Türk Dünyası Serisi: Ahıska Türkleri

1922 yılında kurulan Sovyetler Birliği, Türklere yönelik birçok soykırım girişiminde bulunmuş ve bünyesinde bulunan Türk halklarını sindirmeye çalışmıştır. Sürgünlere kurban giden Ahıska Türkleri ise Sovyet mezaliminden en çok çeken Türk halkı olarak hafızalarımızda yer edinmiştir. Bir Ahıska Türkü olarak onların verdiği onurlu yaşam mücadelesini anlatmak ve kültürlerini yaşatmak boynumun borcudur.

Kim Bu Ahıska Türkleri ?

Ahıska Türkleri, Gürcistan’ın güneybatısında yer alan ve Dede Korkut hikayelerinde Ak-Sıka kelimesiyle tanımlanan ve Ak-Kale anlamına gelmekte olan Ahıska bölgesinde yaşayan soydaşlarımızdır.¹ Oğuz boylarından olan bu Müslüman Türk topluluğu, Terekeme/Karapapak Türkleri ile benzer Kafkas Türk kültürüne sahiptirler. Dilleri Oğuz Türkçesine yakın olup Anadolu Türkçesiyle büyük benzerlik gösterir.²

11. Yüzyılda Ahıska’ya gelen, Atabek hanedanı etrafında toplanıp Rus Knezlikleri ile mücadele eden Kıpçak Türkleri sayesinde bölgede Türkleşmenin ilk adımları atılmış³, 1578’de Osmanlı’nın bölgeyi fethetmesi ve Anadolu’da bulunan Türk boylarının yerleşmesiyle bu bölge temelli olarak Türkleşmiş ve İslamlaşmıştır. Fakat maalesef ki soydaşlarımız için Ahıska Türkü kimliği daha çok 1960’lı yıllarda kullanılmaya başlanmış, o zamana kadar Meshet Türkleri olarak adlandırılmışlardır. Zira Mesheti bölgenin Gürcüce adıdır. Bu ismin bölgedeki Ahıska Türklerinin adlandırılmasında kullanılmasındaki asıl maksat, Ahıska Türklerine Gürcü kimliğinin dayatılması ve onları varlığını göz ardı etmektir.

1944 yılında Sovyet diktatörü Josef Stalin’in Türk kimliğine yönelik yürüttüğü baskıcı politikalardan ötürü Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan’a zorla sürgün edilen yaklaşık 90.000 Ahıska Türkü, yıllarca vatandaşlık haklarından yoksun, dağınık bir diaspora halinde yaşamıştır. Günümüzde toplam nüfusları yaklaşık 500.000 ila 600.000 arasında tahmin edilmekte olup; Kazakistan’da, Türkiye’de, Azerbaycan’da , Rusya’da , Kırgızistan, KKTC ve ABD’de yaşamaktadırlar. Sovyetler Birliği içerisinde en çok sürgüne maruz kalan ve bu sebepten ötürü birçok farklı yere dağılarak kimliğini yitirme tehlikesiyle en çok yüzleşmiş Türk halkıdır.

Sürgün

Tarihler 14 Kasım 1944’ü gösterdiğinde, Kırım Tatarları, Çeçenler, İnguşlar, Karaçaylar, Balkarlar ve Karapapaklar gibi Ahıska Türkleri de zalim diktatör Stalin’in emriyle acımasızca vatanlarından koparıldı. Kendi hakimiyetini ve ideolojisini yaşatmak gayesiyle hareket eden Rusların bu sürgünü yapmakta ki asıl maksadı, bir milleti tarihi, kültürü ve hafızasıyla birlikte topyekûn yok etmekti. Bu sürgünle birlikte Türkiye ve Sovyetler Birliği sınırındaki stratejik bölgeler Türksüzleştirilecek ve bu bölgelerde Slav nüfusu çoğaltılarak Sovyet sınır güvenliği sağlamlaştırılacaktı. Sabah saatlerinde evleri basılan insanlar, 2 saat içinde evlerini terk etmeye zorlandılar. Kadın, çocuk, yaşlı, hasta demeden herkes, soğuk, havasız, hijyensiz hayvan vagonlarına dolduruldu. Yaklaşık 110.000 Ahıska Türkü, birkaç gün süren bu tahliye sürecinin ardından Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a dağıtıldı.⁴ Kış koşullarında, açlık, susuzluk ve hastalıklar nedeniyle sadece yolculuk sırasında 10.000’e yakın soydaşımız hayatını kaybetti. Bu büyük kayıplar, bu sürgünün sadece yer değiştirmek maksadıyla değil, aynı zamanda bir kitlesel imha girişimi amacıyla yürütüldüğünü ortaya koymaktadır.

En ufak hareketleri bile takip edilen Ahıska Türkleri, özel yerleşim alanlarında Sovyet baskısıyla yaşamaktaydı. Kimlik belgelerinde “özel göçmen” ibaresi yer alıyordu, hükümetin ayrımcı ve baskıcı politikalarına maruz kalıyorlardı. Eğitim ve iş olanakları sınırlıydı. Devletin desteğinden tamamen yoksun bırakılan bu insanlar, ağır işlerde çalıştırıldı. Nüfusun büyük bir kısmının sanayi sektöründe çalıştığı bölgelerde tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardı, binaenaleyh sosyal dışlanma ve ayrımcılıkla karşı karşıya kalmışlardı.

Sürgün sonrası geçen on yıllar boyunca ana yurtları olan Ahıska’ya dönmek için büyük bir mücadele vermişlerdi, ancak Sovyet yönetimi bu talebi sürekli görmezden gelmişti. Özellikle 1989 yılında Sovyetlerin ayrıştırıcı ve kırdırıcı politikalarından kaynaklanan, Özbekistan’ın Fergana Vadisi’nde Ahıska Türkleri ve Özbek Türkleri arasında çıkan pogrom niteliğindeki etnik saldırılarda, onlarca Türk öldü, yüzlercesi yaralandı ve yaklaşık 17.000 kişi yeniden göç etmek zorunda kaldı⁵. İki Türk halkının birbirine zorla kırdırıldığı bu olay, Ahıska Türklerinin sürgün sonrası bile sistematik dışlanma ve şiddetle karşı karşıya kaldığını gösteren bir dönüm noktasıydı. Sovyetler’in dağılmasından sonra Gürcistan hükümeti, Ahıska Türklerinin geri dönüşü konusunda çok isteksiz davrandı. Ülkede mevcudiyetini sürdüren Ahıska Türklerini “Gürcü” olarak nitelendirdi. 11 Temmuz 2007’de Avrupa Konseyi’nin baskısıyla bazı hukuki adımlar atılmış olup 1 Ocak 2008 tarihinde Ahıska Türklerinin anavatanlarına dönüşüne dair bir yasa taslağı yürürlüğe girmiş olsa da bugün hâlâ Ahıska Türklerinin büyük çoğunluğu gurbettedirler. Anlaşılacağı üzere Ahıska Sürgünü, Türk-İslam tarihindeki en trajik, en uzun süreli travmalardan biri olarak kabul edilmekte, kuşaktan kuşağa aktarılan kolektif bir hafıza olarak yaşamaktadır. Onların mücadelelerini devam ettirmek, dünyanın her köşesinde sesleri olmak biz Türk gençlerinin vazifesidir.

Neredeler?

Ahıska Türkleri, Sovyetler döneminde 1944 sürgününden sonra dünya genelinde dağılmış bir millet haline geldi. Dünya geneline yayılmış nüfusları yaklaşık 500.000–600.000 arasındadır. 1989 yılı Sovyet sayımlarına göre Özbekistan’da 106.000, Kazakistan’da 50.000, Kırgızistan’da 21.000 Ahıska Türkü yaşamaktaydı⁶. Günümüzde 500.000 Ahıska Türkü; Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Türkiye, Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, ABD ve KKTC’ye dağılmış bir zaiyette mevcudiyetlerini sürdürmektedir⁷. Diaspora ülkelerindeki Ahıska Türkleri, resmi olarak “Türkiye Türkü” ya da “Azerbaycan Türkü” gibi kategorilerle sayılmakta, bu nedenle gerçek sayılar bazen resmi kayıtlarla örtüşmemektedir. Genel olarak yoğun oldukları diğer yerler Adigey, Kuzey Osetya, Stavropol gibi Rusya içi bölgeler ve Kuzey Amerika’daki bazı şehirlerdir. Bu diaspora topluluklarının çoğu sosyal, kültürel ve ekonomik entegrasyonu sağlamaya çalışırken aynı zamanda kimliklerini koruyabilmek adına ulusal ve sivil örgütlenmelere aktif biçimde katılmaktadırlar.

Türkiye, Ahıska Türkü diasporası içinde özel bir konuma sahiptir. Sovyet sonrası dönemde birçok soydaşımız Türkiye’ye yönelmiş ve devlet zamanla çeşitli imkânlar sunmuştur. Resmî verilere göre 2002–2021 döneminde istisnai vatandaşlık kapsamında Türkiye’ye gelen yaklaşık 95.845 Ahıska Türkü’ne vatandaşlık verilmiştir. Ayrıca süresiz ikamet izni verilen yaklaşık 18.000–27.000 kişi daha mevcuttur. Eski Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun yaptığı bir açıklamaya göre, Türkiye genelinde yaklaşık 100.000 Ahıska Türkü’ne vatandaşlık verilmiştir.⁸ Akademik ve sivil kaynaklar ise Türkiye’deki Ahıska nüfusunu 40.000–60.000 kişi arasında tahmin etmektedir. Ayrıca bazı kaynaklar bu sayıyı daha düşük tutsa da vatandaşlık ve ikamet izinleriyle resmi rakamların daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye’de Ahıska Türkleri daha çok Samsun, Bursa, Antalya, İzmir, Erzurum, Ankara, Iğdır, Kars, İstanbul ve Erzincan gibi şehirlerde yaşamaktadır⁹; 1992 yılında devletin sistematik yerleştirme çalışmaları sonucu Bitlis çevresinde de soydaşlarımızın yerleşimleri başlamıştır. Türkiye, birçok Ahıska Türkü için ikinci yurt olma özelliği taşımakta, özellikle Gürcistan’daki dönüş süreçlerinde Türkiye aktif destekçi rol oynamaktadır.

Türkiye içinde ve dışında hâlen daha Ahıska Türkleri için mücadele etmeye ve seslerini duyurmaya devam eden bazı oluşumlar:

• DATÜB (Dünya Ahıska Türkleri Birliği)
• Müdâfaa-i Vatanı Ahıska (@Ortoshani)
• Tercüman (@tercumanmedya)
• Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
• Ahıskalı Gönüllü Eğitimciler Birliği Derneği

Sonuç

Burada sadece bir sürgün hakkında bilgilendirme yazısı okumadınız, aynı zamanda bir milletin soğuk nidalarını işittiniz. Altı boş bahanelerin arkasına sığınmış ırkçı bir zihniyetin yıkmaya çalıştığı Türk kimliği, aldığı her darbe sonrasında ayaklarının üstüne daha sağlam basmaktadır. Bu kimliği inşa eden aziz Türk milletinin yılmaz mücadelesine gölge düşürmeye çalışan kimliksiz toplumlar, tarihte her daim hüsrana uğramış ve bu mağlubiyetle yaşamaya mahkûm bırakılmışlardır. Tarih boyunca Türk’ü sindiremeyen, ona diz çöktürmeye çalışan zihniyetler; bugün aynı alçak niyetleri, sahte ideolojilerle süsleyip karşımıza çıkarmakta ve bizleri yıldırma, caydırma ve vazgeçirme niyetindedirler. Lakin bilmezler ki Türk milletinin mefkuresi, sabrı tükenene kadar mücadele etmek, sabrının bittiği yerde küllerinden yeniden doğmaktır. Vazifemiz tüm soydaşlarımıza ve dolayısıyla kimliğimize ve benliğimize sahip çıkmaktır. Nitekim İsmail Gaspıralı beyefendinin ““Dilde, fikirde, işte birlik”” sözü, cumhuriyetin aydın muhafızları olan biz Türk gençliğinin ülküsüdür.

1. https://misakizafer.com/2023/12/18/vatanlari-calinanlar-ahiska-turkleri/ ↩︎
2. Bulut, Serdar. “AHISKA BÖLGESİ TÜRKLERİ AĞZINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜNE KATKILAR-I.” Asya Studies 2.2 (2017): 9-16. ↩︎
3. http://http//www.ahiska.org.tr/?page_id=1839 ↩︎
4. Minahan, James (2002), Encyclopedia of the Stateless Nations: L-R, Greenwood Publishing Group ↩︎
5. Kerimoğlu, Yavuz. “Ahıska Türklerinin Devam Eden Sürgünü”. İnsan Hakları, İnsamer – İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, 8 Aralık 2016. ↩︎
6. UNHCR (1999b), Background Paper on Refugees and Asylum Seekers from Georgia, United Nations High Commissioner for Refugees. ↩︎
7. sevsay, hakan. “AHISKA TÜRKLERİ VE DİASPORA,” n.d. ↩︎
8. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-2002den-bu-yana-95-bin-845-ahiska-5-bin-836-uygur-turkune-vatandaslik-verdi/2457726 ↩︎
9. Özözen Kahraman, Selver. İbrahimov, Aydın . “KAFKASLAR’DAN SÜRGÜN BİR TOPLUMUN BİTMEYEN GÖÇÜ: ÇANAKKALE’DE AHISKA TÜRKLERİ”. Ege Coğrafya Dergis 22/2 (2013), 77-90, İzmir ↩︎