Belki de her insanın aklını kurcalayan konulardan bir tanesi beynin mucizesi. Birçok farklı açıdan şaşırtıcı olsa da bu yazıda görsel algıdan bahsedeceğiz. Gözlerimiz dünyaya açılan penceremiz olarak adlandırılır. Fizyolojik olarak da pencereyi anımsattığını söylemek yanlış olmaz. Tek fark bir cama göre ışığı oldukça fazla kırıyor olması. Gözün eni düşünüldüğünde korneadan geçen ışığın çok kısa bir mesafede retina üzerine düşmesi gerekmekte. İlk olarak temel bir noktadan başlarsak korneanın ters görüntü oluşturan ince kenarlı bir mercek olduğunu söyleyebiliriz. Retina üzerine düşen görüntü nasıl algılanıyor diyebilirsiniz. Bu aşamada çubuk ve koni reseptörlerimiz devreye giriyor. Reseptör en basit açıklamasıyla sinir uçlarında bulunan algılayıcılardır. Koni reseptörleri renkleri algılamaktayken çubuk reseptörler ise şekilleri algılar. Retinada oluşan görüntü reseptörler aracılığıyla sinir sistemine girer ve beyne iletilir.
Buraya kadar olan kısım sizi çok etkilememiş olabilir. Şimdiyse işin can alıcı noktasına gelelim. Gözümüz fizyolojik olarak belirli bir alana odaklanır. Çevreyi de doğal olarak bulanık görmüş oluruz. Fakat her ne kadar etrafımızı görmesek de algısal olarak görüyormuş hissine kapılırız. Sanılanın aksine çevresel görüşümüzle renk bilgisi alamayız. Bunun sebebi renkleri algılayan koni reseptörlerinin merkezde toplanmış olmasıdır. Şimdi sizinle bir deney yapalım. Bu deney için yanınızda bir kişi olması yeterli. Sadece tam karşınıza bakın. Yanınızdaki kişi sizin rengini bilmediğiniz bir objeyi sizin kulak hizanızdan çembersel bir hareketle gözünüzün önüne doğru yaklaştırmaya başlasın. Sizin gözünüzün karşıya odaklı kalması gerektiğini unutmayın. İlk başta objeyi fark ettiğiniz anda göreceksiniz ki rengi seçmek mümkün değil. Obje belli bir açıya geldiğinde rengi ancak fark edebileceksiniz. Beynimizin yaptığı tek tamamlama da bu değil ayrıca. Yukarıda da bahsettiğimiz retinada sinirlerin çıktığı bir alan bulunmakta. Bu noktaya da kör nokta denmekte. Sinirler dolayısıyla bu bölgeye de görüntü düşmez. Fakat beyin farklı açılardan aldığı bilgiyle bu noktayı varsayımsal olarak tamamlar. Yine test etmek isterseniz tek gözünüzü kapatıp karşınıza odaklanın. Kolunuzu öne uzatın ve işaret parmağınızı merkezden başlayacak şekilde yana hareket ettirmeye başlayın. Bunu yaparken de gözlerinizi karşıya odaklı tutmanız önemli. Eliniz kısa bir mesafe kat ettiğinde işaret parmağınızın ucunu görmediğinizi fark edeceksiniz.
Aslında beynimiz bunun gibi birçok olayda önceden edindiği bilgiyi kullanarak bizim algılama biçimimizi belirliyor. Örnek verecek olursak edindiği deneyimlerden yola çıkarak beyin ışığın yukarıdan gelmesi gerektiğini varsayıyor. Bir şekil gördüğünde gölgelendirmeyi buna göre anlamlandırıyor. Bazen de içerik bilgisini kullanarak yorumlar yapıyor. Bir objenin ne olduğuna karar verirken nerede bulunduğu bilgisinden yararlanıyor. Bir bakıma olasılığı daha yüksek ihtimallere kabul gösterme eğilimi daha fazla diyebiliriz. Beynin önceki bilgisini kullanmasına yukarıdan aşağıya işleme denir. Bu kavram 1970 yılında Richard Gregory tarafından ortaya atılmıştır. Bu algılama biçimi süreci hızlandırır. Aynı zamanda sarf edilen enerjiden tasarruf sağlar. Bazen yanıltıcı deneyimlere sebep de olabilir tabii ki. Hepimizin karşısına çıkan bir örnek: Stroop etkisi. Önümüze renkli kelimeler geldiğini düşünelim. Ama bu kelimeler de sözcükteki renkten başka bir renkle yazılmış olsun. Sizden kelimenin hangi renkte yazıldığını söylenmeniz istense bunu yaparken kelimeyi okuma eğiliminde olmanız kaçınılmaz. Çünkü kelimeyi okumak sizin için çok daha kolay bir iştir. Bunun gibi pek çok örnek verilebilir. Beyin kendi kâr zarar hesabıyla bir sistem içinde çalışıyor. Biz bu sistemin hepsini anlayabilmiş değiliz. Bu yazıda sadece sırlarından birkaç tanesine değindik. Her geçen gün bir parçasını daha çözdüğümüz bu yapbozdan etkilenmemek elde değil.
Dövencioğlu, D. (2014, Mart 8). Gözümüzle değil beynimizle görüyoruz. Yeşilgazete. https://yesilgazete.org/gozumuzle-degil-beynimizle-goruyoruz-dicle-dovencioglu/
Güvenç Ağaoğlu, Ö. (n.d.). Yukarıdan Aşağıya İşleme ve Algılama Nedir, Neden Kullanılır? BilgiUstam. https://www.bilgiustam.com/yukaridan-asagiya-isleme-ve-algilama-nedir-neden-kullanilir/
İmren, M. (2023, Şubat 28). Kör Nokta Deneyi: Beynimiz Görüntüdeki Boşluğu Nasıl Dolduruyor? TÜBİTAK Bilim Genç. https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/kor-nokta-deneyi-beynimiz-goruntudeki-boslugu-nasil-dolduruyor
