Biz(ler)
Lisenin son senesini dershane-sınav-okul üçgeninde geçirirken kısıtlı zamanımdan ayırıp okumayı başardığım bir kitap, Barbarın Kahkahası. Kendisiyle dar vakitte tanışmış olmamızdan olsa gerek sindire sindire okuduğum, iki yıl geçse bile günlük bir olayın ardından hayat kılavuzu gibi karıştırıp anlam aradığım bir klasiğe dönüştü benim için. Bunda yazarı Sema Kaygusuz’un olduğu kadar yarattığı karakterlerin samimiyetinin de etkisinin olduğuna inanıyorum. Öyle ki romanı yazardan çok karakterlerin ördüğü, insanı anlamayanın romanı da anlamayacağı su götürmez bir gerçek. Peki kim bu karakterler?
Romanın geçtiği motelde bir haftalık bir tatil için bir araya gelen, aslında ne tatille ne de birbirleriyle alakası olan küçük bir Türkiye modeli karakterlerimiz: Uçarı kadın Eda, erginliğe geçiş sancıları çeken Ozan, iskelede takılan eşcinsel çift, oturduğu yerden tüm topluluğu eleştiren yaşlı Simin ve üç adet çocuklu aileden oluşan yetişkin arkadaş grubu. Türkiye’de yaşamakta olan kime sorarsak soralım, bu karakterlere kafasında benzer senaryolar kuracağı kesin değil mi? Simin’in Eda’yı ayıplayacağını, annesi ve babasının aşırı ve bağımsız hareketlerinden dolayı Ozan’ı cezalandıracağını biliyoruz. Bu durumlar edebiyattan çok hayatımızda kanıksadığımız ortak tepkilerden oluşuyor. Bu nedenle Kaygusuz, siz tam da her akraba ziyaretinde maruz kaldığınız tekdüze bir olay döngüsünü okuyacağınız düşünüp kitabı bırakmaya hazırlanırken kendi tanımıyla “beklenmedik bir çiş saldırısıyla” karakterlerin dünyasını sarsıyor.
İlk gün motelin minderlerinde, ikinci gün masa örtülerinde, sonrasında ise havlularda ve hatta içtikleri limonatada karşılaştıkları idrar sorunu, herkesi birbirinden şüphelenmeye itiyor. Anlayacağınız, elimizde çok daha absürd ve grotesk haliyle Türk usulü bir katil kim tutuyoruz. Okuyucu olarak motelde kimin insanların eşyalarına işeyecek makul bir sebebi olduğunu düşündüğümüz kadar karakterler de kendileri dışındaki suçluyu bulmak için bir o kadar kutuplaşıyor. Belki de halihazırda var olan bir kutuplaşmanın üstüne bunu yaşıyorla,r kim bilir? “Kesin o iskeledekiler yapmıştır” diyor aile babası Okan, “onlardan her şey beklenir”; Eda Simin’den şüpheleniyor, yaşını ve yaşı olana duyulan saygıyı kalkan olarak kullandığına inanarak arkadaş grubundaki kadınlar birbirlerinin eşlerini suçluyor, yanlış insanlarla evlendiklerini öne sürerek.
Görüldüğü üzere herkes kendinden olmayanı suçlarken o kişileri hem bu aşağılık görülen eyleme sanık gösterecek kadar ilkel ve barbar sayıyor hem de başkaları tarafından aynı konuma yerleştiriliyor. Peki farklı olana karşı bu önyargı nereden geliyor?
Çare Konformizm!
Konformizm; bir bireyin tutum, inanç ve davranışlarını etrafındaki insan topluluğuna uygun biçimde oluşturması, uyarlaması olarak tanımlanıyor. Yani doğduğun ev kaderindir, yani kız halaya oğlan dayıya çeker. Bizler bireylerimizin çevresindeki karakterlere benzerliğini böyle böyle geçiştirsek de arka planda çocukluktan geliştirdiğimiz bir hayatta kalma mekanizması çalışıyor. Bir arkadaş grubunda, ailede kabul görmek için çocukların ve hatta yetişkinlerin tek çaresi konformizm iken kendi de çevresi oluyor bu kişinin. Barbarın Kahkahası’nda da gördüğümüz bu patern işte, karakterleri birbirine düşürüyor. Sonuçta bizden olmayan havlulara da işer her şeyi de yapar!
Suçlunun kim olduğuna gelecek olursak Kaygusuz, karakterleri kadar muğlak bir sonla noktalıyor çok sesli romanını. “Kendilerinin sahih bir lisanı olmayınca gönüllerinden geçeni çevrelerindeki insanların anlayabileceği dile tercüme ettikçe muhayyileden taviz vermek zorunda kalan insanlar” olarak tanımlıyor asıl suçluları. Yani topluluk dışı kalmamak uğruna özgürlüğünden vazgeçmek başlı başına bir suç değilmiş gibi idrarlı saldırının suçlusunu öğrenmiyoruz, hayır. Belki romanın asıl etkisi de bu muğlaklıktan doğuyordur. Kimsenin kimseden daha kötü ya da daha iyi olamayacağı, bu kıyasların yalnızca lafta kaldığı bir evren: biz(ler), bizim toplumumuz.
Kaynakça
Conformity. (t.y.). Psychology Today. 2 Kasım 2024 tarihinde https://www.psychologytoday.com/us/basics/conformity adresinden ulaşıldı.Kaygusuz, S. (2015). Barbarın kahkahası. Metis.
