Tarih felsefesi, tarih disiplinin kavramsal ve kuramsal içeriğini irdeleyen bir felsefe alanıdır. Tarih, geçmişte gerçekleşen olayları, eylemleri (aksiyonları) ve durumları incelerken; tarih felsefesi, inceleme konusu olan bu olay, eylem ve durumların önemi, gerçekliği, başka olaylarla arasındaki nedensel ilişkileri açıklamaya ya da yorumlamaya çalışır. Tarih felsefesi, genellikle tarihi yorumlayıcı (açıklayıcı olmayan) bir yöntemle inceleyen Hegel, Vico,
Devamı

Li gora gawire Kurd misiman. (“Gavurla karşılaştırıldığında Kürt Müslümandır.”) Aslı belli olmayan ve on yıllardır kullanılan bu yaygın deyiş, Kürtleri, “dinsiz” ve “İslam-dışı” olarak niteleyen ve kendilerini daha Müslüman ve dolayısıyla daha üstün olarak gören bir zihniyetin ürünüdür. Gerçekten, Kürtler için İslamiyet en yaygın dini inanış olmasına karşın, Kürtler arasında İslam’a oldukça uzak dinlere ve
Devamı

Diyalektik materyalizm felsefesi, Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından kuramsallaştırılan Marksist tarih felsefesinin -tarihsel materyalizm teorisinin- temelini oluşturur. Toplumsal yapıların değişimini, uzlaşmaz ekonomik çıkarlardan ötürü ortaya çıkan sınıf mücadeleleri ile açıklayan Marksist tarihsel materyalizm kuramı, doğanın ve toplumun tarihsel dönüşümünün evrensel kuralları olduğu iddia edilen diyalektiğin ya da diyalektik materyalizmin yasalarına dayanır. Diyalektik materyalizm, 20.
Devamı

Doğumunun 207. yılında büyük bilim insanı Charles Darwin’in anısına… Biyolojik evrim, Sokrates öncesi Antik Yunan felsefesinden 19. yüzyılın ortalarına değin bilim dünyasının spekülatif ve gizemli bir parçası olarak görülmekteydi. Dinin toplumsal yaşamın önemli belirleyicilerinden biri olduğu Viktoryen Dönem’de Charles Robert Darwin’in 1859 yılında yayına sunduğu Doğal Seçilim Yoluyla Türlerin Kökeni Üzerine ya da kısaca Türlerin
Devamı

Türkiye’de sol hareketin doğuşu, sıklıkla milli mücadele ve SSCB yanlısı Türkiye Komünist Partisi’nin (1920) ortaya çıkışı ile anılmaktadır. Bu durumun, büyük ölçüde Geç Osmanlı Dönemi’nde Balkanlar ve Anadolu’daki muhalif hareketlere dair bilgilerin yeterince ortaya çıkmamış olmasıyla ilintili olduğu söylenebilir. 1870-1923 yılları arasında Osmanlı’da faaliyet gösteren politik hareketler üzerine gerçekleştirilen yeni incelemeler, sol hareketin bizzat Osmanlı
Devamı

1923 öncesinde Ankara; Müslüman, Ermeni ve Rum topluluklarına ev sahipliği yapan, etnografik ve kültürel çeşitliliği ile ön plana çıkan bir Orta Anadolu şehriydi. 1915’te gerçekleşen Büyük Felaket’e değin bu özelliğini koruyan Ankara, Geç Osmanlı Dönemi’nde Anadolu’nun pek çok yerinde olduğu gibi etnik-toplumsal çatışmalara ve mezalimlere tanıklık etmişti. Ermeni Tehciri ile Ankara’nın merkezi bölgelerinde ve kazalarında
Devamı

Bir önceki yazımda, Sosyal Darwinizm fikrinin kuramsal dayanaklarını, Darwinist Evrim Kuramı ile olumsuz ilişkisini ve hangi toplumsal pratiklere yol açtığını kısaca açıklamaya çalışmıştım. Bu yazıda ise, Sosyal Darwinizm’in Batı dünyasındaki ırkçı ve faşist politik eğilimlerin yükselişiyle erken 20. yüzyılda nasıl bir toplumsal paradigma hâline geldiğini kısaca anlatmayı deneyeceğim. “En uyumlu olanın hayatta kalması” sloganıyla popülerleşen
Devamı

Bilimsel bir kuram olarak biyolojik evrim, 19. yüzyılda ortaya çıkışından itibaren yeni toplumsal, politik, felsefi ve etik yaklaşımların gelişmesine sebep olmuştur. 20. yüzyıl öncesinde dünyada hâkim olan ve insanı, hayvanlar âleminden bağımsız ya da hayvanlar âleminin en üstün varlığı olarak değerlendiren insan-merkezcil ideoloji, biyolojik evrimin kuramsallaşması ile birlikte anlamsız hâle gelmiştir. Böylece evrim, doğaüstü varlıklara
Devamı

Vitalizm, canlılığın oluşması için maddeden bağımsız olarak bir güç, enerji ya da ruhun varolması gerektiğini savunan görüştür. Bu güç, genel olarak maddesel olmayan “ruh” ya da “yaşamsal güç (elan vital, vital impetus) olarak adlandırılır. İlk defa Henri Bergson, ‘Yaratıcı Evrim’ isimli kitabında kompleks yapıların evrilmesinden söz ederken bir gereklilik olarak elan vital kavramını öne sürmüştür.
Devamı

Hrant Dink, bu günden tam 6 yıl önce 19 Ocak 2007’de milliyetçi kesime mensup Ogün Samast tarafından genel yayın yönetmeni olarak yer aldığı Agos Gazetesi’nin önünde öldürüldü. Yine bir gazeteci, ifade ettiği toplumsal ve politik söylemler sebebiyle ölüme mahkum edilmişti. Hrant Dink, hem Türkiye halkının, hem de dünya Ermenilerinin kaybettiği çok değerli bir yazardı. Ermeni
Devamı

Uzun yıllardır, adaletin sadece insan tarafından kavranılabilir bir nosyon olduğu düşünülüyordu. Ancak, Yerkes Ulusal Primat Merkezi ve Georgia State Üniversitesi’ndeki araştırmacıların yaptığı ortak araştırmanın sonucu, bu kanıyı yıkar nitelikte. Ultimatum adı verilen ödül dağıtımını amaçlayan oyunu oynayan şempanzelerin, adalet ilkesini sosyal hayatta nasıl kullanılabilir hale getirdikleri gözlemlendi. Araştırmacılar, Proceedings of the National Academy of Sciences’da
Devamı

Üzerinden 30 yılı aşkın bir zaman geçmesine rağmen 12 Eylül 1980 Darbesi, Türkiye’nin sırtında kanayan bir yara olmaya devam ediyor. Henüz darbenin ortaya koyduğu yasalardan ve zihniyetten tam anlamıyla soyutlanabilmiş değiliz. Davanın neden izlendiğine ve ülke olarak 12 Eylül’ün hesabını sormak adına nasıl bir sürece adım attığımıza geçmeden önce, gazeteci Oğuz Güven’in Zordur Zora Gülmek/78’
Devamı

Tübitak Popüler Bilim Yayınları, kitap satış arşivinde bulunan ve canlığının ve insanın gelişimini Evrim Kuram’ı ile bilimsel olarak açıklayan kitapların satışını resmen durdurdu. Birkaç yıl öncesine dek, kitap satış arşivinde bulunan ‘Kör Saatçi’, ‘Gen Bencildir’ gibi evrimsel biyoloji kitapları, sürekli olarak “Tükendi” ibaresiyle sunuluyordu. Artık, bu kitaplar dahil canlığının evrimsel tarihine dayanan pek çok kitap,
Devamı

Kadın cinselliği genel olarak, kitlesel medya, yakın çevre, aile ve okullar gibi sosyalizasyon araçları tarafından belirli mitler üzerinden tanımlanmaktadır. Evrimsel psikoloji, sosyobiyoloji gibi bilimsel çalışma disiplinleri de mevcut olan toplumsal cinsiyet rollerini ve kadın cinselliğine dair mitleri benimseyici çıkarımlarda bulunmaktadır. Michigan Üniversitesi’nden araştırmacı Terri Conley, Current Directions in Psychological Science adlı dergide yayınladığı makalesinde, bu
Devamı

Yakın zamanda, Türkiye gazetesinde, zemzem suyunun mucizesinin bilimsel araştırmalarla kanıtlandığına yönelik bir yazı yayınlandı. Araştırmaya göre, zemzem suyu çan sesiyle kararıp, Kuran sesiyle berraklaşıyor. Türkiye gazetesi, araştırmayı şu şekilde aktarmış:   Araştırmalara göre, zemzem ilk çıktığı yerdeki sıcaklığı 37 derece. Ne niyetle içilirse o derde deva olan ve 66 adı bulunan Zemzem suyu, sesler
Devamı

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, yeterli iş gücü sağlamadığı gerekçesiyle geçen sene üniversitelerdeki fen fakültelerinin kontenjanlarının düşürülmesini sağlamıştı. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, fen fakültelerine ilişkin çarpıcı bir açıklamada bulundu: Öyle meslek dalları açılmış durumda ki meslek yüksekokulu olsun fakülte olsun piyasada karşılığı yok ve insanlar o meslekleri üniversitede okumaya devam ediyorlar. Bizim
Devamı

Kuzey Amerika’da yaşayan Amerikan aslanları ve kılıçdişliler yokolmadan kısa bir süre önce, geç Pleistosen dönemde bulundukları coğrafyanın bolluk içerisinde olduğu anlaşıldı. Önceleri, dev etçillerin, 12.000 yıl önce av bulamadıkları için ortadan kalktığı iddia ediliyordu. Ancak, bu büyük kedilerin dişlerinde yapılan mikrosbik araştırmalar ve yaşam alanlarındaki fosil kayıtları, genel kanının aksini gösteriyor. Vanderbilt Üniversitesi’nde araştırmaya öncülük
Devamı

1. Biliminsanları, dönüşü olmayan bir noktaya yaklaştığımızı söylediler. Nature dergisinde yayınlanan bir makalenin ifade ettiği üzere iklim değişikliği, nüfus, aşırı tüketim ve ekokırım, yeryüzünü dönüşü olmayan bir noktaya yaklaştırıyor. Bu tür bir değişim, insanlığın hiçbir zaman, karşı karşıya kalmadığı felaketlerlerin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Eğer ekosistemler, %50-90 arası bir değişim yaşarsa, türler kitlesel yokoluş tehlikesiyle
Devamı

28 Aralık 2011 tarihinde, Şırnak Roboski’de 19’u çocuk olan 34 insanımız, bazı devlet güçleri tarafından öldürüldüler. Katliamın üzerinden 1 yıl geçmesine rağmen, olayın sorumluları henüz açıklanmadı. Roboski hala Türkiye halkı için kanayan bir yara olmaya devam ediyor. Geçen 1 yıl süresince, çeşitli politik gruplar ve hükümet, ölenlerin “kaçakçı” ve “terörist” olduklarını iddia ederek katliamı örtbas
Devamı

Richard Dawkins başta olmak üzere bazı bilimseverler, ısrarla bilimin gerçekliğin tek belirleyicisi olduğunu iddia etmekte. Bilim, doğa, insan ve diğer pek çok şey hakkında sayısız açıklama sunsa da asla açıklayamayacağı birkaç şey bulunmaktadır. Bunları sıralayacak olursak: 1. Etik Doğru, yanlış, iyi, kötü gibi ahlaki değerlerin doğası hakkında bilim bize yeterli açıklama getiremez. ‘Evrensel insan hakları
Devamı

Feminist epistemologlar, erkeksi/kadınsı kavramsal dikotomisinin bilgiye yansımalarını inceler. Akıl/beden, kültür/doğa, mantık/duygu, nesnel/öznel gibi ikiliklerde bunun bir parçası olarak adledilirler. Bu metaforik dikotomi, salt sosyolojik anlamının yanında bilim ve rasyonel sorgulayış aşamalarında ortaya çıkan ikilikleri de yaratır. Kavramların, cinsiyetçilikle nasıl sınırlandırıldığı da önemli bir konudur. Toplumsal cinsiyet sembolizmi iki seviyede işler. İlki, bilgi alanları ve biçimleri
Devamı

Toplumsal epistemolojinin bir alt dalı olarak feminist epistemoloji, bilgi ve bilim üretiminde ortaya çıkan toplumsal cinsiyet normlarını ve cinsiyet anlayışlarını inceler. Erkek ve kadın arasındaki bilişsel farklılıklara değinen naif kuramların aksine, bilgi olarak ele aldığımız şeyin, mevcut toplumsal cinsiyet tarafından nasıl etkilendiği ana konusudur. Dolayısıyla, bilimin kuramsal üretimi sürecinde gerçekleşen cinsiyet ayrımı hakkında da rasyonel
Devamı

ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu, Evrim Ağacı ve ODTÜ Psikoloji Topluluğu, sinirbilim üzerine halka açık ortak etkinlikler serisi düzenlemeyi planlıyor. Türkiye’de yeterince değer görmeyen ve bilinmeyen sinirbilim (nörobilim) alanında yetkin kişilerin, sunum yapacağı geniş katılımlı bir seminer dizisi olan ODTÜ 1. Sinirbilim Günleri 16-17 Şubat 2013 tarihlerinde gerçekleşecek. Sinirbilim kapsamında psikoloji, bilişsel bilim, etoloji (hayvan
Devamı

Günlük olarak tüketilen bir kadeh şarabın, genellikle dolaşım sisteminin ve beyin sağlığını olumlu yönde etkilediği düşünülüyor. Ancak, Rutgers Üniversitesi’nde yapılan yeni bir araştırma, bu davranışın, yeni oluşan beyin hücrelerinin sayısını %40’a kadar düşürebileceğini ortaya koydu. Psikoloji Bölümü’nde Davranışsal Sinirbilim Laboratuvarı üyesi yüksek lisans öğrencisi Megan Anderson, ılımlı içiciliğin, farkında olmaksızın alkolizme yol açacabileceğini söylüyor. Kısa
Devamı

Evrim Kuramı’nı çürütmek iddiasıyla düzenlenen fosil sergileri, son birkaç yıldır çeşitli illerde görüldü. İzmir’de, Ankara’da, İstanbul’da ve Konya’da özellikle üniversite öğrencilerinin yoğun olarak bulunduğu cadde, sokak ve hatta üniversite kampüslerinde belirdiler. Bu dört ilde de, halkın ve üniversite öğrencilerinin tepkisi üzerine sergiler kaldırıldı. Kadıköy’ün merkezine kurulan sergiyi kaldırmak için, halk elinden geleni yaptı. Ankara DTCF
Devamı

ODTÜ Felsefe Bölümü’nden Prof. Dr. Ayhan Sol, Felsefe Topluluğu’nun düzenleyeceği seminerde Biyoloji Felsefesi ve Evrim Felsefesi’ni anlatacak. Ayhan Sol, Türkiye’de biyoloji felsefesi ile ilgilenen birkaç “analitik” felsefeciden biri olarak biliniyor. Aynı zamanda kendisi, Çevre Felsefesi ve Etiği, Bilim Etiği, Mühendislik Etiği gibi felsefenin altdalı olan konulara ilişkin akademik çalışmalar da yürütüyor. Prof. Dr. Sol, Elliot
Devamı

Manchester Üniversitesi’nde çalışan evrimsel biyologlar, ABD’deki başka biliminsanları ile ortak olarak, beynin çeşitli bölgelerinin birbirinden ayrı olarak evrilmiş olabileceğine dair sağlam kanıtlar bir çalışma yürüttü. Daha önce, Tennessee Üniversitesi ve Harvard Medical School’da 15 yıl süren bir çalışma, beynin farkı bölgelerinin büyüklüğünü belirleyen çok sayıda genetik bölgenin varlığını göstermişti. Manchester Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, beyin bölgelerinin, evrimsel
Devamı

İnsanlar, primatların alt grubu olarak diğer insansı maymunlarla DNA’larının %90’ından fazlasını paylaşıyorlar. Ancak, bu türlerin sahip oldukları genlerin ifade edilmesi ve aktivitesindeki farklılıklar biyolojik ve davranışsal değişimlere yol açıyor. American Society of Human Genetics üyesi Dr. Yoav Gilad, insan, goril, bonobo, şempanze, orangutan ve gibonları içerisine alan insansımaymunların, insan ile genetik ifade ve aktivite bağlamında
Devamı

Dünya, gün geçtikte artan bir hızla ekolojik krize sürüklenirken, bu krizi önleme iddiasındaki çeşitli fikir ve yaklaşımlar ortaya çıkmakta. Bunların en başında gelen iki ana fikir (ya da fikirler kümesi) yer alıyor: Çevrecilik ve Ekolojizm. Bu iki terim, genellikle birbirinin eşdeğeri ya da eşanlamlısı olarak tanımlanıyor. Halbuki, kavramsal olarak birbirinden tamamen farklı anlamları ifade etmekteler.
Devamı

Walter Reed Army Enstitüsü’nde 20 yıldır sivrisineklerin taşıdıkları parazitlerin muhtemel etkileri üzerine çalışan Jittawaade Murphy, sıtma taşıma riski olan sivrisineklerin yeryüzünden silinme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirtti. Murphy’in sivrisineklerin hakkındaki görüşü, yaygın olarak destekleniyor. Sıtma, bir yılda yaklaşık 247 milyon insana bulaşırken, her yıl 1 milyon insanın da hayatını kaybetmesine sebep oluyor. Bu da, tıpta
Devamı

Sirkler, genellikle çocukların bayıldığı ve büyükleri tarafından ziyaret etmek için teşvik edildiği eğlence alanları olarak biliniyor. Ancak, bu eğlence mekanlarının ardında yatan gerçek sanılandan oldukça farklı. Hayvanlar, türdaşlarının gerçekleştiremeyeceği sıradışı davranışları sahnede sergilerken seyirciler, şaşkınlık ve tatminkarlıklarının bir göstergesi olarak güçlü alkışları ile karşılık veriyorlar. Aslına bakılırsa, sahnedeki hayvan ve bakıcıları arasında yakın ilişki genellikle
Devamı

Chicago Üniversitesi’nde yapılan nörobilimsel bir araştırmaya göre, beynin fiziksel acı sırasında aktive olan kısmı, matematikten kaygı duyulan zamanlarda da aktif hale geliyor. Araştırmanın yapıldığı üniversiteden psikoloji profesörü Sian Beilock, matematikten kaygı duyan birinin yaşadığı deneyimin, eline sıcak bir soba üzerinde tutan birinin yaşadığı deneyimle neredeyse eşdeğer olduğunu ifade etti. Biliminsanları, araştırma için matematik kaygısı olduğu tespit
Devamı

Eşitlik ve Demokrasi Partisi ve Yeşiller Partisi, yaklaşık bir senedir süren dostluk ilişkilerini yeni bir parti çatısı altında birleştirmeyi amaçlıyor. Yeni kurulacak parti ile, Türkiye’nin monotonlaşan ve ana akımlara bağımlı olarak varlığını sürdüren geleneksel siyasetine yeni bir alternatif yaratmak iddiasındalar. “Yeni bir siyaset” sloganıyla yola çıkan bu siyasi oluşum, yerelliği, demokrasiyi, dayanışmayı, ekolojizmi, erkek egemenliğinin
Devamı

Rhesus maymunları üzerinde yapılan 25 yıllık bilimsel bir araştırmanın sonuçları; yiyeceklerden elde edilen kalori miktarını sınırlayan diyetlerin, sağlıklı olup olmadığı konusundaki şüphelerin, artmasına sebep oldu. Araştırmadan elde edilen bilgilere göre; diyetlerinde %30’luk kısıtlamaya gidilen maymunların, diyetleri daha çok besin kombinasyonları içeren maymunlara göre daha az yaşadığı görüldü. Yaşlanma bilimi olan gerontoloji uzmanı Don Ingram, kalorideki
Devamı

3. Vejetaryenizm ve Sağlık Bitki ağırlıklı beslenmenin insan türüne çeşitli faydaları ve riskleri bulunmaktadır. Vejetaryen diyet, az doymuş veya hiç doymamış yağ, az kolestrol içeriğine sahip olmasından ötürü kalp-damar hastalıklarına yakalanma riskini büyük oranda düşürmektedir. Vejetaryenlerde, koroner kalp rahatsızlığı riski et yiyenlere göre %30 daha düşüktür. Potasyum, magnezyum ve kalsiyum içeriği daha yüksek ve tuz
Devamı

Sevgili okurumuz Alican BAŞDEMİR’e, bu güzel yazı dizisi için emeğine sağlık diyor, teşekkür ediyoruz. “Hiçbir şey, vejetaryen diyetinin evrimi kadar insan sağlığına ve dünya üzerinde hayatta kalma şansına katkı sağlayamaz.” –A. Einstein Einstein, uzun yıllar önce insan diyeti üzerine spekülatif bir iddiada bulunmuştu. Bu yazıda, ünlü fizikçi Einstein’ın iddiasının gerçekliğini ve vejetaryen diyetin hayatımıza olası
Devamı