19. yüzyılın sonlarında gelişmeye başlayan feminist akımların bir parçası da “Yeni Kadın” (the New Woman) idi. Bu kavram genel anlamıyla daha bağımsız ve kökten değişiklikler arayan eğitimli ve kariyer odaklı kadınları anlatmakta. Bağımsızlık, eğitim ve kariyer gibi alanların yanı sıra kadınlar arasında bisiklet kullanımının yaygınlaşmasıyla birinci elden dünyanın daha aktif bir parçası olma anlamına geliyordu. Bu durum kadınların toplum içinde daha önce parçası olmadıkları alanlara dahil olmalarına önayak oldu. Kadının edebiyat, sanatın çeşitli alanları ve iş hayatında daha geniş bir yere sahip olması uzun bir süreç olsa da Yeni Kadın‘ın izleri 1920’lerde net bir biçimde görülmekte. Bunun güzel örneklerinen biri Charles Dana Gibson’un “Akşam Yemeğinin Gecikmesinin Sebebi” (The Reason Dinner Was Late) isimli karikatürü. Her ne kadar bu değişim ve onun doğurduğu sonuçlar hakkında çeşitli alanlarda sayısız eser ve sanatçı olsa bu yazımda Yeni Kadın‘ın modern fotoğrafçılıktaki önemli yerinden bahsetmek istiyorum.
Fotoğraf yalnızca bir anı değil aynı zamanda onu yakalayan kişnin bakış açısını da sonsuza dek yaşatmakta. Erkek bakış açısı insanların görmeye alışkın olduğu perspektif de olsa kadınların fotoğrafçılığa olan dokunuşu, daha az bilinmesine rağmen aynı şekilde dikkate değer. Çekildikleri dönem gereği fabrikalar, savaşlar ile baskı altında yaşayan insanlar bunun yanı sıra daha “feminen” olarak görülen elbiseler, kulisler ve çocuklar da kadınlar tarafından objektife alnımış. Aynı zamanda özellikle portre tekniğinde yeni yöntemler denenmiş.
Amerikalı fotoğraf sanatçısı Alma Lavenson’ın 1932 yılında çektiği “Otoporte”si modern fotoğrafçılkta kadının yerini açıkça gösteren eserlerden biri. Bunun sebebiyse fotoğrafta Lavenson’ın elleri ve kamerası dışında hiçbir şeyin görünmemesi. Fotoğrafa bakanların bilmesi gereken tek şey kameranın kendisi tarafından kontrol ediliği ve bunun sonucunda yakaladığı bakış açısının da tamamen onun tarafından kontrol edildiği. Lavenson basit görünen ama aslında altında derin anlam bulunduran bu eseriyle yalnızca bir otoportre çekmemiş kadının fotoğrafçılıktaki yerini de ölümsüzleştirmiş.
Benzer şekilde Alman fotoğrafçı Ilse Bing de makyaj aynasında bir otoportre çekerek geleneksel anlamda feminenlik ve güzellik ile bağdaştırılan bir sembole yeni bir imge yüklemiş.
Fotoğrafçılık dünyasına atılmayı hedefleyen çoğu kadın ihtiyaç duydukları ekipmanlara hatta stüdyolarına eşleri ve kocalarının sektördeki varlığı ile sahip olmuştu. Ancak Orta Doğu ve Asya’da durum Batı’ya kıyasla daha farklı işlemekteydi. Kültürel farklardan kaynaklanan sebeplerle, Orta Doğu’da kadın fotoğrafçılar ihtiyaçtan doğmuştu. Çünkü yalnızca onlar eşleri ya da babalarının çalışma alanı dışında kalan, onlara “haram” olan yerleri veya insanları fotoğraflayabiliyorlardı. Bu durumun en başarılı örneklerinden biri kendini “Kadın Fotoğrafçı” olarak tanıtan Karimeh Abbud. Kamera karşısında poz veren üç kadını ölümsüzleştiridiği bu fotoğrafın bir erkek fotoğrafçı tarafından çekilmesi mümkün değildi.
Batı’da da cinsiyet Doğu’da olduğu kadar kritikti. Toplumal cinsiyet rolleri, çoğu kadın için doğuştan sahip olunan karakteristik özelliklerden çok kadınların hayatın yalnızca çok kısıtlı yerlerinde var olmasını öngören katı kurallardan ibaretti. En azından bu şekilde düşünen kadınların sayısı giderek artmaktaydı. Eline kamera alan ve fotoğrafçılıkla uğraşan kadınlara çoğu zaman “erkeksi” gözüyle bakılıyordu. Ancak Avrupa’nın Yeni Kadını o damgayı yemeyi kabul etmişti. Bunu kısa saç kesimleri ve gündelik yün pantolonlarla desteklemişlerdi. Bu sebeple deklanşöre basan kadınlar da en az fotoğraflarını çektikleri insanlar, yerler ve nesneler kadar göz önündeydiler. Hatta yalnızca bir kadın tarafından çekilen bir fotoğraf olmasının yanında başka ayırt edici bir özelliği bulunmayan Fort Peck Barajı’nın bir fotoğrafı tarihi bir öneme sahip olmuştu. 1936 yılında Margaret Bourke-White’ın çektiği fotoğraf Life dergisinin ilk modern sayısının kapak fotoğrafı olarak seçilmişti.
Çekilen fotoğraın öznesi yine başka bir kadın olunca, fotoğrafı çeken kadın ve fotoğrafı çekilen kadının arasındaki farkın inceldiği zamanlar da mevcut. Başarılı Meksikalı fotoğrafçı Lola Alvarez Bravo’ nun çektiği “Kendi Hapishanesinde” (In Her Own Prison) adlı fotoğafta bunun bir örneği görülmekte. Pencereden dışarı bakan kadının üzerine yansıyan parmaklıkları andıran gölgelerin temsil ettikleri, ortalama bir hayat yaşayan sıradan bir kadının, fotoğrafçının kendisi de dahil olmak üzere, yaşadıklarından farklı değil.
Her ne kadar bu sanatçılar fotoğrafçılık dünyasında kendilerine ait yerlere sahip olsalar da dönemlerinin başıboş cinsiyetçiliği yüzünden hedeflerine ulaşamamış, hak ettikleri eğitimleri alamamış ya da “feminen” olduğu gerekçesiyle sektörün rötuş ve çocuk portresi alanlarına sınırlanmış kadın fotoğrafçı adaylarının varlığını da unutmamak gerek. Kadınlar çoğunlukla Yeni Kadın ve benzer akımlardan önce ve hatta hatrı sayılır ölçüde sonra da objektifin önünde oldular. Yeni Kadının kameranın arkasına geçmesi de onları erkek meslektaşlarına kıyasla daha fazla göz önünde olmaktan kurtaramadı. Ancak fotoğrafçılık sanatının temellerinde önemli yere sahip olan bu kadınların ölümsüzleştirdikleri insanlar, yerler, olaylar ve içinde yaşadıkları dünyalarla hayat üzerinde sahip oldukları gücün hep var olduğunu, yalnızca arka plana atıldığını görebiliriz. Berenice Abbott’ın da dediği gibi: “fotoğraf insanların görmesine yardım eder”. Çağdaş fotoğrafçılığın çağdaş kadın sanatçıları sayesinde 19 ve 20. yüzyılları çok farklı perspektiflerden görmek mümkün.
Kaynakça:
Daha fazla eser için: https://www.nga.gov/content/dam/ngaweb/press/exh/2021/5280/5280-list.pdf
https://artsandculture.google.com/story/7-early-women-photographers-you-should-know/4wKyJIdyxSbjIg
https://www.nytimes.com/2021/07/11/arts/design/new-woman-behind-the-camera-met-museum.html
https://www.life.com/history/lifes-first-ever-cover-story-building-the-fort-peck-dam-1936/
https://oldwebsite.palestine-studies.org/jq/fulltext/77884
https://web.archive.org/web/20141028054812/https://csivc.csi.cuny.edu/history/files/lavender/386/newwoman.pdf
