23 Haziran 2016 tarihinde Birleşik Krallığın Avrupa Birliğinden ayrılıp ayrılmamasına dair bir referandum düzenlendi. Bu referandum aynı zamanda Brexit Referandumu olarak da bilinmektedir. Brexit de “British Exit” kavramının kısaltılmış halidir. Referandum sonucunda Birleşik Krallık, %51.89 ile Avrupa Birliğinden ayrılma kararı almıştır.1 Bu yazımda BREXIT sonrası Birleşik Krallığın yaşamış olduğu siyasi krizleri ve İskoçya’nın BREXIT’ten sonra Birleşik Krallık’tan ayrılıp ayrılmayacağını inceleyeceğim. Bu incelemede de Bilkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi öğretim görevlisi Dr. Kerem Yıldırım, konuyla ilgili bazı sorularıma cevap verdi. Kendisine bizimle fikirlerini paylaştığı için çok teşekkür ediyorum.
BREXIT Sonrası Yaşanan Siyasi Krizler
Referandum sonrasında Birleşik Krallık hem siyasi hem de ekonomik sorunlar yaşamıştır. Ülkeyi referanduma götüren Muhafazakar Partinin Lideri ve dönemin başbakanı David Cameron, referandum sonuçlarından dolayı istifa etmiş ve yerine Theresa May geçmiştir. May, yaklaşık üç yıl süren başbakanlığı döneminde Avrupa Birliğinden ayrılma prosedürünü tamamlamaya çalışmış fakat üç kere denemesine rağmen hiçbir tasarıyı İngiliz parlamentosundan (House of Commons) geçirememiştir.2
Bu yenilgi üzerinde May, başbakanlık görevinden istifa etmiş ve yerine BREXIT referandumunda “LEAVE” yani Avrupa Birliğinden ayrılmayı destekleyenlerin tarafında olan Boris Johnson geçmiştir. Johnson döneminde Avrupa Birliğinden ayrılma her ne kadar gerçekleşmiş olsa da Johnson’ın görevde olduğu pandemi döneminde gerçekleşen skandallardan dolayı Johnson da yaklaşık dört yıllık başbakanlık döneminden sonra istifa etmiştir.
Johnson’ın istifasının ardından Muhafazakar Parti, kendi içerisinde yeni parti liderini ve başbakanını seçmek için seçim düzenlemiş ve bu seçimde Liz Truss ve Rishi Sunak yarışmıştır. Bu seçimi her ne kadar Truss kazanmış olsa da göreve geldikten 49 gün sonra kendisi de istifa etmiştir.
Muhafazakar Partinin Seçim Yenilgisi
Bu istifasının en büyük nedenlerinden biri, özellikle Kraliçenin ölümünden sonra başbakanın gerçekleştirdiği yeni ekonomi politikalarının Birleşik Krallığın ekomonisini kötü etkilemesinden dolayıdır. Pandeminin ülkeye getirdiği ekonomik kayıpların ardından Truss’ın aldığı yanlış kararlardan sonra ülkenin ekonomisi zayıflamıştır. Truss’ın istifasından sonra Rishi Sunak başbakanlık görevine gelmiştir fakat kendisi de ofiste 20 aylık gibi bir sürede bulunmuştur ve geçtiğimiz aylarda düzenlenen seçimleri kaybetmiştir. Muhafazar Parti bu seçimlerden sonra iktidar konumundan muhalefet pozisyonuna geçmiştir ve İşçi Partisi iktidar olmuştur.
Hükümette yaşanan bu krizler sonrasında BREXIT’in özellikle siyasi anlamda istikrarsızlık oluşturduğunu iddia edebiliriz. Fakat bu siyasi sorunlar sadece hükümette yaşanmıyordu. Yukarıdaki görselde de gördüğünüz üzere ülkenin tamamı Avrupa Birliğinden ayrılma konusunda hem fikir değil. Bir nevi dört adet ülkeden -İngiltere, Kuzey İrlanda, İskoçya, Galler- oluşan Birleşik Krallık’ta özellikle İskoçya’nın %62 ile Avrupa Birliğinde kalmak istediğini görüyoruz. Peki Avrupa Birliğinde kalmak isteyen İskoçya’nın tekrardan Avrupa Birliğine girmesinin bir yolu var mı? İşte tam bu noktada İskoçya, Birleşik Krallık’tan ayrılıp ayrılmamayı değerlendiriyor. Peki bu ne kadar mümkün?
İskoçya’nın Bağımsızlık Referandumu ve BREXIT
2014 yılında yani BREXIT’ten iki yıl önce, İskoçya’da bir bağımsızlık referandumu düzenlendi. Bu referandum sonucunda İskoçya, Birleşik Krallık’ta kalma kararı aldı. Referandum sonuçları ise şöyleydi: 2,001,926 Hayır oyu (%55,30), 1,617,989 Evet oyu (%44,70).3 Her ne kadar 2014 yılında İskoçlar Birleşik Krallık’ta kalma kararı almış olsalar da bu durum değişmiş olabilir. The Economist’in hazırlamış olduğu ankete göre özellikle 2019’dan beri yükselen milliyetçilik ve Johnson’ın yürüttüğü Avrupa Birliğinden ayrılma sürecinden dolayı İskoçlar, Birleşik Krallıktan ayrılmak istiyorlar.4
Referandumun 10. Yıl Dönümü
2014 yılında gerçekleşen bu referandumun ardından tam 10 yıl geçti. Bazı anketler, bu 10 yıl içerisinde İskoç halkının Birleşik Krallık’tan ayrılma konusunda fikirlerinin çok değişmediğini iddia ediyor5. YouGov isimli merkezi İngiltere’de bulunan ve Avrupa, Kuzey Amerika, Orta Doğu ve Asya-Pasifik’te faaliyet gösteren bir İngiliz uluslararası İnternet tabanlı pazar araştırma ve veri analitiği firmasına göre İskoçların yarısından fazlası Birleşik Krallık’tan ayrılmayı istememekle birlikte ilerleyen beş yılda tekrardan bir bağımsızlık referandumunun düzenlenmesini desteklemiyorlar.6 Peki özellikle Brexit’ten sonra İskoçların bağımsız olma isteğinin günümüzde azalmasının sebebi nedir?
Bunun en büyük sebebi büyük ihtimalle Birleşik Krallık’ta değişen hükümet olabilir. BREXIT, 14 yıldır hükümette olan Muhafazakar Partinin zamanında gerçekleşti hatta Birleşik Krallığın Avrupa Birliğinden ayrılma anlaşmasını gerçekleştiren Boris Johnson zamanında Muhafazar Partide herkes BREXIT’i destekliyordu.7 Özellikle Avrupa Birliğinden ayrılma referandumunda daha önce belirttiğim gibi büyük bir çoğunluğun AB’de kalma taraftarı olan İskoçya, Muhafazakar Partinin büyük bir yenilgiye uğrayıp hükumetten düşmesi bağımsızlık isteğini azaltmış olabilir.
İşçi Partisinin Rolü
Geçtiğimiz aylarda yani 4 Temmuz 2024’te düzenlenen parlamento seçimlerini İşçi Partisi ezici bir çoğunlukla kazandı ve hükumete geçti. Bu başarının arkasında yatan nedenlerden biri de İskoçya’nın İşçi Partisini desteklemesi olabilir. İşçi Partisi, 2010’dan bu yana ilk kez sınırın kuzeyinde ulusal bir seçimi kazandılar, SNP’yi -Scotish National Party (İçkoç Ulusal Partisi)- ezdi ve milliyetçilerin uzun süredir devam eden zafer serisini sarsıcı bir şekilde sonlandırdı.8 Çünkü SNP, büyük oranda bağımsızlığı destekliyordu. Böylece İskoç milliyetçilerinin İskoç siyasetindeki on yıllık hakimiyeti İşçi Partisi tarafından tehdit altında olduğunu gösteriyor9. Bu sonuçtan yola çıkarak hükumetin değişmesine destek veren İskoçya’nın, Brexit sonrası kadar bağımsızlıklarını istemediğini söyleyebiliriz.
Peki İskoçya Bağımsız Olursa Ne Olur?
Fakat İskoçların çoğunluğunun ilerleyen bir tarihte fikirlerini değiştirip tekrardan Birleşik Krallık’tan ayrılmak istemeyeceklerinin garantisi yok. İskoçya’nın olası bir tarihte Birleşik Krallık’tan ayrılması durumunda yaşanabilecek siyasi gelişmeler ve bu ayrılığın mümkün olup olmadığını anlamak için Bilkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümünden Dr. Kerem Yıldırım’a bazı sorular ilettik:
Son anketlere ve seçim sonuçlarına baktığımızda İskoçya’nın bağımsızlığı pek mümkün gözükmüyor. Çünkü bağımsızlığı destekleyen İskoç Ulusal Partisi son seçimde parlamentoda büyük bir kayıp yaşadı ve bağımsızlık referandumunun 10. yıl dönümünde düzenlenen anketlerin sonuçlarına göre İskoçların büyük bir çoğunluğu yeni bir bağımsızlık referandumunun yapılmasını desteklemiyorlar. Sizce ilerleyen 50 yıl içerisinde özellikle değişecek olan nüfus yapısı sonucunda İskoçların bağımsızlık hakkında fikirleri değişebilir mi? Çünkü İskoç gençleri arasında büyük bir çoğunluk bağımsızlığı destekliyor.
Dr. Kerem Yıldırım: Geçtiğimiz haziran ayında olan seçimlerde İskoç Ulusal Partisi çok ciddi kan kaybetti. Bunun bazı sebepleri kısa dönemde düzeltilebilirken bazıları ise uzun dönemde dahi kolay düzeltilmeyecek ve değişmeyecek algılar. Örneğin partinin halka yeterince hizmet götürmediği ve kaynakların yolsuzluğa aktarıldığı algısını artık kırmak çok zor olabilir.
Bu noktada biraz siyaset psikolojisi konusuna girmekte de fayda var. Çünkü gençliğimizde edindiğimiz değerler tercihler ve algılar bizimle ömür boyu kalabiliyor. O yüzden bugünün gençlerinin 30 sene 40 sene gibi bir süre sonra yönetime katılan siyasi seçkinlere dönüştüklerinde İskoç bağımsızlığı ile ilgili yeni bir referandum yapılmasını destekleyen bir tavır takınmaları mümkün. Burada esas takip edilmesi gereken konu herhalde belirli senelerde yapılacak anketlerle nüfusun nabzını tutarak bugünün gençlerinin 10, 20, 30 sene gibi süreler sonra tercih ve tutumlarının hala devam edip etmediğini görmek olur.
Fakat burada hatırlamamız gereken bir şey daha var o da şu: neredeyse dünyanın her yerinde gençlerin tercihleri ve tutumları görece daha uçlarda olabiliyor. Örneğin Türkiye’de MHP ve DEM gibi daha uçlarda partilere yönelen genç sayısı daha fazla. O yüzden bence dikkat etmemiz gereken soru gençler arasındaki milliyetçiliği İskoçya örneğinde geçici bir durum olup olmadığı sorusu.
Son olarak Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’den çıkması konusuna da değinmemiz lazım. Çünkü İskoçya’nın çoğunluğu referandumda hayır oy verdi. Özellikle gençler arasında hayır oyu oranı çok yüksekti. Yani ilk kez iş gücü piyasasına girecek, üniversite eğitimine devam eden veya başlayacak, dünyayı ve Avrupa’yı gezme planları olan gençler anne ve babalarının imkanlarına sahip olmayacaklar. Ve bunun sorumlusu kendileri değiller, bu kararı onlar vermediler. Birleşik Krallık’ın bir parçası olmak İskoç gençlerinin fırsatlarını kısıtlayan bir duruma dönüşüyor. 1980’lerden beri Ronald Inglehart’ın yaptığı çalışmalar değerlerimizin erken dönem çocukluk ve gençlik çağlarında belirlendiğini ve bunun daha çok ekonomik durum ve refahla ilgili olduğunu gösteriyor. Brexit, Birleşik Krallık gençlerinin değerlerinin daha milliyetçi ve daha korumacı politikalara yönelmesine, İskoç gençlerinin de bu milliyetçilik kapsamında Birleşik Krallık hükümetini suçlamasına sebep olabilir. Bu algıdan ve değişen değerlerden ötürü de bugünün gençlerinin yarın İskoçya’da karar alma mevkisine gelen kişiler olduklarında bağımsızlığı destekleyecek kararlar almaları olasıdır.
İskoçya’nın olası bir bağımsızlığı durumunda Birleşik Krallık dağılma durumuna gelebilir mi? Özellikle İskoçyanın birlikten ayrılması ile Kuzey İrlanda’nın da bağımsızlığını ilan edebileceğini veya İrlanda’ya katılabileceğini düşünüyor musunuz?
Dr. Kerem Yıldırım: Birleşik Krallık içerisinde, Avrupa’da, hatta dünyada devam eden bağımsızlık hareketlerini birbirinden bağımsız düşünemeyiz. İskoç bağımsızlık referandumundan hemen bir sene sonra Katalonya’da bir bağımsızlık referandumu yapılması muhtemelen rastlantı değildir.
Bu açıdan İskoçya’da yapılacak ve başarıyla sonuçlanacak bir referandum, Kuzey İrlanda için de bir örnek teşkil edebilir. Fakat İskoç milliyetçiliği ile Kuzey İrlanda bağımsızlık hareketi birbirinden çok farklı gelişmiş hareketlerdir. Modern dönemde, Kuzey İrlanda’da şiddet ve terör taktikleri kullanarak bağımsızlığını kazanmaya çalışan bir örgüt mevcutken İskoçya’da bu olmamıştır. Bu açıdan her ne kadar İskoç bağımsızlık referandumu İrlanda için bir örnek teşkil edecek olsa da bu hareketlerin tarihsel olarak birbirinden farkları göz ardı edilmemelidir.
Yine de ben yapılacak bir İskoçya bağımsızlık referandumu sonrası İskoçya’nın durumunun sadece kuzey İranda için değil Avrupa’nın farklı bölgelerindeki bağımsızlık hareketleri için önemli bir örnek teşkil edebileceğini düşünüyorum. Her ne kadar çok karşılaştırılabilir olmasa da benim hatırladığım son bağımsızlık kazanan bölge Güney Sudan olmuştu. Bağımsızlık sonrasında Güney Sudan ciddi bir krize girdi ve şu an çökmüş diyebileceğimiz bir devlet kapsamında iç savaşa doğru sürükleniyor. Bu açıdan düşünüldüğünde sadece referandumun başarılı olması değil daha sonrasında kurulacak bağımsız İskoçya’nın nasıl bir örnek teşkil edeceği de diğer bağımsızlık hareketleri için çok önemli olacaktır.
SONUÇ
Sonuç olarak İskoç bağımsızlığı BREXIT öncesi ve sonrası olarak değerlendirdiğimizde BREXIT’in İskoçya genelinde bağımsızlık isteğini artırdığını görüyoruz. Fakat Muhafazakar Partinin hükümetten düşüp bağımsızlığı destekleyen İskoç Ulusal Parti seçmeninin büyük bir çoğunluğunun da şu an iktidarda olan İşçi Partisine oy vermesi sonucu bu bağımsızlık isteğinin azaldığını iddia edebiliriz. Fakat ilerleyen yıllarda, Dr. Kerem Yıldırım’ın da dediği gibi gençler arasında gün geçtikçe ardan uç partilere oy verme eğiliminden dolayı İskoçya’nın bağımsızlığı ilerleyen yıllarda tekrardan gündeme gelebilir. Bu yazımda sorularıma cevap verdiği için Dr. Kerem Yıldırım’a da teşekkürlerimi iletmeyi kendime bir borç bilirim.
KAYNAKÇA
- Wikimedia Foundation. (2024, October 19). 2016 United Kingdom European Union membership referendum. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/2016_United_Kingdom_European_Union_membership_referendum
↩︎ - Watch chaos in Parliament after Brexit votes fail, CNN. https://www.youtube.com/watch?v=e2pdH9FnGrs ↩︎
- BBC. (n.d.). Scottish independence referendum – results. BBC News. https://www.bbc.co.uk/news/events/scotland-decides/results
↩︎ - The Economist Newspaper. (n.d.). Brexit has reinvigorated Scottish nationalism. The Economist. https://www.economist.com/briefing/2021/04/15/brexit-has-reinvigorated-scottish-nationalism
↩︎ - The Economist Newspaper. (n.d.-b). Ten years on from Scotland’s independence referendum. The Economist. https://www.economist.com/britain/2024/09/18/ten-years-on-from-scotlands-independence-referendum
↩︎ - Scottish Independence Polls & Surveys. YouGov. (n.d.). https://yougov.co.uk/topics/politics/explore/issue/Scottish_independence
↩︎ - Heikkilä, M. (2019, November 17). Boris Johnson: All Conservative candidates back my Brexit deal. POLITICO. https://www.politico.eu/article/boris-johnson-all-conservative-candidates-back-my-brexit-deal/
↩︎ - Campbell, G. (2024, July 5). Glenn Campbell: Labour is back in Scotland – this is big. BBC News. https://www.bbc.com/news/articles/czrjeyjgy7jo
↩︎ - Cook, J. (2024b, June 27). What impact could the 2024 general election have on Scottish independence?. BBC News. https://www.bbc.com/news/articles/c0447rxk7jxo
↩︎
