Bakın Burası Çok Önemli: Tanzim Satış

Sebze ve meyve fiyatlarındaki artışların ardından seçim arifesi hükümetten tanzim satış adımı geldi. Bu hafta itibariyle Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın talimatıyla İstanbul’da 50, Ankara’da 30 noktada tanzim satış belediyeler aracılığı ile başladı. Tanzim satış nedir, fiyatları aşağı çeker mi, devletin bir pazara bu denli müdahalesi ne anlama gelmektedir? Bu yazımızda bu soruların cevaplarını arayacağız.

Nedir Bu Tanzim Satış?

Tamlama anlamı olarak “Satış fiyatlarının yükselmesini önlemek, bazı malların tüketiciye ulaşmasını sağlamak için belediye veya başka kamu kuruluşları tarafından yapılan satıştır. Başka bir deyişle merkezi hükümetçe direkt bir müdahele olmasa da yerel yönetimler aracılığı ile bir pazara müdahaledir. Özellikle Özal’dan önce çokta gördüğümüz bu uygulama 80 Darbesinden sonra “Moskof İşi” olarak görüldü ve uzak duruldu.

Bu Noktaya Nasıl Gelindi?

SEK ve Et Balık kurumunun 5 Nisan kararları ile küçültülmesi, TMO’nun “kota” uygulamasıyla devlet tarım ve hayvancılık sektörünü komisyonculara bıraktı. Komisyoncu denilen zümre ne yazık ki tek bir aracı değil. Pek çok eli aracı olarak sınıflandırabiliriz. Aracıları daha iyi anlamak için gelin bir kayısının hikâyesini ele alalım.

Tablo TZOB’nin geçtiğimiz yılın haziran ayı için yaptığı fiyat araştırmasının sonucu

Hâl ile üretici arasındaki fiyat farkının oluşmasında 3 temel unsur var. İlki nispeten ilkel sigorta sistemimiz. Örneğin kayısıyı Malatya’dan alan aracı İstanbul’a kadar malını sigortalatıp nakliye etmiyor. Onun yerine malını nakliyeciye satıyor. Başka bir deyişle bir aracı tarladan mahsulü alıyor. Nakliyeciye satıyor nakliyeci aynı zamanda malın sahibi olduğu için sigortasını yaptırmıyor. Fakat çoktan ürün 2 kez KDV matrahına giriyor ve mazotla tanışıyor. Ardından İstanbul halinde nakliyeci malı satıyor. Halden çıkan mal marketlere oradanda perakende tüketiciye geçiyor. Yani kayısımız soframıza gelene dek 5 kez faturalanıyor. KDV’nin gıda da yüzde 8 olduğunu göz önüne alırsak tarladaki fiyatına bileşik olarak yüzde 46’lık bir vergi yükü var. Bu da ikinci temel unsur. Son olarak da ülkemizin nakliyedeki tercihinin karayolu olması eski yazımızda da değindiğimiz gib fiyatlar üzerinde bir baskı kalemi oluşturuyor . Yaklaşık yüzde 63’lük bir vergi’de yakıt aracılığı ile kayısımıza ekleniyor. Kaba bir hesapla bizim soframıza gelen bir kayısı için devlete de bir kayısı ikram ediyoruz. Öte yandan her el yüzde 10’luk nispeten cüzi bir kar payı belirlese dahi bileşik olarak yüzde 65’lık bir artış ön görülebilir. Böylece kalem kalem farkı oluşturan unsurları gördük. Şimdi içimizden diyebilir ki “Ee, devlet aracıyı çıkarıyor ne güzel”.

Peki ürün tarlada yeterince ucuz mu?

Türkiye altı temel kalkınma bölgesine ayrıldı. Bu bölgelerde yatırım yapacak sanayiciye ve çiftçiye oldukça cazip fırsatlar sunuldu. Fakat çoğu zaman işlemeyen ekonominin insan rasyonel bir varlıktır ilkesi bu sefer işledi. Anadolu insanı yüksek mazot ve ithal gübre fiyatlarıyla bu desteklerle dahi baş edemeyeceğini anlayıp büyük şehirlerdeki asgari ücretlere akın etti. Fakat bu seferde yakalarını üretmedikleri için doğan pahalılık vurdu. İnsanımız yine yalnızca kısa vadede rasyonel bir varlık oldu ve ekonomiyi iki cümle sonra yalancı çıkardı.

Türkiye Kalkınma Bölgeleri

Köylünün temel geçim kaynakları olan tarım ve haycancılığı geri beslemeli bir sisteme benzetebiliriz. Tarımda oluşan atık –örneğin arpanın sapı- hayvancılık için bir yemken hayvancılıkta oluşan atık –örneğin büyükbaş gübresi- tarım için verim arttırıcıdır. Devletimiz önce Singapurun geniş coğrafyasına yayılmış(!) hayvan çiftliklerinden yüzde 0 vergi ile karkas et ithalatı ile gübreden vazgeçti. Ardından artan gübre fiyatlarına ise çözümü tarım ürünlerini ithal etme yoluyla buldu. 126 ülkeden 133 farklı tarım ürünü ithal ederken tanzim satışta tezgâhlara hangi tarladan gelen ürünü koyacağımızda ayrı bir soru. H(â)l böyleyken bekleyip tanzim satışın ne kadar başarıya ulaşacağını ve 3 kg kotalı sebze ve meyve satışının biz üniversitelilere bilmediğimiz tüp kuyruklarını öğretip öğretmeyeceğini göreceğiz.