Türkiye’nin İlk Grafikerini Tanıyor Musunuz?

“Yarım asırdır çalıştığım afiş sanatından bugün elde ettiğim gelir hiç denecek kadar az. Rakı şişelerindeki çalışmalarımdan bugün yılda bir gün dahi bir şişecik rakıyla bile hizmetimi değerlendirmiyorlar.”

Sanatın ve sanatçının bir çöp gibi muamele gördüğü ilginçliklerle dolu hatıralarla yaşıyoruz. Hayatımızın en ufak, önemsiz gibi görünen detaylarını tasarlayan, ilk bakışta faydasız gibi görünse de aslında bazı nesneleri anlamlandıran, işleri üretmek olan sanatçılar yaşamış ülkemizde de. Yukarıdaki sözleri sarf eden, sıkça “Afişin kralı”, “Avrupalı Beyefendi”, “Cumhuriyeti Afişleyen Adam” olarak bilinen, neredeyse elinizi attığınız her yerde imzasını taşıyan İhap Hulusi Görey. Yaşamının son yıllarında dile getirdiği bu sitem, onun da biraz buruk ayrıldığının bir kanıtı niteliğinde. Kıyıda köşedeki ayıpların yanına bunu da ekleyelim.

İhap Hulusi Görey Türkiye’de fark yaratan isimlerden bir tanesi. 1898 Kahire doğumlu sanatçı (yaptıklarının sanat olduğuna inandığım için ben geniş bir anlamda bu şekilde tanıtıyorum sizlere) Avrupa’daki eğitiminin ardından İstanbul’a yerleşip 1920’den itibaren Türkiye yeni rejim ve reformlarına çehre kazandıran kişi olmuştu. İhap Hulusi bir grafiker, bir ressam, aynı zamanda bir reklamcıydı. Türk grafik sanatının kurucu ismiydi. Böyle diyoruz çünkü İhap Hulusi’yle beraber Türk göstergebiliminde yeni bir döneme girilmiştir. Avrupa Beyefendisi karakterini çizdiklerine de yansıtarak, Batı’yı kendine has bir şekilde Türkiye’ye tanıtmıştır. Dönemin anlayışı itibariyle ideolojik fikirlerin tanıtımı, afişler yoluyla açık havada geniş kitlelere ulaşıyordu. Tam da o dönemde, I. Dünya Savaşı propaganda kültürü etkisinde Almanya’da eğitim alan İhap Hulusi Görey, bu bağlamda resim eğitimi aldı. Afiş kültürünü yaşayarak öğrendi. Cumhuriyet’in kuruluşunun ardından ekonomik faaliyetlerin canlanması ve bunun üzerine 1924 İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar ve yapılan reformların halka gösterilmesi amacıyla İhap Hulusi Görey’e büyük bir görev düşmüştü.

Harf Devrimi ardından hatırlarda kalan “ALFABE” kapağını, Atatürk’ün isteği üzerine 1929’da hazırlayan isim Görey’di. Ondan hemen önce, 1927 yılından itibaren bir süre metinleri ve çizimleriyle çoğunuzun adını işittiği Akbaba karikatür dergisi ekibinde yer aldı.

4 Ekim 1928 Tarihli Akbaba dergisinden, “Odun Yerine”:

“- Demek kışın da köşkte kalacaksınız.. İyi ama o karda kıyamette nasıl yaşayacaksınız, üşümez misiniz?

—Ah niçin üşüyelim? Babamın kütüphanesi Arap harfleriyle yazılmış koca koca kitaplarla dolu, onları yakar yakar ısınırız!”

Harf, Şapka ve Kıyafet İnkılâbı ile bir başka değişle “Cumhuriyet öncesi ve sonrası” deyiminin yerleştiği 1920’lerin sonuna gelinirken eski-yeni, yaşlı-genç gibi zıtlıklarla bu değişim, İhap Hulusi’nin çizimlerine de yansıdı. Ekonomik nitelik kazanan -hem sosyal hem ticari nitelikte- afişler hazırladı. Bu reklam resimlerinin yanında, kurumsallaşma sürecinde hem metinleri ile hem de logo tasarımıyla firmaların kimlik kazanmalarını sağladı. Yurtdışında da başarılı çalışmalara imza attı. Bayer’in afiş ve etiketleri, Mısır’ın Tekel İdaresi, Devlet Demir Yolları ve şehir hatlarına ait ve ilanları, ünlü İngiliz viskisi John Haigh’ın, İtalyanların Cinzano ve Fernet Branca’sının afiş ve etiketleri İhap Hulusi tarafından yapıldı. Kuru kahveci Mehmet Efendi ve Mahdumları ile Kulup Rakısı halâ İhap Hulusi’nin etiketleriyle üretim yapmaktadır.

Sıraladığım işleriyle yetinmeyip İlhap Hulusi Görey’in iş yaptığı firmalara şöyle bir göz atalım:

Vog Çorapları, Sahibinin Sesi Gramofonları, Milli Piyango, TürkTayyare Cemiyeti, Kulüp Rakısı, Piyale Makarnaları, Türkiye İş Bankası, Ziraat Bankası, Garanti Bankası, Yapı ve Kredi Bankası, Vakıflar Bankası, Bayer, Kodak,Gislaved, Pirelli, Kurukahveci Mehmet Efendi ve Mahdumları, Sümerbank, Spor Toto, Devlet Hava Yolları,AEG, Ford, 7 Gün, Beykoz Kunduraları, Harrison Çorap Makinaları, Yerli Mallar Pazarı, Burla Biraderler, Kızılay, Yeşilay, Tariş..

Tüm bu işlerinin altına üçgen şeklindeki imzasını atan Görey, reklamcı yazar Ender Merter’in kitapları ve biriktirdiği İhap Hulusi çalışmalarıyla Cumhuriyeti Afişleyen Adam olarak hatırlanıyor. Ender Merter “Müsellesten Üçgene” adlı kitabında İhap Hulusi Görey hakkında şunları söylüyor:

‘‘Asırlar da geçse piyango biletlerinde, gazetelerde, içki ve sigara ambalajlarındaki ‘üçgen’i halkın kafasından, gönlünden kim çıkarabilir, söyler misiniz?”