Ortalama bir ailenin hayatı boyunca yaptığı ve yapacağı tüm harcamaları düşünmenizi istiyorum. Çocukları için gereken okul harcamaları, aylık kira ve faturalar, ulaşım, yiyecek, sağlık ve bunlar gibi her şeyin rahatlıkla ödenmesi için gerekli parayı düşünmenizi, hatta mümkünse hesaplamanızı. Elde edeceğiniz miktar kesinlikle az bir miktar olmayacaktır. Bundan bir seviye ileri gidelim ve bir ailenin lüks bir yaşam standardı için ne kadar harcama yapacağını düşünelim. Çocukların en azından bir eğitim düzeyini özel okulda tamamladığını, ailenin en az bir iyi bir sedan arabaya sahip olduğunu, nezih bir mahallede iyi bir dairede hatta müstakil bir evde yaşadıklarını, kaliteli ve sağlıklı yemeklerin yenildiğini, sağlık sorunlarının özel hastanelerde çözüldüğünü düşünelim. Harcama miktarı ilk aileye kıyasla kat kat fazla olacaktır. Şimdi ise en zenginlerin en zengini olan aileleri düşünelim, çocukların dünyadaki en pahalı okullara gittiğini, en lüks arabalarda hatta helikopterlerle ulaşım sağlanabildiğini, dünyanın en zengin mahallelerinde sayısız odalı malikanelerde yaşanıldığını dünyanın en kaliteli yemeklerinin günlük olarak yenildiğini ve dünyanın en başarılı doktorları tarafından tedavi görüldüğünü varsayalım. Bu ailenin harcamaları da ikinci aileden katlarca kez fazla olacaktır. Dünyadaki en zengin insanları düşünecek olursak da söz konusu zenginliğin harcanamaz seviyelerde olduğunu söylemek son derece mümkündür. Kendiniz denemek istiyorsanız internette “Spend Bill Gates’ Money” diye arama yaparak 100 milyar doları harcamaya çalıştığınız uygulamaya bir göz atabilirsiniz. Sonucunda göreceksiniz ki bu meblağı harcamak çok da kolay bir şey olmayacak. Bu da bize bir soru sordurabiliyor: ne kadar para çok fazladır?
Bu soruya kesin bir cevap bulmak mümkün değil, ancak bu duruma karşılaştırmalı olarak bakmak, istediğimiz cevaba yakın bir şey bulmamıza yardım edecektir. En uç örnek olan Jeff Bezos’u seçelim. Bezos sürekli artmakla birlikte, bir yılda yaklaşık 78 buçuk milyar dolarlık bir gelire sahip, bu da saniyede yaklaşık 2489 dolar demek. 2019’da Dünya’nın ortalama Gayrisafi Hasılası 11428 dolardı. Bu şu anlama geliyor: Bezos yaklaşık 4,6 saniyede dünya kişi başına düşen ortalama yıllık gelirine eşit miktarda para kazanıyor. Demek istediğim daha açık olmuş olabilir. Bu miktar akıl almaz derecede fazla, harcanamayacak derecede fazla. Peki herhangi bir insan bu miktar bir parayla ne yapabilir? Bu miktarda bir parayı nasıl kazanır? Böyle bir zenginliğe sahip olmanın anlamı nedir? Şöyle bir durum var; şahsen üstüne biraz kafa yormuş olsam da kavrayabildiğim bir olgu değil bu derece bir zenginlik. Harcayabildiğiniz noktayı geçtikten sonra bu paraya sahip olmak başkalarının pahasına olmaz mı? Dünyada yoksulluk sınırının altında yaşayan milyonlarca insan varken herhangi bir insanın bu miktar bir kazancının olması doğru mu? Bunun gibi soruları sormak önemlidir. Bizim ve daha milyonlarca hatta milyarlarca insanın içinde yaşadığı dünyada çürük, işlemeyen ve/veya yanlış bir şeyler olup olmadığını sorgulamamız konusunda bize yardım eder bunun gibi soruları sormak, çok uzun bir süre geçmeden de kendi kendimize cevabımızı alırız.
Çok da dağılmadan ana sorumuza dönecek olursak: Ne kadar para çok fazladır? Şöyledir, böyledir demeyi bir kenara bırakıp sayılarla bir cevap bulalım. Resmî açıklamalara bakarak ve bütün fiyatların bugün ile aynı kaldığını var sayarak bir hesaplama yapalım. TÜİK verilerine göre Türkiye’de kişi başına düşen 2019 yılı GSYH’si 9213 dolar. Bu sayı aylık 767,75 dolara denk geliyor. Türk-İş Sendikasının verilerine göre 2019 yılı Aralık ayı evli olmayan çocuksuz bir bireyin yaşama maliyeti 2649 lira bu 2019 yılı Aralık ayının sonundaki dolar kuruyla 445,21 dolara denk geliyor. Bu da evli olmayan çocuksuz bir ortalama bireyin cebine aylık 322,54 dolar kalacağı anlamına geliyor. Tekrar hatırlatayım bu miktar 2019’un Aralık ayı için geçerli, yani bu bireyin dönemin dolar kuruyla zorunlu harcamalar dışında harcayabileceği 1919 lirası var. Bekar bir kişinin hayatta kalması için gereksinimlerini yerine getirmesinin ardından cebine kalan miktar bu. En ideal durum olmayabilir ancak yaşam için gerekli en az miktarın üstüne bir de çeşitli aktiviteler yapacak paranız kalıyor. Şimdi bu ortalama Türk vatandaşını Sayın Bezos ile karşılaştıralım. Bu bireyin aylık parasının tamamı olan 767,75 doları biriktirdiğini varsayalım. 2019 Aralık ayındaki ortalama bir Türk Vatandaşının Jeff Bezos’un yıllık gelirine erişebilmesi için 8 milyon 520 bin 568 yıl çalışması gerekiyor. Bunu bir ölçeğe koyacak olursak, insanlar ateşi 1.7 ila 2 milyon yıl önce keşfettiler. Türkiye örneğini ilişkilendirilebilir olsun diye verdim. Dünya Bankası verilerine göre GSYH’nin 2019’da en düşük olduğu ülke yılda 261 dolarla Burundi. (Bunun yanında verilerin ulaşılamadığı Somali gibi büyük ihtimalle çok daha fakir olan ülkeler de var.) Ortalama bir Burundi vatandaşının Bezos’un yıllık gelirine ulaşması için 300 milyon 766 bin 283 yıl çalışması gerekiyor. Dinozorların soyu aşağı yukarı 65 milyon önce tükendi. Çok da karamsar olmayalım diyorsanız Dünya Bankası verilerinden Monako’da kişi başına düşen GSYH rakamlarına bakabiliriz. Dünya Bankası’nın Monako ile en güncel verileri 2018’de ve rakam yıllık 185.741 dolar seviyesinde, bu sayıyla Bezos’un yıllık gelirine ulaşması için ortalama bir Monako vatandaşının 422 bin 631 yıl çalışması gerekiyor. Ana resmi daha da güzel çizmiş olduğumu düşünüyorum. Bununla beraber şunu belirtmenin gerekli olduğunu da düşünüyorum; bütün bu ortalama gelir verileri bir ülkedeki fakirlik oranlarını doğru derecede yansıtmıyor. Dünyada çoğu insanın dünya ortalama gelirinden daha düşük bir gelirinin olması gibi, ortalama bir ülkede birçok vatandaş o ülkenin ortalama gelirinden düşük miktarlarda gelire sahip. Birçok insan değil Jeff Bezos gibi multi-milyarderler, kendi yaşadıkları ülkenin ortalama gelirine bile ulaşamıyor hayatları boyunca. Hal böyleyken harcayamayacağınız miktarda bir paranızın olmasının “Çok para” olduğuna katılacağınızı umuyorum.
Bir önceki yazımda da eşitsizliklerden bahsetmiştim. Bu sefer de bu eşitsizlikleri biraz daha kişiselleştirme gereği duydum. Dünyanın en zengin insanı ve birkaç ülkeden örnek vererek kendime sorduğum bazı soruları sizlerle paylaşmak istedim. Bu anlamda dünyayı daha iyi bir hale getirmek ancak toplu bir uğraş sonucunda gerçekleşebilir. Yakın geleceğe bakınca eşitsizliğin bir parmak şaklatmasıyla ortadan kalkacak bir şey olmadığını hissediyorum. Ancak bu konuda herhangi bir uğraş sarf edilmemesi hiçbir şeyi daha iyi yapmayacaktır. Gelecekte dünyanın nasıl olacağını bugün yaşayanlar belirleyecek…
Kaynakça
Hoffower, Hillary. We did the math to calculate how much money Jeff Bezos makes in a year, month, week, day, hour, minute, and second. Business Insider. 9 Ocak 2019. https://www.businessinsider.com/what-amazon-ceo-jeff-bezos-makes-every-day-hour-minute-2018-10
TÜİK, http://www.tuik.gov.tr/
Türk-İş, http://www.turkis.org.tr/
World Bank Data, https://data.worldbank.org/
Spend Bill Gates’ Money, https://neal.fun/spend/
