Tarihin tozlu sayfaları her zaman parlak değil. Geçmiş zaferlerle, başarılarla, iyilikle dolu olduğu kadar savaşlarla, yenilgilerle ve kötülükle de dolu. Medeniyetin kurulma süreci oldukça sancılı ve medeni olmayan yollardan geçti. Bu ironi yalnız belli durumlara özgü değil, insanlık tarihinin neredeyse her döneminde utanç vesikası niteliğinde olaylar yaşandı. Ve kaçınılmaz olarak bu olayları ele alan sanat eserleri de var; bunlardan biri de Polonyalı yazar Joseph Conrad’ın 1902’de yazdığı uzun öykü, Karanlığın Yüreği.
Joseph Conrad
Yazarın kendi iç hesaplaşmalarına yer verdiği bu otobiyografik eserde, Avrupalıların Afrika’ya giderek fildişi ticareti yaptığı yıllar anlatılır. Öykü asıl olarak karanlığı anlatır. Yazar sömürgeciliği incelerken üç farklı karanlığı ele alır; insan eli değmemiş “kara” kıtanın karanlığı, Avrupalıların yerlilere yaptığı zulmün karanlığı ve her insanın içinde olan kötülük yapma arzusunun karanlığı. Sonuncu karanlık öyledir ki, hem diğer karanlıkların sebebi hem de en güçlüsüdür. Bu karanlık yalnız emperyalizme özgü değildir, insan olan her varlığa aittir. Dolayısıyla Karanlığın Yüreği; dünün, bugünün, yarının, Avrupa’nın, Asya’nın, Afrika’nın hikâyesidir; bizim hikâyemizdir.
Yazar insan ruhunun derinliklerindeki bu karanlığı ustaca tasvir ederken şunu sorgular: insan özsel olarak kötü müdür, yoksa yüreğinde yalnız karanlık mı vardır? Conrad’a göre bu sorunun cevabı ikinci şıktır. Zaman zaman karanlık bastırsa da, bu karanlığı yenerek haksızlığı haykıran insanlar olacaktır. Bu noktada eser, Munch’un varoluşsal ıstırapları anlatan ünlü Çığlık tablosuyla benzeşmektedir. Öykü, modern dünya ve öz benlik arasındaki ilişkinin dışavurumu niteliğini taşır ki, bu da T. S. Elliot’a göre eserin çığır açıcı niteliğidir. Birey dünyanın değişen rengi karşısında kayıtsız kalamayıp haykırmaktadır. (Kitap bu haklı isyanı sebebiyle pek çok kez sinemaya adapte edilmiştir, bunlardan en ünlüsü Coppola’nın Apocalypse Now (Kıyamet) isimli filmidir.)
Çığlık
“Onlar fatihtiler ve bunun için sırf kaba kuvvet kullanmak yeter – bu da övünülecek bir şey değil zira senin gücün, diğerlerinin zayıflığından kaynaklanan bir tesadüftür sadece. (…) Dünyanın fethi, üzerinde fazlaca kafa yorulduğunda, pek de hoş bir şey değildir.”
Öyküde okuyucunun bu ıstırabı daha iyi özümsemesini sağlayan dehşetli sahnelere de yer verilmektedir. Bu can alıcı sahnelerden biri de anlatıcının sömürülen varlıkların da insan olduğunu fark ettiği andır. Evet, yıldızları sönen o varlıklar da insandır. Tıpkı bu zulmü onlara reva görenler gibi nefes alan, seven, nefret eden, gökyüzüne bakan, rüzgârı dinleyen, belki de ailesi olan, yaşayan insanlar… Anlatıcı haklı olarak isyan eder: İnsan insana bunu yapar mı? Ancak yanıldığı bir nokta vardır. İnsan insana bunu, tam da insan olduğu için yapar. Doğası budur insanın; belki özünde kötülük yoktur, fakat karanlık vardır. Zira insan “nisyan”la aynı kökten gelir, nisyan da unutma demektir. Zaman zaman bastıran yüreğindeki karanlıkta belki karşısındakinin insan olduğunu, belki kendisinin insan olduğunu unutarak bu cinayeti işleyen, yine insandır.
Kıyamet
“Asiler! Daha ne tanımlar duyacağım acaba? Daha önce düşmanlar, suçlular, işçiler vardı ve bunlar da asilerdi. Kazıkların üzerindeki o asi kafalar, bana epey boyun eğdirilmiş gibi göründüler.”
İşte tam da bu sebeple, insanın varoluşundan beri yüzyıllardır değişen bir şey yok. Aynı unutkanlık hüküm sürüyor, dünyaya ayak bastığı andan itibaren insan yalnız yok ediyor. Yahudilere soykırım uygulayan Hitler de, kendi halkını katleden Esed de, binlerce sene önce öz kardeşini öldüren Kabil de bu gerçeğin somut birer örneği. Bugün de insanlara zulmeden aynı zihniyet, aynı nisyan, aynı “insan”. Karanlığın öyküsü hâlâ devam ediyor.
Kaynak: Joseph Conrad, Karanlığın Yüreği (İstanbul: Can Yayınları, 2017).
Görsel Kaynakları:
https://shakespearecartoon.files.wordpress.com/2014/09/apocalypse.jpg
https://aabthomson.files.wordpress.com/2014/09/joseph-conrad-2.jpg
https://i.ytimg.com/vi/Wpp1eeMH4KI/maxresdefault.jpg
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/The_Scream.jpg/1200px-The_Scream.jpg
http://moviemezzanine.com/wp-content/uploads/apocalypsenow.png
