(İspanyol Olmayan) İspanyol Gribi

Bir süredir içinde yaşadığımız koşullar hemen hepimiz için alışılmadık olsa da tarihte emsalsiz değil. Günümüzde karşı karşıya olduğumuz tehdit ve aldığımız önlemler akıllara 20. yüzyılın başlarında dünyayı kasıp kavuran İspanyol Gribini getiriyor. Tarihin en ölümcül salgını olarak bilinen İspanyol Gribi 1918 yılında baş gösterdi, 2 seneden kısa bir süre içinde 500 milyon insan, dönemin dünya nüfusunun üçte biri, hastalandı; vefat sayısının 20 milyon-50 milyon arası olduğu tahmin ediliyor. Yani en iyi tahminlere göre bile hastalığa can verenlerin sayısı Birinci Dünya Savaşı boyunca ölen tüm asker ve sivillerin toplamından fazla.

O zamanların anlaşılabilmesi için öncelikle bir yanlışı düzeltmeliyiz: İspanyol gribi aslında İspanyol değildir. Salgın, 1. Dünya Savaşı henüz bitmeden başladığı için savaşta taraf olan ülkeler askerlerinin ve halkın moralini düşürmemek ve düşman ülkelere aciz görünmemek için hastalıkla ilgili haber yapılmasını yasakladı. Buna karşın İspanya savaşta taraf değildi, medyanın sansürlenmesi için bir sebep yoktu. Hastalıkla ilgili haberler İspanyol medyasında yer alırken diğer Avrupa ülkelerinde görünürde bir vaka olmadığından Avrupalılar hastalığın İspanya’dan yayıldığını zannettiler, bundan dolayı hastalığa İspanyol gribi dediler. İspanyollar ise bu sırada kendilerine Fransızlardan bulaştığını düşündükleri için hastalığa ‘Fransız Gribi’ diyorlardı. Gerçekte ise çıkış noktası kesin olarak bilinmiyor, ancak ABD’de görülen ilk vaka yayılmasında kilit rolde. ABD’deki ilk bilinen vaka Kansas’taki bir askeri tesiste aşçı olarak görev yapan Albert Gitchell’dir. 50,000’den fazla askerin bulunduğu bu tesiste virüs hızla yayıldı ve Amerikan birlikler Avrupa’ya gönderildiği zaman da hastalığı beraberlerinde götürmüş oldular.

Salgın 3 dalga halinde gerçekleşti. 1918’deki ilk dalga bahar aylarındaydı ve ölüm oranı mevsimsel grip ile aynıydı, belirtiler de farklılık göstermiyordu (yüksek ateş, halsizlik), hastalar genellikle birkaç gün içinde iyileşiyorlardı.

1918’in sonbaharında, Birinci Dünya Savaşı’nın son haftalarında baş gösteren ikinci dalga çok daha bulaşıcı idi. Süratle yayılmasının nedeni olarak genel kanaat, dünyanın dört bir yanından Avrupa’ya gönderilen askerlerin evlerine dönerken hastalığı taşımış olabilecekleri yönünde idi. Bu çok daha ölümcül ikinci dalga sırasında hastalananlar bazen belirtileri göstermeye başladıktan yalnızca saatler sonra vefat ediyordu. Şaşırtıcı biçimde, vefat eden hastaların yaş grupları grafiği bir ‘W’ oluşturuyordu, yani 25-35 yaş arası gençler için de çocuklar ve yaşlılar için olduğu kadar ölümcüldü (örneğin mevsimsel gripte esas tehdit altındaki grup çocuklar ve yaşlılardır). Ölüm oranları birden hızla yükseldi, .ABD’de 1918’de ortalama yaşam süresi önceki yıla göre 12 yıl azalmıştı.

Ocak 1919’da üçüncü dalga başladı ve aslında ölüm oranı ikinci dalga kadar yüksek olsa da, sayılar dramatik biçimde düştü çünkü savaşın ve dolayısıyla uluslararası hareketliliğin bitmesi ile yayılma koşulları büyük oranda ortadan kalkmıştı.

1918’de bu kadar ölüm yaşanmasının sebepleri çeşitli. Tabii ki esas sebep olarak tıbbın o zamanki yetersizliği gösteriliyor, o zamanlarda İspanyol Gribinin virüs olduğunu keşfetmek bile mümkün değildi, doğal olarak bir aşı geliştirilemedi. Ancak sosyal ve siyasi sebepler de büyük rol oynadı. Örneğin ABD’de zaten binlerce hemşire savaşta görev almak için Avrupa’ya gitmişken Amerikan Kızılhaç’ı siyahi hemşirelerin hasta bakmasına izin vermedi. Birleşik Krallık, en başta, savaş sırasında cephane üreten fabrika çalışanlarının işlerine devam etmesi için sokağa çıkma yasağı veya benzeri önlemler getirmedi. Çoğu yerde sosyal mesafe kuralları yürürlüğe konulmuş, okullar kapatılmış ve kalabalık oluşturacak herhangi bir durum yasaklanmış olsa da esas sorun yaratan durumlardan bir tanesi, tedbir alınan süreç içinde vaka sayılarında düşüş gören hükümetlerin kuralları kaldırmaları ya da esnetmeleriydi. Sosyal mesafe kurallarını bu şekilde erkenden kaldıran yerlerde ikinci dalga çok daha hızlı bir şekilde yayıldı ve çok daha fazla can aldı.