Arjantin uzun bir süredir krizler, enflasyon baskısı ve siyasi belirsizliklerle mücadele ediyordu. Bu mücadeleler aynı perspektife ve ideolojiye sahip hükümetlerin defalarca tekrar seçilmesi sonucu Arjantin halkındaki heyecanı yok ederken bir anda 22 Ekim 2023 seçimlerine beklenmedik sıradışı bir aday çıktı. Seçim iki turdan oluştu ve ilk turda hiçbir aday çoğunluğu alamadığı için 19 Kasım 2023’te ikinci tur yapıldı. Devlet müdahalesini minimalize etmeyi savunan Liberteryen bir aday olan Javier Milei, ikinci turda görevdeki sosyalist ekonomi bakanı rakibi Sergio Massa’yı yaklaşık %11 oy farkı ile yendi. 2023 seçimleri Arjantin’in yüz yıllık yolunu baştan aşağı değiştirerek Javier Milei ile yeni bir yola soktu.
“Bugün, Arjantin için yeni bir dönemin başlangıcıdır. Bugün uzun, üzücü bir çöküş ve gerileme dönemini kapatıyoruz. Ülkemizin yeniden inşası yoluna giriyoruz.”
-Javier Milei’in kuşak ve baston tesliminde halka seslenişinden.
Javier Milei Kimdir?
22 Ekim 1970 doğumlu politikacı ve ekonomist Javier Gerardo Milei, üniversitede ekonomi dersleri veren bir akademisyendi. Sağcı ve Liberteryen görüşleri ile önce ülkesinde, sonra da Dünya’da göze çarpan bir figür olarak dünyanın karşısına çıktı. Liberteryen ideolojiye sahip olduğunu defalarca belirten Javier Milei, dünyadaki ilk Liberteryen başkan olarak tarihe geçti. Milei renkli kişiliği ve enerjik karakteri ile çok kısa bir sürede Arjantin halkının büyük çoğunluğunun desteğini alıp küresel basının da dikkatini çekti. Milei’nin liderliği, dünya sahnesinde liberteryenizmin pratikte nasıl bir sonuç vereceğini merakla bekleyen geniş bir kitle yarattı. Başlarda küresel kitlelerce “mahalle fenomeni” olarak tanımlanan Javier Milei, şimdilerde Donald Trump ve Elon Musk gibi önemli kişilere ekonomi modeli ihraç etmektedir.
“Benim solculardan en büyük farkım, başkasına ait olanı sahiplenmenin hırsızlık olduğunu ve bunun yanlış olduğunu söylememdir. Solcular buna sosyal adalet diyor.”
Javier Milei
Milei’in Görüşleri ve Liberteryenizm
Milei, uyuşturucu kullanımı, bireysel silahlanma, seks işçiliği ve eşcinsel evliliği, devletin müdahale etmemesi gereken bireysel özgürlükler olarak tanımlarken, kürtaj ve ötanazi gibi konularda muhafazakâr ve tartışmalı bir duruş sergiledi. Ekonomik alanda ise kamu harcamalarını keskin bir şekilde azaltmayı hedefleyen Milei, devleti küçültme politikalarını uygulamaya koydu. Bu kapsamda, “parazit” olarak tanımladığı çok sayıda devlet memurunun işine son verdi. Bu hamle, 2024’ün başlarında büyük bir tepkiyle karşılaşsa da Milei destekçileri bunu ekonomik kalkınma için gerekli bir adım olarak savundu.
“Devlet, vergilerle finanse edilen bir suç ve şiddet örgütüdür.”
–Javier Milei
Liberteryenizm, bireysel özgürlükleri merkeze alan, devletin rolünü minimal düzeyde tutmayı savunan bir ideolojidir. Bu düşünce, bireylerin kendi hayatları üzerinde tam kontrol sahibi olması gerektiğini öne sürer. Devletin görevleri ise yalnızca güvenlik, adalet ve mülkiyet haklarının korunmasıyla sınırlandırılmalıdır. Liberteryenizm, ekonomik özgürlüğü desteklerken, devletin ekonomideki müdahalesini özgürlüklerin önündeki en büyük engellerden biri olarak görür.
Javier Milei’in çokça esinlendiğini belirttiği Murray Rothbard ve Türkiye’de çalışmalarına devam eden değerli ekonomist Hans-Hermann Hoppe, Milei’in politik öğretilerinin temelini oluşturmaktadır. Milei, bu düşünceleri Arjantin’in mevcut ekonomik krizine çözüm olarak sunuyor. Ayrıca Javier Milei’in poitikalarından etkilenen Donald Trump ve Elon Musk gibi isimler de son seçim kampanyalarında liberteryen fikirlere değinerek seçim sonrası Amerikan Birleşik Devletleri kabinesinin kayda değer bir kısmını Liberteryen isimlerden oluşturacağını belirtmişlerdi. Böylelikle son 2 senede liberteryenizm, Dünya’nın ilk liberteryen lideri Javier Milei önderliğinde büyük bir ivmeyle küresel sahnede yerini aldı.
“Kesin konuşmak gerekirse, ben bir anarko-kapitalistim. Devletten nefret ediyorum, şiddetten nefret ediyorum. Hayatımda bana en büyük ilham kaynağı olan kişi Murray Rothbard’dır.”
-Javier Milei
Milei’in Arjantin’deki İcraatleri ve Arjantin’in Son Durumu
1-) Testere Modeli (Deregülasyon)
Javier Milei’nin “Testere Modeli” olarak adlandırdığı yaklaşım, devletin kamu harcamalarını minimuma indirmeyi amaçladı. Bu model, devlet bütçesini kökten değiştiren bir strateji olarak kamu kurumlarının finansmanını büyük ölçüde azalttı. Hem kamu harcamalarını kısmak hem de bürokrasiyi azaltıp devleti küçültmek adına, ikonikleşmiş “Afuera!” (Atıldın!) sloganıyla Çevre Bakanlığı, Kadın ve Cinsiyet Eşitliği Bakanlığı ve Kültür Bakanlığı gibi 9 bakanlığı kapatarak Arjantin’in bakanlıklarının sayısını 18’den 9’a düşüren bir kararname imzaladı.
“Elon Musk ile konuştuğum birçok konu arasında, Federico ile bu modeli çoğaltma konusunda konuştuğundan bahsetti. Testere Modeli’ni, yani deregülasyon modelini, tüm dünyaya ihraç ediyoruz.”
Javier Milei
“ABD hükümetini düzeltmek için makul bir formül: Milei tarzı kesintiler, üstelik daha da sert şekilde.”
Amerika Birleşik Devletleri’nin Hükümet Verimliliği (DOGE) Eş Bakanı Vivek Ramaswamy
Binlerce devlet memurunu işten çıkardı. Devlete ait birçok hizmet özel sektöre devredildi ve sosyal yardımlar kısıtlandı. Vegilerde önemli indirimler yapılarak bireylerin ve işletmelerin üzerindeki yük hafifletildi. Sendikaların gücünü sınırlayarak iş piyasasında esneklik sağladı. İşe alım ve işten çıkarma süreçlerini kolaylaştırarak işsizlik oranını düşürmeyi hedefledi. Bu adımlar, işçi haklarını zayıflattığı iddia edilerek eleştiri aldı.
Merkez Bankasının varlığının gereksizliğini savunan Milei, Merkez Bankasını kapatmak için adım attı. Kontrolsüz para basımının önüne geçmek adına, para basmaktan sorumlu olan 5 kuruluştan birisini tamamen kapattı. Halkın, enflasyon nedeniyle sürekli değer kaybeden Arjantin pesosuna mahkum olmadan özgürce, dolar ve kripto gibi para birimlerini kullanabilmesine yönelik düzenlemeler üzerine çalıştı. Bunu hem halkın finansal özgürlüğünü koruyabilmek için hem de küresel yatırımcıların Arjantin ekonomisine yatırım yapması adına gerçekleştirdi.
“Siyasi kastın bir daha asla para basarak emeğimizi çalmasına izin vermeyeceğiz, para basmak enflasyonun sebebidir.”
Javier Milei
2-) Eğitimde, Sağlıkta, Emeklilikte ve Sosyal Meselelerde Reform
Devlet okulları ve hastaneler gibi kamu hizmetlerini özelleştirme politikası izledi. Bu yaklaşım, hizmetlerin kalitesini arttırmayı amaçladı. Sosyal güvenlik sistemlerini bireyselleştirerek vatandaşların kendi emeklilik tasarruflarını yönetmelerini teşvik etti. İlaçların reçetesiz satılmasına izin verdi. Posta sistemini serbestleştirdi. Uyuşturunun yasallaşması, seks işçiliğine devlet müdahalesinin kalkması ve bireysel silahlanmanın desteklenmesi adına harekete geçti. Bu ilerici ve özgürlükçü tutumunun yanı sıra, kürtaj konusunda muhafazakar bir perspektifte bulunması medyayı şaşırttı.
3. Arjantin’in Son Durumu
Javier Milei’nin Testere Modeli, Arjantin ekonomisinde yıllardır süregelen çöküşe karşı radikal bir dönüşüm sağladı. Enflasyonun ve yoksulluğun hızla düşmesi, bu politikaların kısa vadede önemli sonuçlar verdiğini gösteriyor. Francisco Marroquín Üniversitesi’nin sağladığı verilere göre, Milei’nin reformlarıyla birlikte ekonomi sadece dengelenmekle kalmadı, aynı zamanda pozitif bir büyüme trendi yakaladı. Aylık enflasyon oranlarının, %25,5 civarından 2024 sonunda %2,7’ye kadar gerilediğini ve reel maaşların aylık %4,7 büyüdüğünü görüyoruz. Yoksulluk, %57,4’ten %46’ya düşmüş bulunmakta.
“Yoksulluğu ciddi şekilde azaltıyoruz, Ocak ayında netleştiğinde %57 idi ve bugün miras aldığımız yoksulluğu 8 puan düşürdük.”
Javier Milei
Ulusal bütçe, yıllar sonra ilk kez fazlalık verdi. Devlet harcamalarının ciddi şekilde kısılması, mali disiplinin sağlanması ve vergi reformları, Milei’nin ekonomik reformlarının temel taşlarını oluşturdu. Bu durum, uluslararası yatırımcıların Arjantin’e olan güvenini artırdı. Örneğin, 2024 yılında Arjantin’in dolar tahvilleri, LSEG Datastream’e göre dünyada en yüksek getiri sağlayan varlıklar arasında yer aldı.
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, Milei yönetiminin ilk yılında Arjantin’in kredi notunu CC’den CCC’ye yükseltti. Bu yükseliş, ülkenin borç geri ödeme kapasitesinde bir iyileşme olduğunu gösterirken, aynı zamanda küresel piyasalarda daha düşük faiz oranlarıyla finansman bulma potansiyelini artırdı. Milei’nin reformlarının uzun vadede sürdürülebilir olup olmadığı, hem yerel hem de uluslararası düzeyde merak konusu. Testere Modeli, mali disiplini sağlamada etkili olurken, sağlık ve eğitim gibi sosyal hizmetlerdeki kesintilerin uzun vadeli toplumsal etkileri tartışılmaya devam ediyor. Ancak şu ana kadar elde edilen veriler, Milei’nin ekonomi politikalarının kısa vadede olumlu sonuçlar verdiğini ve Arjantin’in yeni bir ekonomik döneme girdiğini işaret ediyor.
Sonuç olarak, Milei’nin liderliğinde Arjantin, ekonomik ve mali krizlerden çıkış yolunda önemli bir ilerleme kaydetmiş gibi görünüyor. Testere Modeli’nin başarısı, sadece Arjantin için değil, diğer ülkeler için de bir model olarak değerlendiriliyor. Bu ekonomik dönüşümün uzun vadeli etkileri, Arjantin’in küresel sahnedeki yerini yeniden tanımlayabilir.
Magazinsel Olarak Javier Milei
1. Klon Köpeği Conan
Javier Milei’nin köpeği Conan, aslında Milei’nin 2004’te sahiplenip 2017’de kanser nedeniyle kaybettiği aynı isimli köpeğinin klonlanmış bir versiyonu. 2018 yılında, 50.000 dolarlık bir ücretle yapılan bu klonlama işlemi, kamuoyunun dikkatini evcil hayvan klonlama hizmetlerine çekti. Milei, Conan’ı sadece bir evcil hayvan olarak değil, hayatındaki en yakın dostlarından biri olarak tanımlıyor.
2. İlişkileri ve Özel Hayatı
Milei, özel hayatıyla da sık sık manşetlere taşınıyor. 2024 yılının ortalarında, bir süredir ilişkisi olduğu ünlü oyuncu Fatime Florez ile profesyonel kariyerlerinin gerektirdiği farklı yönelimler nedeniyle dostça yollarını ayırdıklarını duyurdu. Ayrılığın ardından Milei, Arjantin’in bir başka ünlü oyuncusu olan Yuyito Gonzalez ile yeni bir ilişkiye başladı. Bu çiftin ilişkisi halen devam ediyor ve Arjantin halkı tarafından büyük bir ilgiyle takip ediliyor.
3. Kız Kardeşi ve “Patron” Karina Milei
Milei’nin siyasi hayatındaki en büyük destekçilerinden biri, kız kardeşi Karina Milei. Arjantin Başkanlığı Genel Sekreteri olarak görev yapan Karina, daha önce Javier Milei’nin finans müdürüydü. Milei, kız kardeşi Karina’ya olan hayranlığını ve minnettarlığını, onu sık sık “patron” olarak adlandırarak dile getiriyor. Karina Milei, başkanlık ekibinde önemli bir pozisyona sahip ve kardeşinin en güvendiği kişilerden biri olarak görülüyor.
4. Rock Yıldızı Performansı
Javier Milei, sadece bir politikacı değil, aynı zamanda ilginç bir şovmen. Yeni kitabı “Kapitalizm, Sosyalizm ve Neoklasik Tuzak” için düzenlenen tanıtım etkinliğinde sahneye rock yıldızı edasıyla çıktı. Arjantinli ünlü rock grubu La Renga’nın “Panic Show” isimli şarkısını söyleyerek izleyicilere unutulmaz bir performans sergiledi. Bu şov, Milei’nin halkla olan güçlü bağını ve sıra dışı liderlik tarzını bir kez daha gözler önüne serdi.
SONUÇ
Arjantin’in yeni başkanı ve ilk liberteryen lideri Javier Milei, geleneksel tabuları yıkan ve alışılmışın dışında bir lider olarak dikkat çekiyor. Sol ideolojilerle uzun yıllar yönetilmiş bir ülkeyi, özgürlükçü sağ reformlarla yeniden şekillendirmeye çalışan Milei, kısa sürede büyük bir dönüşüm başlattı. İlk yılına dair elimizdeki veriler; Milei’nin enflasyonu düşürme, yoksulluğu azaltma ve ekonomik büyümeyi hızlandırma gibi alanlarda kayda değer başarılar elde ettiğini gösteriyor. Daha da dikkat çekici olan ise Milei’nin yalnızca Arjantin’i dönüştürmekle kalmayıp bu başarılarını küresel bir model haline getirmeye başlamış olması. Testere Modeli gibi reformları, dünyanın en büyük ülkelerinde bile ilham kaynağı oluyor.
Ancak bu reformların kalıcılığını ve sürdürülebilirliğini, zamanla Arjantin halkının hayatındaki gerçek etkilerini gözlemleyerek daha net bir şekilde değerlendireceğiz. Milei, şimdiden sadece Arjantin için değil dünya siyaseti için de bir paradigma değişiminin sembolü haline gelmiş durumda. Önümüzdeki yıllar, liberteryenizmin pratikte gerçekten başarılı olup olamayacağını ve Milei’nin bu ideolojiyi küresel ölçekte dönüştürücü bir güç haline getirip getiremeyeceğini gösterecek.
“¡Viva la libertad, carajo! (Yaşasın Kahrolası Özgürlük!)”
Javier Milei
KAYNAKÇA
https://www.bbc.com/news/articles/cm55yv0g0veo
https://www.batimes.com.ar/news/argentina/president-milei-confirms-break-up-with-actress-girlfriend-fatima-florez.phtml
https://tr.euronews.com/2024/05/09/arjantinde-sendikalar-mileinin-ekonomik-reformlarini-protesto-icin-greve-gitti
https://english.elpais.com/international/2023-12-11/who-is-karina-milei-sister-and-strategist-of-argentinas-new-president.html
https://www.freiheit.org/one-year-javier-mileis-economic-policy
https://milei.ufm.edu/en/
https://www.batimes.com.ar/news/economy/dog-owners-consider-spending-us50000-on-cloning-inspired-by-milei.phtml
https://gdh.digital/arjantinde-9-bakanlik-kaldirildi-91385
https://www.haberturk.com/rakamlar-iyi-huzursuzluk-yuksek-milei-umutlu-arjantin-de-ilerleme-mi-yoksa-daha-da-yoksulluk-mu-3740053-ekonomi
https://www.sozcu.com.tr/milei-p49322
