Dublin’de Doğdu Türk Şiiri Yazdı

…

En acımasızı Erzurum’dan geldi bölüklerin,

Uhbar sarayının kubbesinden indiler,

Beni senden, vatanımdan söküp kopardılar,

Karaman!

Sen, öz vatanım, dağlık yurdum,

Karaman,

Hayatta ve ölümde ruhumun ocağı,

Karaman, Ah Karaman!

Bil ki Karaman,

On kız kardeşimden hiçbiri,

Hemşehrilerini benim kadar sevmedi,

Karaman, Ah Karaman!

O âna kadar süt kadar latif,

İpek kadar yumuşaktım.

Simdi göğsüm aslan ini gibi,

Öldürülen insanların,

Kan ve kemikleriyle kirlenmiş,

Karaman, Ah Karaman!

… 

Bu şiiri okuduğunuzda şairinin bir İrlandalı olduğu ve ne Karaman’ı ne de Türk coğrafyasının herhangi bir yerini ziyaret etmediği aklınızın ucuna bile gelmeyecektir. “Konunun İrlanda’yla ne alakası var?” diye sormanız çok doğal. Karaman’a “Öz vatanım!” diyen, “Muhtemelen Anadolu’nun bağrından kopup gelmiş bir Türk şairdir” diye de düşünülebilir. Zaten şaşırtıcı olan şairin adını görmediğiniz taktirde bunların hiçbirini sorgulamayacak olmamız. Yeterince meraklandıysak şairin kim olduğuna bir bakın derim:

James Clarence Mangan

Şaşırmadıysanız eğer, buyurun yazıyı okumaya devam edin lütfen. Şaşıranlar bu teşvike ihtiyaç duymayacaklardır.

[box_light]James Clarence Mangan Kimdir?[/box_light]

1803 yılında Dublin’de dünyaya gelmiştir. İrlanda tarihinin gözde şairleri arasındadır. İskender Pala Mangan’a “İrlanda’nın ‘Edgar Allan Poe’su’” demiştir. İngiltere baskısı altında direnen dönemin İrlanda’sının iç karartıcı atmosferinde Mangan’ın hem kendi yazın kültürüne hem de Doğu yazın kültürüne ilgi duymuş, bu ekollerde eserler yazmıştır.

Geçim sıkıntılarına rağmen kütüphanelerde özellikle İrlanda’nın köklü kütüphanelerinden olan Marsh Kütüphanesi’nde çokça vakit geçirip, araştırmalar yapmıştır. Mangan bıraktığı not ve mektuplarda üzerinde yalnızca paltosu olsa dahi yazmak istediğini söylemiştir. Osmanlı şiiri ile ilk olarak Marsh Kütüphanesi’nde Almanca çevirilerden okuyarak tanışır. Daha sonra kendi çabaları ile Türkçe öğrenmiş ve Türkçe şiirler yazmaya başlamıştır. Öyle ki Osmanlı’ya dair yapılan çalışmalarda adından söz ettirecek kadar Türk şiirini ve Türk ruhunu benimsemiştir. Oxford Anthology of English Verse’te İrlandalı olan Mangan’ın yazdığı Türkçe şiirler yer almaktadır. Oxford Antolojisinde ise Mangan Türk şairler arasında yer almaktadır.

Hayalini kurduğu bilinse de İrlanda dışına hiç çıkmamıştır. Ona rağmen şiirlerini bir Türk gibi yazmıştır. Hiç görmediği İstanbul boğazını betimlemiş, Karaman’a yukarıdaki  şiiri yazmıştır. İrlanda’ya hem fiziksel hem kültürel olarak uzak olan Doğulu kimliği benimsemesi James Joyce’u etkilemiş olacak ki Dubliners’da Mangan’dan Araby olarak bahsetmiştir.

[box_light]Hayat Tarih Mecmuası’nda Mangan[/box_light]

Hayat Tarih mecmuası 1968 yılında çıkan ikinci sayısında “İrlanda’nın Türk Şairi” olarak Mangan’dan bahsedilmiştir. İrlandalı yine Türk kültüründen etkilenen bir isim Peter Hird, Mangan’ın şiirlerini ve onu anlatan makalesinin  Hayat Tarih mecmuasında yayımlanması için başvurmuştur. (Özellikle Rönesans’ın ardından Batı’da yaşanan gelişmeleri Doğu’nun geriden de olsa takip ettiği bilinmektedir. Bu koşullarda bir İrlandalının Doğu kültüründen bu denli etkilenmesi nedense bizlerin dikkatini Peter Hird sayesinde çekmiş.) Hird Türkiye ve Türk kültürüne duyduğu özel ilgi nedeniyle Mangan’ın edebiyatımıza yansımasına bu şekilde katkıda bulunmuştur. Hird’ün iddialarına göre Mangan’ın en güzel şiirleri Türkçe yazdığı şiirlerdir. Peter Hird Mangan’ın Karaman için yazdığı şiiri okuduktan sonra Konya’yı ziyaret etmiş ve ondan sonra Irish Independent’ta “Türkiyede Neden Mangan İçin Bir Heykel Dikilmesin?” başlıklı bir yazı yayımlamıştır. Atatürk heykellerinin bile birilerini rahatsız ettiği günümüz şartlarında Karaman’daki Mangan heykelinin anlamsız olacağını düşünüyorum. Buna rağmen neden Mangan üzerine bir yazı yazılmasın?

Bu hana ve bu handan

Kaç seyyah geldi geçti

Kaç kervan kefenlenip gitti

Herkes geldi, herkes gitti

Kimse bilmedi neden geldiğini

Nereye gittiğini…

Doğu, Osmanlı ve Türk kültürüne olan hayranlığı oryantalist bir bakış açısındansa Mangan’a Türk ruhunun yansımasına neden olmuştur. Doğu kültüründen etkilenmiş bir Avrupalı olmaktan çok Türklüğü ruhunda yaşayan bir İrlandalı olmayı başarmış, milliyetçilik fikrine açıkça yeni bir boyut kazandırmıştır. 1840’larda İrlanda’da milliyetçi akımın etkisine kapılan Mangan İrlanda’nın ulusal şairi olmuştur. İrlanda milli marşını da Mangan yazmıştır.  Ayrıca Mangan klasik anlamda bilinen İrlanda milliyetçiliğine mistik ve oryantal tatlar taşıyan şiiriyle farklı bir çehre kazandırmıştır. Görüntüde alkolik, pasaklı ve güçsüz bir duruşu olsa da, güçlü şiirler ve yazılar yazmış İrlanda’nın simgelerinden olmuştur. 1949’da bir çokları gibi sefil bir adam olarak vefat etmiştir.

Elvedâ gaileli dünya, günahlarla haşir neşir olan dünya

Ruhum Allah’ın sakin yurdunda dinlenecek artık…

[box_dark]KAYNAKÇA[/box_dark]

• Perspectives on Ottoman studies: papers from the 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO) at the University of Zagreb 2008, 2. cilt
• http://sancakismail.blogspot.com.tr/2013/07/portreler-james-clarence-mangan.html