Bizans saflarına doğru esiyordu. Tam Arapların istediği bir atmosferdi. Bu kum fırtınasını çok iyi değerlendiren Müslümanlar Bizans ordusunu yenilgiye uğratmıştı. Savaşta kazanan Müslüman Araplar olmuştu. Bizans ordusu ciddi kayıplar vermişti.
Aslında bu yenilgi çok şaşırtıcıydı. Çünkü Müslüman Araplar büyük savaşlara alışkın değillerdi. Onlar daha çok istila şekilde savaşmışlardı o tarihe kadar. Bunun yanında Bizans ordusu ise Sasani savaşları ile çok tecrübelenmiş, tam teçhizatlı bir orduydu. Bizans tarihçileri bu yenilgiyi çöl fırtınasına bağlamışlardı. Aynı zamanda Müslüman Arap atlıları da bu savaşta çok büyük rol oynamıştı. Tarihte eşine az rastlanır bir olaydı.
Kudüs, Jaruselam
Yarmuk savaşının doğal sonucu olarak Bizans doğu orduları ciddi manada kırılmıştı. Komutan Ebu Ubeyde bin Cerrah önderliğinde Müslüman Araplar 635 yılında Humus’ı, 637 yılında ise Halep’i ele geçirdiler. Heraklius ise Antioch’ta(Antakya) durumu değerlendiriyordu. Bölgede yalnız Kudüs Bizans’ın elinde kalmıştı. Ancak elden gitmesi an meselesiydi. İmparator Heraklius Kudüs’teki kutsal haç ve Hz. İsa’nın kutsal emanetlerini acilen Konstantinopolis’e getirmişti. Kudüs’ü ise kendi kaderine bırakmışlardı. Kudüs piskoposu Patrik Sophronios önderliğinde halk Arap ordularına karşı çıkmıştı. Müslüman Arapların komutanı Amr bin As şehri kuşatmıştı. Uzayan kuşatma ardından Patrik Sophronios teslim oldu. Ancak bir şartı vardı. Bizzat Halife Ömer gelmeli ve bir barış antlaşması imzalanmalıydı.
Bunun üzerine Halife Ömer Medine’den Kudüs’e geldi. Onun gelişi bölge halkını çok etkilemişti. Bizans tarihçisi Theophanes kitabında bu hadiseyi ayrıntılı olarak anlatmıştır. Buna göre Ömer(Oumaros) şehre çok mütevazi bir kıyafetle gelmişti. Burada Halife Ömer ile Patrik Sophronios dini özgürlükleri içeren bir antlaşma imzaladılar. Piskopos Sophronios, Halife Ömer’i Holy Sepulchre kilisesini gezdirdi. Bu sayede Kudüs 638 yılında hiç kan dökülmeden Müslümanların eline geçti.
Halife Ömer Döneminde Orta Doğu Müslümanların Eline Geçti, Ebu Bekir,Ömer ve Osman
Bu yıllarda Müslümanlar bütün bir Sasani ülkesini de ele geçirmişlerdi. Bu şaşırtıcı başarının arka planında Bizans-Sasani Savaşları(602-628) etkili olmuştu. Çünkü bu savaşlarda hem Bizans hem de Sasaniler ciddi şekilde zayıfladılar.
4 yıl sonra İmparator Heraklius Konstantinopolis’e geri döndü. Ancak beden ve ruh sağlığı bozulmuştu. Sasanilere karşı savaşarak aldığı tüm toprakları Müslüman Araplara kaptırmıştı. Son yıllarını kiliseden hiç çıkmadan geçiriyordu. Bu acılara daha fazla dayanamadı ve Şubat 641 yılında vefat etti. 641 yılında tahta geçen II. Konstans’ın önündeki en büyük problemlerden bir de Müslümanlar olacaktı…
- Devam edecek…
Bir sonraki yazı: Arap-Bizans Savaşları-VI: Konstantinopolis Önlerinde
Kaynakça:
1.Roberts, J. M. Avrupa Tarihi. İstanbul: İnkılap Yayınları.2016
2.Gregory, Timothy. Bizans Tarihi. Yapı Kredi Yayınları. 2016.
3.Hitti, Philip Khuri, History of the Arabs, Palgrave, 2002
4.Prof. Dr. Dursun, Hakkı Yıldız ve diğerleri, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi cilt:2 Hülefa-ı Raidin ve Emevi Dönemi ,Çağ Yayınları, 1989
5.Gibbon, Edward. Decline Fall of the Roman Empire cilt:3 Chapter.51 page:529-560. London. London W. Warren. 1872 thanks for Toronto University Library
6.Dikici, Radi. İmparator Heraklius. Remzi Kitapevi. 2015. İstanbul
7.Prof. Dr. Avcı, Casim. İslam-Bizans İlişkileri. Klasik Yayınları. 2003. İstanbul
