Koronanın, aşı bulunmuş olmasına rağmen 2022 yılında da devam ediyor olması; “plandemik” söylentilerini artırmışa benziyor.

Hepimiz sosyal medyada da olsa, pandeminin bilinçli bir planın sonucu olduğunu düşünen insanlarla karşılaştık. Hatta bir adım öteye gidersek, aşının içinde çip olduğuna inanlar dahi var.

Konuyu biraz daha genellersek dünyadaki birçok insan birçok farklı komplo teorisine inanıyor. Dünyayı yöneten reptilian diye bir ırk olduğundan, aya hiç çıkılmadığına; belirli depremlerin insan eliyle çıkartıldığından, dünyanın düz olduğuna kadar küçüğünden büyüğüne oldukça fazla iddia insanlar tarafından benimseniyor ve savunuluyor.

Peki, çoğu insan ilk bakışta mantıksız bulunabilecek komplo teorilerine neden inanır?

The Goop bu sorunun cevabı için sosyal psikoloji dalında araştırmacı doktor Daniel Jolley ile bir röportaj yapmış. Buna göre insanların komplo teorilerine inanmalarının psikolojik olarak en genel sebepleri şu şekilde:

Komplo teorileri sosyal kriz anlarında ortaya çıkar. Toplumun stres ve kaos yaşamasına sebep olan olaylar meydana geldiğinde insanlar bu olayları açıklayacak bir cevaba ihtiyaç duyarlar. Tam da burada gerçek bilginin yerini komplo teorileri başarılı bir şekilde doldurur.  Gerçeklikle baş etmenin çok daha zor olduğu ya da duygusal olarak daha yaralayıcı olduğu durumlarda, komplo teorileri insanlara en azından daha somut sebepler verir. Bu da gerçeklikle baş etmeyi kolaylaştırabilir.

Komplo teorileri tahminen zamanın başlangıcından itibaren var olmasına rağmen internetin varlığı ile yayılma hızları artmıştır. İnternet, komplo teorileri kadar, doğru bilgiye erişimi de kolaylaştırsa da insanlar kendilerine yakın buldukları kaynaklardan beslendikleri için doğru bilgilere erişmezler. Yani eğer bir komplo teorisine inanıyorsanız ve bununla alakalı internet araştırması yapıyorsanız, o komplo teorisine inanan başka insanlarla bilgi alışverişi yapma ihtimaliniz çok daha fazladır.  Çünkü insanlar kendi teorilerini ve inançlarını destekleyen bilgilere ulaşmayı daha çok severler. Onları konfor alanlarından çıkartan, inançlarına aykırı bilgilere maruz kalmak istemezler.

Bir diğer sebep ise psikolojik ve oransal ön yargılarımızdır. Yaşadığımız olaylar bizlere oldukça önemli ve sarsıcı gelir. Bu nedenle bu olayların sebeplerinin de aynı derecede büyük ve karmaşık olmasını isteriz. Örneğin bazı insanlar, toplum tarafından çok sevilen bir liderin sağlık sebepleri nedeniyle öldüğüne inanmaktansa, bir suikasta kurban gittiğine inanmayı daha akla yakın bulabilirler. 

Komplo teorilerine inanmanın sebeplerinden bir diğeri ise egodur. Doğası gereği her insanda olan ego, komplo teorisi tarafından beslenir. Komplo teorisi de egoyu besler. “Hiç kimsenin farkında olmadığı bir gerçekliğin ben farkındayım” düşüncesi insanların öz güvenlerini artırır. Çünkü kişi özellikle bulduğu ‘kaosu sonlandırıcı’ cevabın diğer insanlar tarafından algılanmamasına şaşırır. Kendisinin özel ve farklı olduğunu düşünür. ‘Sürüye’ katılmadığını, ona her denene inanmadığını ve ‘yönetilen / gözleri kapalı’ insan grubuna dâhil olmadığını düşünür. Pandemi döneminde daha önce isimleri duyulmamış doktorların, aşı karşıtı insanları desteklediklerinde kazandıkları ün ve sahiplenilme bu bakış açısını destekleyebilir.

Sebep ne olursa olsun komplo teorilerine inanmak toplum sağlığı açısından zararlıdır.

Öncelikle komplo teorileri, bazı grup ve kuruluşlara karşı nefreti artırabilir. Komplo teorilerine inanan insanların, inandıkları komplo teorilerinin öznesi olan gruplara karşı şiddet eğilimleri artar. Ellerindeki yanlış bilgilerle hareket eden insanlar, özellikle bireysel olarak baş edemeyecekleri -büyük ve sistematik komplo teorileri- karşısında örgütlenmeye ve şiddete başvurmaya daha yatkın hale gelirler.

İkinci olarak komplo teorileri insanların alacakları bireysel kararları kötü yönde etkileyebilir. Örneğin yapay et üretiminin, endüstriyel bir komplo olduğuna inanan insanlar kendilerini et tüketimini azaltıp çevreye katkı sağlayabilecek bir sürecin karşısında dururken bulabilirler ya da aşı ve ilaçların güvenilirliğini azaltan komplo teorileri nedeniyle tedavi ve önlem almayan insanlar hem kendi sağlıklarını hem de genel toplum sağlığını tehlikeye atabilmektedirler.

Dolayısıyla, komplo teorileri üretmek ve yaymak, gerçek bilgi araştırmaktan daha kolay olsa da kendimizi eğitmek ve gerçekliklerimizi sorgulamak herkes açısından daha yararlı olacaktır.

Kaynakça:

“Why People Believe in Conspiracy Theories and How to Reason with Them” <https://goop.com/wellness/environmental-health-civics/why-people-believe-in-conspiracy-theories/> (05 January 2022)