Birleşik Devletler’in ve NATO’ya bağlı birliklerin ayrılmasından sonra Afganistan’da otoriteyi 20 yıl sonra tekrar kazanan Taliban, kadınların sosyal hayatta yer almasına 1996-2001 yılları arasındaki yönetiminden daha ılımlı yaklaşacağının sinyallerini vermişti. Ancak daha 2 yıl geçmeden attığı adımlar, Taliban’ın şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bu yaklaşımının sadece uluslararası arenada kabul edilebilir görünmek için olduğunu kanıtladı. Yeni Taliban, kadınların vücut hatlarının belirgin durmasının ve hatta bir santimlerinin görünmeleri takdirde dövüldüğü, linç edildiği ve hapsedildiği eski Taliban’dan çok farksız değil. Yetkililer, yönetimi ele aldıktan sonraki ilk basın toplantılarında kadınların sosyal hayattaki yerinin korunacağını belirtmişti. Son aylarda alınan kararlar bunun bir denge politikası olduğunu gösterdi. İlk ve ortaöğretimdeki 1 milyon kız çocuğunun okullardan uzaklaştırılmasından sonra kadınlara tek başlarına seyahat etme yasağı da getirildi. BBC’ye konuşan Afgan kadının “her şeyi kaybettik” demesine yol açan son karar ise kadınların tüm üniversite ve yükseköğretim kuruluşlarından uzaklaştırılması kararıydı. 20 Aralık 2022’de duyurulan karara göre Afganistan’da kadınlar üniversitelerde eğitim almaktan yasaklandı.
Afganistan’da 2000 ile 2018 yılları arasında kadın okuryazarlık oranı %30’a yükseldi. Kadınların üniversitedeki oranı arttı ve binlerce kadın hakim, doktor veya polis iş sahibi oldu. Bunun sonucunda kadınların ortalama yaşam süresi 10 yıl arttı. Amerikan güçlerinin ani çekilme kararı ile bu yıllar süren gelişme tehlikeye girdi. 20 Aralık 2022 günü hali hazırda orta öğretimden uzaklaştırılmış kadınların üniversitelere girişi yasaklandı. Ertesi günü Kabil’de karara karşı protestolar düzenlense de Taliban güçleri protestoları ivedilikle dindirdi. BBC’ye konuşan Kabil Üniversitesi’nin kadın öğrencileri “Geleceğime olan tek köprüyü yıktılar” dedi. Birçok insan hakları kurumu ve uluslararası örgütler alınan kararı kınadı. Birleşmiş Milletler Afganistan özel raportörü kararı “eşit eğitim hakkını ihlal eden ve kadınların Afgan toplumundan silinmesine yol açacak bir karar” olarak nitelendirdi. Dünyanın her yerinden kınama açıklamaları yağarken, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın yasağı “İslamın ruhuna aykırı” bir karar olduğu söylerken Pakistan dışişleri bakanı durumu sadece “hayal kırıklığı” olarak nitelendirdi. Suudi Arabistan yetkilileri ise yaptığı açıklamada kararı “şaşkınlık ve üzgünlük” içinde okuduklarını belirtirken atılan adımın tüm İslam aleminde hayret verici karşılandığı söyledi.
Taliban’ın lideri Hibatullah Akhundzade ve yakın çevresi modern eğitime karşıtlığı ile biliniyor. Modern eğitime yaklaşımda daha ılımlı olan Taliban yetkililerin muhalefeti bu yıl boyunca bir hizip ayrılığı yaratmıştıı. Ancak Afganistan Eğitim Bakanı müfredatın ve üniversite ortamının “uygun bir ortam” olana kadar kadınların eğitiminin askıya alındığını duyurdu ve de vatandaşların endişelenmemesi gerektiğini söyledi. Şimdi bir nesil eğitimden uzakta, karanlıkta kalacak. Bazı kız çocukları hayatını tehlikeye atma pahasına yasal olmayan yollardan eğitim görmeye çalışacak ve pek çoğu okulların yeniden kadınlara açılmasından önce anne olacak. Cinsiyetçi ayrım ve şiddet Taliban’In yönetime gelmesinden önce de Afgan toplumunda güçlü bir fenomen. Afgan kadınların %87’si daha önce tacize uğradığını söylüyor. Bu bağnaz karar Afganistan’ın ekonomisini de etkileyecek. Halihazırda Taliban yönetiminin Kabil’de güçü ele almasından sonra başlayan ambargolarla yaralanan ekonomi, bu kararın uzun süre yürürlükte kalmasında durumunda daha da daralacak. Aralık ayında yayınlanan Washington merkezli araştırma merkezi Gallup’un raporlarına göre Afgan halkının %98’inin çok ciddi ekonomik sıkıntıda olduğunu belirtiyor. Birleşmiş Milletler yetkilileri kadınları işsiz ve eğitiminde uzak bırakmanın Afganistan’a yıllık 1 Milyar Dolar zarar getireceğini hesapladı. Bu miktar Afganistan’ın gayri sahi yurtiçi hasılasının %5’ini oluşturuyor. Kısacası, Taliban’ın kadınları üniversitelerden dahası hayattan koparması bölgedeki herkesi etkileyecek. Ne hukukta ne de dinde yeri olan bu karar ile kadınların sosyal hayata tutunmaları imkansız olacak.
Kaynakça
“The Taliban Are Pushing Females out of Public Life.” The Economist, The Economist Newspaper, https://www.economist.com/asia/2022/04/02/the-taliban-are-pushing-females-out-of-public-life.
Press, Associated. “Taliban Minister Defends Ban on Women’s University Studies.” Arab News, Arabnews, 22 Dec. 2022, https://www.arabnews.com/node/2220426/world.
Reimann, Nicholas. “Taliban Bans Women from Afghanistan Universities.” Forbes, Forbes Magazine, 21 Dec. 2022, https://www.forbes.com/sites/nicholasreimann/2022/12/20/taliban-bans-women-from-afghanistan-universities/?sh=34025a9c7497.
“Afghanistan: Taliban Ban Women from Universities amid Condemnation.” BBC News, BBC, 21 Dec. 2022, https://www.bbc.com/news/world-asia-64045497.
