Pornografi şüphesiz halen bile pek çok toplumda bir yasak meyve. Adeta cennetten kovulacakmışçasına sadece yediğimizi değil, bildiğimizi bile inkâr ettiğimiz bu meyve; artık sadece bir eğlence aracı da değil. Günümüzde yılda milyar dolarlar kazanan bir sektör haline gelmiş durumda. Kimilerine göre Amerika’da Hollywood’dan bile büyük olan sektör, 20. yüzyılın en büyük değişimlerinden olan cinsel devrim sonrası toplumlar nazarında normalleşmeye başlasa da halen oldukça büyük bir tabu. Böyle büyük bir tabunun normalleşmesinin günümüz özgürleştirici hareketlerinin amaçlarından biri olması çok da absürt bir olay olmasa gerek. Fakat pornografinin tarihin büyük bir kısmında bir amaç değil, özellikle toplumsal hareketlerin, devrimlerin içerisinde bir araç olarak vazife görmüş olması hem magazinsel hem de tarihi açıdan çok bambaşka kapıları açabiliyor. Özellikle de yasak meyvenin gerilim ve heyecan dolu, kimi zaman da çürümüş kısımlarını…
Pornografi, Toplumlar ve Politika
Pornografi, terimsel ve işlevsel olarak modern şeklini 18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılın başlarına borçludur. Bu tarihler şüphesiz bir tesadüf sonucu değildir. 1789’da patlak veren Fransız Devrimi sonrası 19. yüzyılın ortalarına ve hatta sonlarına kadar Avrupa artarda bir dizi devrim geçirmiş ve dahası bu devrimler yalnızca Avrupa anakarasında değil, Avrupalı devletlerin egemen olduğu topraklarda da kendini göstermiştir. Endüstri Devrimi’yle ekonomik gücünü iyiden iyiye kaybeden aristokratlar ve savunucusu muhafazakârlar Fransız İhtilali’nden güç alan yeni ekonomik sınıflar ve savunucuları olan devrimcilerin çabalarıyla büyük yenilgilere uğramıştır bu dönem Avrupa’sında. Asya’da ise 1850’ler sonrasında Hint ve Taiping İsyanı’yla kendini hissettirmeye başlayacaktı bu devrim rüzgârı. Oysa o zamana kadar çoktan İspanyol ve Portekiz Amerikası bağımsızlaşmış; Yunanistan, Belçika gibi devletler ortaya çıkmış ve neredeyse tüm Batılı devletler politik devrimlerle uğraşmıştı. Osmanlı da Tanzimat sürecine 19. Yüzyılın ilk yarısında girecek fakat yönetimde devrimcilerin istediğini alabilmesi için 20. Yüzyılı beklemesi gerekecekti. Pornografi de tüm bu toplumlar gibi bu devrimlerden ve değişimlerden etkilenmişti. Bu sebepten işlerin karışmaya başladığı bu devrimler çağında modern pornografinin ilk defa sözlüklerde yer almaya ve legal açıdan irdelenmeye başlandığını görüyoruz.
Fakat madalyonun öteki yüzünde pornografi sadece devrimlerden etkilenmiyor, aynı zamanda devrimleri de etkileyebiliyordu. Toplumsal ekonomik sınıfların rollerinin radikal şekillerde değiştiği bu dönemde pornografinin beslendiği yer, bu sefer toplumsal cinsiyet rollerini anlamlandırmaya çalışan halktan kaynaklanıyordu. Matbaalarla birlikte okuma oranı yükselen halk, felsefe kitaplarından çok pornografik eserlerle ilgileniyordu ve çok entelektüel görünmeyen bu hareket aslında modern toplumda cinsiyet rolleri üzerine kafalarda belki de ilk soruları oluşturacaktı. Ancak bu soruların toplumsal hareketleri etkilemesi 20. Yüzyıldan önce gerçekleşmeyecekti. Oysa sadece modern anlamda değil, pornografi ve müstehcen içerikler tarihin başından beri toplumsal ya da politik hareketleri etkiliyordu. İnsanlar dedikoduyu severdi, bir dedikodu yeterince yaygınlaşırsa gerçek de olabilirdi ve bu yaygınlaşmayı basılı veya görsel bir eserden daha iyi kim yapabilirdi ki? Cinsiyet rollerinden bihaber olan halk için pornografi her ne kadar yoğun talep görse de aynı zamanda içerdiği kişiler veya cinsiyet için bir aşağılama şekliydi sonuçta. Gitgide hantallaşan aristokratik kurumların köklü bireylerinin pek çok pornografik eserde çok çeşitli şekillerde tasvir edilmesi de zevk kadar bir kutsallık yıkma işidir aynı zamanda. Belirli bir nüfus sahibi bu kişilerin, insanların en gizli arzularında birer oyuncaktan fazlası olmayacak hâle gelmesi, özellikle toplumsal bir değişim ateşi söz konusuysa bu ateşi harlamaktan fazlasına yaramaz.
Rönesans, Matbaa ve Pornografi
Pornografi, Yeni Çağ’ın en önemli süreçlerinden olan Rönesans ve Reform hareketlerinde çok önemli bir yere sahipti. Matbaanın bulunmasıyla birlikte bilgi geniş kitlelere yayılabilmiş ve bu da Rönesans’ın oluşmasına öncülük etmişti. Ayrıca matbaayla birlikte yeni bir pazar oluşmuş, insanlar basılı yapıtları talep etmeye başlamıştı. Bu dönemin İtalya’sındaki Hümanist ve özgürlükçü aydınlar hem sanatlarını daha özgür kılmak istiyor, hem de piyasayı iyi takip ediyorlardı. Bu gayelerle Beccadelli 1425 yılında Hermaphroditus adlı müstehcen içerikli bir eser çıkaracak, fakat hem matbaacılık tam oturmadığı için eser beklenen etkiyi yaratamayacak hem de eser zamanın Kilise’sinden çok ağır yorumlar alacaktı. 15. yüzyıldan çok kazançlı çıkamayan müstehcen yapıtlar asıl yerlerini 16. yüzyılda bulacaklardı. 16. yüzyılda Vignali, Raimondi, Aretino gibi isimler pornografinin ilk başarılı örneklerini verecekti. Raimondi’nin çeşitli illüstrasyonlardan oluşan I Modi’sinin orijinal tüm kopyaları Papalık tarafından toplattırılmış ve Raimondi mahkûm edilmiş olsa da bu eserin fikri çoktan pek çok Rönesans aydınını cezbetmiş olacaktı.
Daha sonraları Aretino ve daha niceleri Raimondi’nin eserinin farklı farklı baskılarını yine büyük bir siyasi baskı altında çıkaracak ama tüm yasaklara ve toplatma çalışmalarına rağmen bu yapıtlar aydınlardan Kilise’ye, aristokratlardan alelade insanlara kadar pek çok insana ulaşacaktı. Açık bir şekilde homoseksüel olduğunu söyleyen Aretino’nun eserleri alelade bir pornografi de değildi sadece. Eserlerinde hayat kadınlarının övüldüğü, onların asıl gücün sahibi olarak gösterildiği yerler vardı. Kimilerine göre pislikten başka bir şeyi anımsatmayan bu insanları bir anda toplumun sahipleri olarak okumak pek çok kesim için rahatsız edici derecede ilginçti. Bu rahatsız ediciliğin sonucunda da uzun bir süre Kilise ve Engizisyonla pornografi eserleri arasında bir köşe kapmaca oynandı. Bu köşe kapmaca çoğu Venedik kökenli bu eserlerin üretiminin İngiltere, Fransa ve Hollanda gibi görece daha az baskı altında yerlere kaymasına neden olacak ve oralarda pornografi ile birlikte matbaacılık sektörü de patlayıverecekti. Matbaacılığın, pazarın isteklerini okumaya başlamasıyla yaşanan bu patlama matbaacılık ağını Avrupa geneline yayacak, kitap kaçakçılığı yöntemlerini geliştirecekti. Hemen hemen benzer dönemlere düşen Reform Hareketi’nin ve ilerleyen yıllarda gelecek Aydınlanma’nın başarılı olmasında da bu yaygınlaşmış matbaa ağının büyük bir payı olacaktı. Aretino’nun eserlerinde ters düz edilen cinsiyet rollerinin devrimselliği yetmezmiş gibi Rönesans pornografisi yaygınlaşan matbaanın hem ekmeğini yiyecek hem de bunun daha da yaygınlaşmasını sağlayıp dolaylı yoldan toplumların yüzyıllar sonrası eğitim seviyelerini etkileyecekti.
Restorasyon Dönemi İngilteresi ve Politik Pornografi
Bundan tam bir yüzyıl sonra, artık daha oturmuş bir şekilde gördüğümüz pornografi İngiltere’nin yaşadığı karmaşada bir politik maşa görevini görecekti. Cinselliğin politikayı etkilediği daha önce de olurdu. Örneğin 1525 yılındaki Pavia Savaşında yenilgisi sonrası Fransız Kralı Francis, Kutsal Roma İmparatoru Charles’in yanında kadın rolünde gösterilmiştir. Bundan yaklaşık bir yüzyıl sonra ise bir başka Charles bir pornografik eserin konusu olacaktı. İç Savaşla birlikte dağılmanın eşiğinden kurtulan İngiltere, Restorasyon Dönemi’nde daha despot bir hâl çizmekteydi. Bu despot hâl şüphesiz iç savaşın tarafı olan meşruti yönetim savunucularının ve parlamenterlerin dikkatini çekiyor ve onları rahatsız ediyordu. I. Charles Dönemi, kralın despot tutumu ve Katolik seviciliği sebebiyle erken bitmiş ve kral idam edilmişti. II. Charles Dönemi ise pek çok kişi açısından ilkini aratacak cinstendi. Yorgun ve karışık ülkenin restorasyonunda despot yönetimden kaçınmayan II.Charles, basına sansür uygulayacak ve parlamentonun çeşitli yetkilerini feshedecekti. Ayrıca Katolik Fransa’yla kendisinin Katolik olmasına dair gizli bir anlaşma yaptığına dair söylentiler uçuşuyordu. ,
İşte bu baskılardan dolayı hem II. Charles döneminde hem de bu dönemin sonrasında çeşitli pornografik eserlerde II.Charles’ı bizzat bir karakter olarak görüyoruz. II.Charles’ı bir kadın olarak tasvir eden, onu hayat kadınlarına düşkün bir ayyaş olarak tanıtan, çeşitli ülkelerin kralları ya da veliahtlarıyla ilişkisi olduğunu ima eden, Pagan Tanrılarını memnun etmek için cinsel ritüellerde bulunduğunu söyleyen, haremin içerisinde zevküsefa içerisinde yaşayan bir insan olarak tanıtan pek çok eser bu dönemde yazıldı. Üstelik bu eserlerin çoğunda Kral’ın bu cinsel deneyimlerinden sadece bahsedilmiyor, bunlar açık seçik şekilde tasvir de ediliyordu. Bu eserler basın sansürüyle engellenmeye çalışılsa da el altından yayılmasının önüne geçilemedi. Kral gibi kutsal bir kişinin cinsel fantezilerin öğesi haline düşmesi şüphesiz sadece o Kral’a değil, Krallık kurumuna da zarar verecekti ve öyle de oldu. II.Charles Dönemi sonrası İngiltere’nin son Katolik Kralı olan James tahttan Hollanda valisi William tarafından indirilecek ve meşruti sistemin ilk adımları atılacaktı. Tarihe 1688 Devrimi ya da Muhteşem Devrim olarak geçecek bu olay şüphesiz İngiliz politikasının çehresini kökten değiştirecekti.
Fransız Devrimi ve Seküler Teslis
Robert Darnton, 18. Yüzyıl Fransası için Seküler Teslis ifadesini kullanacaktı: Politika, Felsefe ve Pornografi. Gerçekten de erken modern dönemde pornografinin lideri açık ara Fransa’dır. İtalya’da Rönesansla başlayan müstehcen eserler asıl yerini Fransa’da bulacak ve orada hem toplumu hem de okuma alışkanlıklarını kökten değiştirecekti. 18. Yüzyıl Fransası bunun daha da ileri bir versiyonuydu. Özellikle politik pornografi kısmına daha önce hiç duyulmadığı kadar büyük bir ilgi mevcuttu ve bu ilgi Fransız Devrimi sonrası süreçte kimi zaman artıp azalsa da eski rejimlerin tek tek yıkılmasıyla birlikte yavaş yavaş on yıllar içerisinde yok olacak ve politik figürlerin pornografideki yerini toplumsal tabular almaya başlayacaktı. Bu açıdan Fransız Devrimi politik olduğu kadar pornografik de bir kırılmaydı.
Aydınların ve halkın Fransız Devrimi öncesi politik pornografiye müthiş bir talebi vardı. Devrimin kilit isimlerinden olacak Mirabeau ve Saint-Just bile zamanında pornografik eserler çıkarmışlardı. Çeşitli sansürler söz konusu olsa da bu talebin önü kesilemedi. Çünkü bu talep aslında kralın ve aristokratların artık birer eğlence malzemesi olacak seviyeye kadar indiğinin bir resmiydi. Artık kral bir otorite olmaktan çok uzaktı. Bu süreçte de kralın bir dalga konusu olması politik pornografiye olan talebi artırıyor, bu talep artınca kral daha da çok dalga konusu oluyordu. Bu sebeple 1774 yılından 1788 yılına kadar hem üretilen hem de tüketilen politik pornografik eser sayısı devrime dair bir istekle beraber sabit bir hızda arttı.
1789’da ise Devrimle birlikte bu türe olan talep bir anda ciddi bir şekilde fırlayacaktı. Bunun sebeplerinden birisi de Devrim Hükümeti’nin sansür kanunlarını kaldırmasıydı. Bu tarihte artık üretilen müstehcen eserlerin yarısından fazlası politikti ve aristokratları hedef almaktaydı.Bu sebeple iyice hırçınlaşan matbaalar korkunç sayıda politik pornografi temalı eserler basmıştı. Hedefler arasındaki en gözde hedef ise Kraliçe Marie Antoinette idi. Örneğin o dönemde çıkan L’autrichienne en goguettes adlı eser, Kraliçe’nin Kral’ın kardeşiyle ilişkisinin olduğu ve Kral uyuakalınca birden fazla kişiyle çeşitli cinsel partiler düzenlediğine dair detaylı bir kurgu hikayeydi. Devrim sonrası ise aristokrat meclis üyelerinin meclis koridorlarında çeşitli erotik partiler yaptıklarına dair çizimler ve yazılar moda olmuştu.
Bu tip politik pornografiyi engellemeye dair gayretler bu dönemde yetersiz kalıyor, bununla alakalı bir kanun çıkarılmak istendiğinde de basın özgürlüğüyle çeliştiği gerekçesiyle Meclis’ten zar zor geçiriliyordu. Çılgınlık o denli büyümüştü ki Devrim sonrası ilk yıllarda politik ve politik olmayan pornografinin ayrımı artık yapılamaz bir haldeydi. Polisler kayıt tutmaktan bıktıklarını söylüyor ve yöneticiler çılgınlığın durması için dua etmekten fazlasını yapamıyorlardı. Kayıt edilebilmiş verilere göre, sadece 1789 ve 1792 yılları arasında yaklaşık 200 farklı politik pornografi temalı kitap veya broşür basıldı. Ancak muhafazakâr basın da bu işe girmişti. Kraliyet yanlıları haftada ortalama yedi tane politik pornografik karikatür basıyorlardı. Durum bu şekilde değişince bu çılgınlığa el atılmaya başlandı. 1792’den itibaren Devrim’in sertleşmesiyle beraber politik pornografi de basılan diğer eser sayıları gibi düştü ve yeni hedefin Napoleon’un karısı Josephine olmasına kadar bu düşüş devam etti.
Son Bir Bakış
Her ne kadar asılsız, sapkın dedikodular bütün tekdüzeliğiyle günümüzde bile varlığını korusa da toplumsal değişimleri basılı fanteziler eşliğinde okumak; zaten tekdüzelikten olabildiğine uzak bu değişimleri bile tekdüze bırakabilecek bir ilginçlikte. Bu ilginçliğe sadece tarih okuyanların değil, o tarihte yaşayan insanların da kapılmış olması ise bu durumu daha da ilginç kılıyor ve pornografiyi bir eğlence aracı olmaktan çıkarıp politik bir araca dönüştürüyor. Bu araç çoğu tarafından bir “öcü” gibi görülse de neticede gitgide hantallaşan, eskiyen monarşi yanlılarını, aristokratları ve despotları avlamada bir araç olmuş. Tabii, bazen de devrim karşıtı hareketlerin silahı haline gelmiş. Fakat Fransız Devrimi örneğindeki gibi kimi zaman doğrudan, Rönesans örneğindeki gibi kimi zaman dolaylı yoldan da olsa tarih boyunca önemli bir değişim aracı olmuş. Kimi zaman ise Restorasyon Dönemi İngilteresi gibi bir nefretin çarpık bir ifadesi haline gelmiş. Bütün bu değişim süreçlerini hazırlayan başka sebepler olduğunu ve asla pornografinin ana sebep olmadığını anlamak da çok önemli. Fakat pornografinin tarih boyunca sadece bir eğlence aracı olmadığı da çok açık. Aksine sadece özgürleştirici hareketlerin değil, despotik hareketlerin de zamanında araç olarak kullanmaktan sakınmadığı pornografi; sadece bir eğlence aracı ya da magazin haberi değil, toplumsal değişim hareketlerini çok farklı bir açıdan okumamızı sağlayacak bir anahtar.
Kaynakça
Hobsbawm, E. (2019). Devrim Çağı: 1789-1848. Ankara: Dost.
Hunt, L. (Ed.). (1996). The Invention of Pornography: Obscenity and the Origins of Modernity, 1500-1800. MIT Press
Öne Çıkan Görsel: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Eug%C3%A8ne_Delacroix_-_Le_28_Juillet._La_Libert%C3%A9_guidant_le_peuple.jpg
Resim[1]: https://dunyalilar.org/pornografi-uzerine.html/
Resim[2]: https://en.wikipedia.org/wiki/Revolutions_of_1830
Resim[3]: https://en.wikipedia.org/wiki/Pietro_Aretino
Resim[5]: https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_I_of_England
Resim[6]:https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_II_of_England
Resim[7]: https://en.wikipedia.org/wiki/Storming_of_the_Bastille
