Efsaneye göre çay, 5.000 yıl önce eski Çin’de çay yaprakları uçup bir tenceredeki kaynar suya düşünce İmparator Shennong tarafından keşfedilmiş. Bundan 2.000 yıl sonra Kaldi adında Etiyopyalı bir çoban, keçilerinin Coffea arabica ağacının meyvelerini yedikten sonra tuhaf davrandıklarını gözlemlemiş. Meraklanıp kendisi de tadınca “Arabistan’ın en mutlu çobanı” olmuş. Asırlar geçti, çay ve kahve günlük hayatımızın vazgeçilmezlerinden oldu. Peki bu kafein bazlı içeceklerin ruh halinizi ve vücudunuzu nasıl bu şekilde etkilediğini hiç merak ettiniz mi?
ÇAYIN KİMYASI
Altı çeşit çay mevcut: Siyah, yeşil, beyaz, oolong, sarı ve pu-erh. Bunların hepsi Camellia sinensis bitkisinden elde ediliyor ama toplandıktan sonra yapraklarının işlenme tarzından ötürü bambaşka tatlara sahip. (Örneğin siyah çay ve oolong çayı, yapraklardaki enzimlerin oksijenle tepkimeye girmesi sürecinden geçiyor.)
Şimdi çayın o huzur veren aromasını oluşturan bileşiklere göz atalım.
(z)-3-hekzen-1-ol: Çayın karakteristik kokusuna katkıda bulunan ana bileşik.
Benzil alkol: Bu bileşik çaya tatlı, balımsı kokusunu verir.
Linalol: Çoğunlukla siyah çay ve oolong çayında bulunan çiçeksi, tatlı kokulu bir bileşik.
Linalol oksitler
Piranoit: Çaya topraksı bir aroma verir. Yeşil, siyah çaylarda ve oolong çayında bulunur.
Furanoit: Tatlı ve çiçeksi bir aromaya, daha kremsi bir kokuya sahiptir.
KAHVENİN KİMYASI
Dünyadaki kahvelerin %60’ı Arabica, geri kalanı Robusta kahvesidir. Bu iki kahve türü de içerisinde binden fazla bileşiği bulunduruyor, bunlardan bazıları:
Klorojenik asit: Kahvenin acı tadının ana sorumlusu. Bir antioksidan ve antienflamatuvar olan bu bileşiğin tip 2 diyabet ve kalp hastalıklarının oluşmasının riskini azalttığı düşünülüyor.
Melanoidinler: Kavurma işlemi esnasında kahve çekirdeklerinin yeşilden -o cezbedici- kahverengine dönüşmesini sağlar.
Trigonellin: Kahveye tatlı, topraksı aromasını verir. Ayrıca diş çürüğüne yol açan bazı bakterilerin dişlere tutunmasını engeller.
Kafestol: Bu bileşik, vücudun kolesterol seviyesini düzenleme yeteneğini azaltır.
Kahveol: Bu bileşik de kafestol ile aynı etkiyi bırakır fakat antienflamatuvar ve antikanser özellikleri de mevcuttur.
KAFEİNİN KİMYASI
- Kafein (Trimetilksantin) Bizi Nasıl Ayıltıyor ve Mutlu Ediyor?
Beynimizdeki sinir hücrelerimizin iletişiminde “nörotransmiter” denilen kimyasal haberciler etkin rol oynuyor.
Bunlardan biri zevk, acı gibi duygulardan ve kas kontrolünden sorumlu olan dopamin. Kafeinin dopamine bağlanması, dopamini daha da aktifleştiriyor ve kendimizi iyi hissetmemize yol açıyor.
Bir diğer nörotransmiterse adenozin reseptörlerine bağlanarak bizi uykulu ve gevşek hissettiren adenozin. Kafein, adenozine benzer bir yapıya sahip ve onu taklit ederek reseptörlere bağlanabilir. Bu sayede açıkta kalan adenozin kendimizi daha uyanık hissettirir. (Kafanız karıştıysa aşağıdaki görseli inceleyebilirsiniz.)
Yine de fazla kafein tüketiminin kafa karışıklığına, çabuk öfkelenmeye ve baş ağrısına neden olduğunu hatırlatmakta fayda var.
- Kafein (Trimetilksantin) Diğer Organlarımızı Nasıl Etkiliyor?
Mide: Kafein oldukça asidiktir. Bu yüzden midedeki bazı kasların gevşemesine, dolayısıyla gıdaların ve mide asidinin geri kaçmasına neden olur. Aslında bu durum, “mide ekşimesi” olarak tanımladığımız yanma hissidir.
Kalp: Kafein, kalp atışının hızlanmasına ve tansiyonun geçici olarak yükselmesine sebep olur.
Kalın Bağırsak: Kafein, sindirim sistemini uyararak dışkılamaya yardımcı olabilir fakat fazlası da ishale yol açabilir.
Not: Kafein içeren besinler tükettiğinizde vücudunuzun etkilenmesi 15 dakika gibi kısa bir süre içinde gerçekleşir fakat kafeinin kan dolaşımınızdan tamamen atılması 10 saati bulabilir.
Artık her sıcak yudumunuzda bu yazıyı hatırlamanız dileğiyle..! Afiyet olsun.
KAYNAKÇA
Google. (t.y.). (Kafeinin Adenozin Reseptörüne Bağlanması). [Dijtal resim]. coffee&health. https://www.coffeeandhealth.org/topic-overview/potential-mechanisms-2/
Google. (t.y.). (Kahve ve Çay Fotoğrafı). [Dijital fotoğraf]. engoo. https://engoo.com/app/lessons/would-you-like-a-tea-or-coffee/3r2fZK96EeigVKONdZZOEA
Google. (2021, Mart). (Kafeinin Kimyasal Gösterimi). [Dijital resim]. Wallpapersden. https://wallpapersden.com/caffeine-wallpaper/1440×900/
Panesar, B. (2021, Mart). “The chemistry of tea and coffee ”. How it Works. 36, 30-33.
