Dövmeler, uzun bir süre “denizciler, suçlular ve hayat kadınlarına” ait bir kültür olarak bilinmiş olmasına rağmen yakın zamanda bu algı değişmeye başladı. Instagram’da gördüğümüz çiçekleri vücudumuzda solmadan saklamak veya sadece tanrı tarafından yargılanabileceğimizi herkese belirtmek için bile dövme stüdyolarının kapılarını çalar olduk, ki zaten günümüzdeki bu yaygınlığın en belirgin örneği medyada sıkça karşımıza çıkan ünlülerin yeni dövme akımlarına kapılıyor olması değil mi? David Beckham’ın koluna karısının ismini Sanskritçe yanlış yazdırmış olması, Zayn Malik’in eski nişanlısının resmini kapattırması gibi günlük skandallar dövme kültürünün alt kültür olmaktan uzaklaşıp ana akıma yayılarak bir nevi normalleşmesini sağlıyor.
Oysa dövme yapmak ve yaptırmak özellikle neredeyse tarih boyunca Avrupa‘da alt sınıflara ve toplumdan dışlanmışlara ait olarak görülmüştü, suçluların ve kölelerin ve hatta ordudan kaçmalarının engellenmesi için Roma ve Bizans’ta askerlerin “işaretlenmesi” için dövmeler kullanılmıştı. Dövmeler Germanik kabilelerden Vikingler’e kadar yaygındı, 10. yy seyyahlarından Ibn Fadlan, seyahatnamesinde Rüsiyyah diye adlandırdığı Volga Vikinglerinin dövmelerini tasvir etmiştir.
Tırnaklarının uçlarından boyunlarına kadar, yeşil ağaç rengine boyanmış birtakım suretler çizilmiştir.
Her ne kadar Ibn Fadlan tarihsel bir kaynak olarak yararlı olsa da Vikingler için yaptığı “onlar yollarını şaşırmış eşeklerdir” benzetmesi, aslında Avrupa’nın dövmeli insanlara bakış açısını da yansıtıyor. Günümüzde sanat olarak kabul edilen dövmeler yerliler tarafından çıplaklıklarını örtmesi için kullanıldığı düşünülüyor, sıklıkla barbarlarla anılıyordu. Bütün bunlar bir yana, diğer uç nokta da kilisenin baskısına rağmen Kudüs’e giden Hristiyan hacılar ise orada bulunduklarını kanıtlamak için dövme yaptırmış olmalarıydı.
Koptikler tarafından hacılara yapılan dövmelerin kalıpları.
Şu an geçersiz sayabileceğimiz bazı tarihsel anlatımlar dövmelerin Avrupa’ya coğrafi keşifler sırasında geldiğini iddia etmiş olsa da yukarıda bahsettiğim birçok kaynak sayesinde bu uygulamanın yüzyıllarca Avrupa’da bulunduğunu ancak toplumdan dışlanmış, alt sınıftaki insanlarla ilişkilendirildiğini görüyoruz.
Polinezya yerlileri
Buna rağmen coğrafi keşifler sırasında özellikle denizci dövmelerinin yaygınlaşmasının nedeni James Cook olmuştur. 1769 yılında Kaptan Cook’un Pasifik seferlerinde yanında bulunan botanist Sir Joseph Banks Polinezyalı yerlilerde gördüğü bu ilginç uygulamayı “absürd” bulduğunu söylemiş ve büyük ihtimalle batıl inançlarla alakalı olduğuna kanaat getirmişti. Ancak bu seyahatler sırasında Tahiti dilinde deride izler bırakmak anlamına gelen tatau kelimesi İngilizce’ye tattoo şeklinde yansıyarak geçmiş, Cook’un mürettebatı Polinezya dövmeleri yaptırmıştı. Tabii ki Cook’un denizcilerinin Pasifik yerlileriyle karşılaşmadan önce de Avrupa’ya özgü dövmelere sahip oldukları da muhtemeldir.
19. yüzyılda Avrupa’ya Mikronezya yerlilerini tanıtmak için yapılan illüstrasyon.
Ulaşım ve bilgi paylaşımındaki kısıtlılık göz önünde bulundurulduğunda 18.yy dan itibaren farklı coğrafyalara yaptıkları seyahatler sayesinde denizciler arasında ayrı bir dövme kültürü gelişmiş, her sembol yeni bir anlam kazanmıştı. Hatta 1900’lü yılların başında Amerikan hükümetinin donanmada müstehcen dövmeleri yasaklamasıyla çıplak kadınların resmedilmesinde ani bir artış gözlenmiş, donanmadan bu nedenle atılıp sonradan geri dönmek isteyen denizciler bu kadınlara “kıyafetler” giydirtmiş, yani var olan dövmenin üzerini giysilerle kapattırmıştı. Daha önce bahsettiğim, dövmelerin “denizciler, suçlular ve hayat kadınlarına” ait olması deyimi de buradan çıkmış oldu; denizciler seyahatleri süresince durakları olan liman kentlerinde çeşitli sembolleri dövme yaptırıyordu, bu bölgeler de neredeyse doğaları hayat kadınları ve suçlularla doluydu.
Klasik bir Sailor Jerry tasarımı, denizcilik ve Amerikan milliyetçiliğinin karışımı.
Denizci dövmelerinin günümüzde belki en çok hatırlanan ismi ise Sailor Jerry lakaplı Norman Collins’dir. Ününü Vietnam savaşına gitmeden önce Honolulu’da “son günlerini” yaşayan donanma askerlerine yaptığı dövmeler ile duyuran Sailor Jerry’nin tasarımları halen dövme stüdyolarının en değerli kataloglarındandır. Tabii ki dövmelerle adını duyurmak kolay bir iş değildi, 1911 yılında doğan Jerry dövme yapmayı Tatts Thomas’tan öğrendi ve uzun süre şarap karşılığında ayyaşlar üzerinde pratik yaptı. Hayatını değiştiren ilk olay dövmeciliği öğrenmek ise, ikincisi de donanmaya katılmak oldu. Donanmadan terhis edilene kadar gemilere ve denizcilik sembollerine dair her şeye hâkim olan Jerry aynı zamanda Çin ve Japonya’ya da seyahat etmiş oldu.
Bazen ben de bu işe ilk başta nasıl bulaştığımı merak ediyorum.
Jun 22, 1972 Sailor Jerry
Dönüp Hawaii, Honolulu’ya yerleştiğinde ise Asya (özellikle Japon) dövme tarzını; vücudun büyük bölümlerini kaplayan parçaları Amerikan dövmeciliğine uyarladı, ancak aklında halen İkinci Dünya Savaşı’nın hatıraları vardı. Japon dövme sanatına duyduğu hayranlığı Asya tarzını Amerikan yurtsever tasarımlarla elden geçirerek “Onları kendi oyunlarında yeneceğiz” bakış açısıyla kendi özgün tasarımlarını oluşturdu. Bunlar özellikle denizciler arasında popülerleşti. 1940ların başında dövme stüdyosunu açtığı sokakta genelde üç işletmeye rastlanıyordu, onunki gibi dövme stüdyoları, barlar ve genelevler. Böylece “uzak diyarlara” gönderilecek askerler içiyor, genelevlere uğruyor ve tabii ki dövme yaptırıyordu. Jerry’nin “flash tatoo” denen yani önceden çizilmiş ve hazırda bekleyen tasarımları da askerlerin yanlarında götürmek isteyeceği şeylerdi:
Kırlangıçlar, dövme sahibinin evine döneceğini işaret ediyordu, aynı zamanda eğer denizci seyahat sırasında ölürse ruhunu cennete taşıyacaklardı.
Çapa, tahmin edilebileceği gibi güvenceydi, bir denizcinin sabitlenmesini, temellenmesini sağlıyordu. Durmadan hareket eden denizdeki tek durağanlıktı. Bu nedenle genelde üstüne “ANNE” veya bir sevgilinin adı yazılırdı.
“Cesur adamlar ölürken sıçanlar şişmanlar” Savaşa giden askerler için daha anlamlı ne olabilir?
Genellikle pin up tarzı resmedilen kadınlar ise dövmeye sahip olanların muhtemelen uzun bir süre boyunca göreceği tek kadın oluyordu.
Bunların yanısıra daha onlarca denizci kültürüne özgü tasarım Jerry’nin ellerinde birer sanat eserine dönüştü.
Polinezyalılar veya Mikronezyalılarınkinden oldukça farklı olsa da Amerikan denizci dövmeleri birçok donanma askerinin özellikle savaş döneminde “ev” kavramını yanında taşıyabilmesini, kendini belli bir gruba ait hissedebilmesini sağlamıştı. Aynı zamanda Jerry’nin camiaya getirdiği yenilik tartışılmayacak kadar önemliydi, ilk defa mor rengini kullanmış, kalın ve basit çizgileriyle parlak renkleri harmanlamıştı. Bunların yanı sıra tasarımın özgünlüğüne çok değer veriyordu, eğer üzerinizde sevmediği ve kopyacı olarak gördüğü bir dövme sanatçısının eseri varsa, size dövme yapmazdı. Özellikle marijuana kullanan ve kendisinin “barış saksıları” dediklerine, hoşlanmadığı bir tavır takınanlara dövme yapmazdı, stüdyonun kapısından geri çevirirdi. Bütün bunların üzerine aynı zamanda hükümete ve vergi vermeye oldukça karşıydı, tam bir sağcıydı ve Nixon’ı “fazla liberal” olmakla suçlamıştı. Bu keskin fikirliliği yüzünden tasarımları neredeyse ortadan kaybolacaktı, eğer çizimlerinin Ed Hardy, Mike Malone, veya Zeke Owens’ın eline ulaşmazsa yakılmasını istediğini söyledi, neyse ki onun tarzını devam ettiren öğrencileri sayesinde günümüzde hala Sailor Jerry tasarımları isteyen herkesin vücudunda hayat bulabiliyor.
Jerry 1973 yılında yeni bir motosiklet bakarken kalp krizi geçirdi. Ne olduğunu anlamayan Jerry kendi motosikletini sürerek evine döndü ve üç gün sonra, 12 Haziran 1973’de öldü. Tabii binlerce insanın vücuduna iğneyle kazınmış biri ne kadar ölebilirse o kadar.
Sailor Jerry dükkanının önünde.
Kaynakça:
Dye, Ira. “The Tattoos of Early American Seafarers, 1796-1818.” Proceedings of the American Philosophical Society. 133.4 (1989): 520-554.
Corcoran, Michael. “Sailor Jerry left indelible mark on tattoo world”. Austin American Statesman. 12 June 2010.
İbni Fadlan Seyahatnamesi (Rıhletu’bni Fadlan), Lütfi Doğan çevirisi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt 3 Sayı 1, 1954.
Encyclopedia of Body Adornment, Margo DeMello 2007 Greenwood (74)
Vail, David J.; Sanders, Clinton (2008). Customizing the Body: The Art and Culture of Tattooing. Philadelphia: Temple University Press.
https://sailorjerry.com/en/norman-collins/
Resim Kaynakları:
www.larskrutak.com/the-razzouks-tattooing-for-700-years/
www.tattooshunt.com/tattoos/sailor/page/9/https://sailorjerry.com/en/tattoos/flash-meanings/
www.larskrutak.com/the-art-of-nature-tattoo-history-of-western-oceania/
rockactivist.com/blog/feliz-cumpleanos-104-norman-sailor-jerry-collins/
www.tattooeasily.com/25-sailor-jerry-tattoo-design-ideas/
