Uçsuz bucaksız altın rengi bir kumsal, maviliğiyle görenleri nefessiz bırakan bir deniz, etrafınızı saran sıcak hava ve burnunuza dolan deniz kokusu… Tarifi cenneti andıran bu bölge aslında bir hayalet şehir. Hem de sıradan bir hayalet şehir değil, bir zamanlar Akdeniz’in gözde tatil bölgelerinden olan, en zenginleri ve en ünlüleri ağırlayan, Ortadoğu’nun Las Vegas’ı olarak anılan bir şehir: Varosha.
Varosha, veya Maraş, Kıbrıs’ın Famagusta (Gazimağusa) bölgesine bağlıdır. Palm Beach plajı sayısız otele ev sahipliği yapar. Bölgede alışveriş yapmak için en büyük ve en iyi dükkanlar, araba galerileri, eğlence merkezleri mevcuttur. Günümüzde hala, sanki zaman o dönemde donup kalmış gibi giyim dükkanlarının vitrinlerindeki döneme ait kıyafetler ve galerilerdeki o dönemin en yeni arabaları dokunulmamış biçimde durmaktadır.
1970’lerde Varosha
En parlak döneminde Varosha’da toplamda 4 bin 649 ev, 45 otel, 60 apart otel, 99 eğlence yeri, 21 banka, 8 okul, 7 kilise, 1 türbe, 25 müze ve 2 bin 953 ticari işyeri bulunmaktaydı. Bölgedeki bütün otellerin yatak kapasitesi toplamda 10 binin üzerinde bir rakama ulaşmıştı. Varosha, yalnızca turizm ve eğlencenin değil sanatın ve entellektüelitenin de merkeziydi. Marilyn Monroe, Richard Burton, Brigitte Bardot, Elizabeth Taylor gibi pek çok isim tatil için Varosha’yı tercih ediyordu. Bazı ünlü isimler bölgede konut edinmişlerdi. Bu isimlere örnek olarak ünlü İtalyan oyuncu Sophia Loren verilebilir. Dönemin önemli isimlerinin bölgeye olan ilgisi bölgenin gelişiminde etkili olmuştur. Buna ek olarak, bölgenin bu denli gelişmesinde İngiliz Kraliyet ailesinin de büyük bir rol oynadığını söylemek mümkündür. Örneğin, dünyanın ilk 7 yıldızlı oteli sayılan Golden Sands Hotel, İngiliz Kraliyet ailesi tarafından buraya yaptırılmıştır.
1974
13 Ağustos 1974 bu görkemli, canlı ve kalabalık bölgenin kaderini değiştiren gün olmuştur. Türk askeri Famagusta’ya yaklaşırken bölge halkı çatışmalar bittiğinde, barış sağlandığında geri dönmek üzere bölgeyi terk etmiştir. Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından ele geçirildiğinde ise bölge tellerle çevrilmiş ve Varosha’nın sakinlerinin eve dönme hayali imkansız hale gelmiştir. Evlerini güvenli bir bölgeye sığınmak için terk eden Varosha’lılar, yaşamlarını başka yerlerde tekrardan kurmak zorunda kalmışlardır. Varosha ise o günden beri kaderine terk edilmiştir.
BM Kararları ve Diğer Gelişmeler
Kıbrıs Barış Harekatı sona erdikten ve Kıbrıs iki bölgeye ayrıldıktan sonra Varosha’dan kaçmak zorunda kalanlar ve onlara ait mallar hakkında bir düzenleme yapılması zorunlu hale gelmiştir. Bu ihtiyacın karşılanması için BM 1984 yılında bir karar çıkartmıştır. Bu karar Varosha’nın BM yönetimine bırakılmasını öngörmüştür. Ayrıca kenti terk etmek zorunda kalanlar dışındakilerin kente yerleşmesi bu kararla yasaklanmıştır. 1993’te ise o dönemin BM Genel Sekreteri Butros Gali tarafından tasarlanan güven artırıcı önlemler paketi çerçevesinde, Türk tarafı, Lefkoşa Uluslararası Havaalanı’nın açılması karşılığında, Maraş’ın BM idaresinde iki tarafın ortak kullanımına açılmasını kabul etmiştir fakat bu plan Rumlar tarafından kabul edilmemiştir. 2004 yılında ise Annan Planı gündeme gelmiştir. Bu plan ile Varosha’nın Rum tarafı kontrolüne bırakılması öne sürülmüştür. Buna rağmen Türk tarafınca kabul edilip Rum tarafınca reddedilmesi sonucunda Annan Planı da uygulamaya geçirilememiştir. Bütün bu gelişmelerin sonucunda Varosha bölgesi çözülemeyen bir diplomatik sorun olmayı sürdürmüştür.
Hayalet Şehrin Ziyarete Açılması
8 Ekim 2020’de, bu yazının yayımlanmasından tam üç yıl önce, hayalet şehir Varosha’nın kaderi bir kez daha değişmiştir. Bakanlar Kurulu Toplantıları ve çeşitli diplomatik görüşmelerle dolu uzun bir süreç sonucunda Varosha’nın bir bölümü bu tarihte ziyarete açılmıştır. Bu gelişme, hayalet şehrin yeniden eski şöhretine kavuşması yolunda önemli bir adım niteliğindedir. Şehrin ziyarete açılmış olan yüzde 3.5’luk kısmı, 1974’te donup kalmış diğer kısımlarının da yaşama katılması için bir umut olmuştur. Ziyarete açılan bölgenin 1.5 kilometrelik sahil şeridi belirli saatler arasında yürüyerek veya bisikletle gezilebilmektedir. Bu gezi insana bir yandan zamanda yolculuk yapmış hissi yaşatırken bir yandan da savaşın hayatı nasıl yarıda bırakabileceğinin canlı bir kanıtı olmaktadır. Sahiplerini onlarca yıldır göremeyen evler; özenle düzenlenmiş dükkanlar, eczaneler, eğlence merkezleri yaşanan acıların birer tanığı gibidir. Gelen misafirleri onlar karşılayıp, şehrin hikayesini onlar anlatmaktadır.
Sıradaki Adım Ne?
Varosha’nın bir bölümünün açılması on yıllardır cevapları bulunamamış olan çoğu uluslararası yatırımcılara ve Rumlara ait olan mülklerin ne olacağı ve bu mülklerin sahiplerine ne verileceği sorularını tekrar gündeme getirmiştir. Bu durumun bu denli çözülmesi zor bir sorun olmasının sebebi bölgenin askeri bölge statüsünde olmasıdır. Askeri bölge statüsü mülkiyet hakkı sahiplerinin iade veya tazminat talep etmesini imkansız hale getirmektedir. Dolayısıyla, görünürde ilk yapılması gereken bölgenin askeri bölge statüsünün kaldırılması olsa da elbette bu sorun tek bir düzenlemeyle çözülebilecek kadar basit değildir.
Kaynakça
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48685914
https://www.northcyprusuk.com/1970lerin-turizm-yildizi-maras-varosha
