Kelimeler Üzerine – 1

Uzun bir aradan sonra hayatımızın en önemli yapı taşlarından biri olan kelimeler üzerine ilgi çekici bulduğum şeyleri sizlerle paylaşma maksadıyla bir yazı dizisi yazmayı planladım. Bu konuda elimden geldiğince yaptığım araştırmaları sizlerle paylaşacağım. Herhangi bir konuda hatam olursa veya sizin de dikkatinizi çeken şeyler olursa yorum yapmaktan çekinmeyin.

Konuşma dilleri zamana göre çok fazla değişime uğrayan ve değişimini eski yazıları okumadıkça kolay kolay hissettirmeyen esnek bir yapıdır. Örneğin elli yıl öncesinin kitaplarına baktığımızda gözümüze çarpan mamafih, filhakika veya biteviye gibi kelimelerin artık günümüzde kullanımı çok azalmıştır ve gördüğümüzde veya duyduğumuzda çoğumuza eğreti gelmektedir. Dilin değişiminde yabancı kültürlerle etkileşim, yeni kelimelerin veya yeni söz öbeklerinin oluşumuna neden olan önemli bir faktördür. Ben de yazı dizimde daha çok yabancı kültürlerle etkileşime ağırlık vermeyi planlıyorum.

Özellikle Fransız kültüründen duyuş bakımından dilimize yakın veya daha hoş olduğu gerekçesiyle çok yararlanılmıştır. Ülkemize giren yabancı kelimelerin çoğu (köken olarak İngilizce bir kelime olsa dahi) Fransızca okunuşuyla okunup o şekilde dilimize girmiştir. Mesela dekoder kelimesinin İngilizce’si decoder‘dir ve dekoder şeklinde okunmadığını biliyoruz. Peki Fransızcası nedir ve nasıl okunur diye sorduğumuzda ise Fransızcasının décodeur olduğunu ve yine dekoder diye okunmadığını farkediyoruz. Yani bu kelimeyi dekoder olarak okuyan tek ülke biz olabiliriz! Peki neden her zaman yaptığımız gibi Fransızcasını alıp dekodör demedik de dekoder dedik? İşte bu soru belki tarihçilerin ve dil bilimcilerin ilgisini çekebilir.

Yukardaki örnek gerçekten merak uyandırıyor. Peki buna benzer daha ilginç bir şey duymak ister misiniz? Matematik dersi alanlarımız hatırlayacaklardır. Permütasyon – Kombinasyon diye bir konu vardı. İşte ordaki kombinasyon kelimesi de yine belki de sadece Türkçede olan bir kelimedir. Çünkü bu kelime de direkt İngilizce’sinin (combination) Fransızca okunmasıyla dilimize kazandırılmıştır. İşin garip yanı bu kelimenin Fransızca karşılığı olan combinaison kelimesi de kombinezon kelimesi olarak Türkçemizde kullanılmaktadır. Mesela TDK sözlüğüne baktığımız vakit kombinezon kelimesinin ilk anlamının “bir işi başarıya ulaştırmak için alınan önlemler, düzenleme“ olduğunu görüyoruz. Satranç oyunuyla ilgilenenler de yine kombinezon kelimesine aşinadırlar.

Peki bu kelimelerin dilimize girme süreci nasıl oldu? Bir grup insan bir araya gelip kombinezon değil de kombinasyon diyelim deyip karar mı kıldılar? Mesela iki ay önce TDK selfie kelimesinin Türkçe karşılığı olarak özçekim kelimesini seçti. Ve bunu halka sorarak yaptılar. Peki o zamanlarda da bu şekilde halka soruluyor muydu? Üzerine çok tartışılan ve artık daha çok birilerinin TDK’yı küçük düşürmek için uydurduğu kabul edilen oturgaçlı götürgeç veya gök konuksal avrat gibi tabirler gerçekten üretilmiş ama halkın kabulünü görmediği için unutulmuş olabilir mi? 

[box_dark]Kaynakça[/box_dark]

http://www.tdk.gov.tr/