KÜRESEL ÜRETİMDE DARBOĞAZ: YARI İLETKEN ÇİP TEDARİK KRİZİ

Çip için Arz-Talep Dengesinin Bozulması

Teknoloji ilerledikçe bilgisayardan arabalara, elektronik diş fırçalarından kurutuculara kadar şaşırtıcı sayıda üründe yarı iletken çiplerin kullanımı yaygınlaştı. Çiplere olan talep ise arzdan fazla olunca otomotiv sanayii başta olmak üzere pek çok imalat kolunda sıkıntı yaşanmaya başladı.

2021 Mayıs ayında başlayan ve giderek büyüyerek daha önce görülmeyen bir krize dönüşen çip kıtlığı sorunu devam ediyor. Bu durum, arz talep dengesi olmadığından bazı ürünlerin tedarikinde sıkıntı yaratabiliyor ve fiyatlarının yükselmesine yol açabiliyor. Örneğin, Güney Kore markası olan Samsung, 2021 Mayıs ayında yaptığı açıklamada, çip kıtlığının televizyon ve ev eşyalarının yapımını etkilediğini belirtti. Samsung’un yatırımcılarından Ben Suh “Küresel çapta yaşanan yarı iletken çip kıtlığı özellikle bazı ürünlerin yapımı etkiledi. Perakende satıcılarla ve önemli kanallarla yaptığımız görüşmeler sonucunda önceliği olan ve acilen üretilmesi gereken ürünlerin parçalarının tedarik planlanması yapıldı.” şeklinde bir açıklamada bulundu. Samsung’un Eş-CEO’su (Co-Chief Executive) 2021 Mart ayında yapılan ortak hissedarlar görüşmesinde bilgi teknolojileri (IT) sektöründe çiplere karşı olan arz talep dengesizliği sebebiyle yeni çıkacak telefon modellerinin piyasaya sürülmesinin ertelenebileceğini açıkladı. Benzer şekilde, LG markası da bu kıtlığın bir risk olduğunu destekledi. Markanın Financial Times’a yaptığı açıklamada bu sorunun uzaması sonucunda hiçbir üreticinin bu kıtlıktan etkilenmemesinin mümkün olamayacağını vurguladı.

Birçok firma, özellikle Çin’de iş yapan ve ABD yaptırımlarıyla da karşı karşıya kalanlar, yaşanan krizi atlatmak için yüksek talepte olan çiplerin stoklarını arttırdı ve bu durum diğer firmaların yarı iletkenleri bulmasını daha zorlaştırdı.

Çip krizinden en kötü etkilenen ise otomotiv sanayii oldu. Bunun temel sebebi, otomotiv üretiminde motor yönetiminden sürücü destek sisteminin kurulmasına kadar binlerce noktada yarı iletken çiplere ihtiyacı olmasıdır. Ford, Volkswagen, Jaguar ve Land Rover gibi firmalar fabrikalarını geçici olarak kapattılar, çalışanlarını eve gönderdiler ve araç üretimini durdurdular. Dünyanın en büyük dördüncü araba yapımcısı Stellantis 2021’in son çeyreğinde çip kıtlığının daha kötü bir safhaya ulaştığını açıkladı. Nissan’ın yeni arabalarının üretiminde navigasyon sistemini ve arabaya en son eklediği birtakım donanımları çıkarttığı da duyumlar arasında bulunuyor. Renault firmasının Nissan ve benzeri birçok araç üreticisi gibi aynı yolu izlediği söylentileri mevcut ama CNBC’nin talebine rağmen bu konu üzerinde iki firmanın da bir yorum yapmadıkları duyuruldu.

Kompleks Sorunun Birbirini Etkileyen Boyutları

Dünyanın en büyük yarı iletken çip üreticisi TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) CNBC’ye yaptığı açıklamada, yıl sonuna kadar otomotiv sanayiinin talebini karşılama noktasına erişebileceğini belirtti. Plurimi Investment Managers CEO’su Patrick Armstrong “Street Signs Europe”a yaptığı açıklamada, TSMC’nin hedefinin zamanlama açısından çok iddialı olduğunu öne sürdü. Armstrong’a göre Ford, BMW, Volkswagen gibi büyük şirketlere baktığımızda kapasitelerinde bir darboğaz oluştu, bu üretimde tıkanıklık anlamına geliyor çünkü yeni arabaların üretimi için çiplere ulaşamıyorlar.

Alman çip üreticisi Infineon CEO’su Reinhard Ploss yarı iletken çip üretim endüstrisinin “yasaları olmayan” bir alan olduğunu söyledi. Ploss’a göre arz ve talebin dengelenmesi zaman alacak gibi görünmektedir.

Krize Dair Öngörüler

Küresel ölçekte yaşanan çip kıtlığının 2022 yılında da devam edeceği öngörülmektedir. Yaşanan kıtlık önümüzdeki yılın ortalarından başlayarak düzelme gösterebilecekse de, bu aşamada, JPMorgan’dan yarı iletken araştırmacısının CNBC’e yaptığı açıklama bu yöndedir. ABD yatırım bankasının (U.S. investment bank) yaptığı tavsiye ise, yatırımcıların uzun vadede yarı iletken çip endüstrisine yatırım yapmaları ve bu alanda Çin’e bağımlılığı azaltmaları yönündedir.

Gelinen aşamada, ne zaman biteceği tahmin edilemeyen çip kıtlığı sorunu birçok endüstride üretim sıkıntısına yol açmaktadır. Otomotiv, ev aletleri, bilgisayar ve telefon üretimi en çok etkilenen sektörler arasında olmaya devam etmektedirler. Bazı analistler ve yatırımcılar çip kıtlığının 2023 yılına kadar süreceğini beklemektedirler. Buna karşılık, JPMorgan’da Asya-Pasifik teknolojileri Başkan Yardımcısı Gokul Hariharan’nın CNBC’ye yaptığı açıklamaya göre, tedarik sıkıntısı 2023 yılına taşınmayabilecek ancak 2022 yılında bu karmaşık sorun devam edecektir.

Teknoloji Egemenliği için Yarış

Mevcut kriz ortamında devletler yarı iletken çiplerin üretimini arttırma çerçevesinde düşünmeye itiliyorlar. Dünyadaki çip üretiminin büyük bölümü Çin’de gerçekleştirilmektedir ve ikinci sırada ise ABD gelmektedir.

Avrupa Birliği de Avrupa’daki çip üretim kapasitesini geliştirmek istiyor ve bundaki amacı “kritik bir teknoloji” olarak gördüğü çip konusunda dışarıya bağlı kalmadan ayakları üstünde durabilmektir. Avrupa küresel çip üretiminde %10 oranından daha düşük bir paya sahip, bu oranı %20’ye taşımak istiyor ve bu doğrultuda 20-30 milyar Avro değerinde yatırım olanaklarını araştırıyor. ABD teknoloji firması Intel’in bu konuda yardımda bulunmayı teklif ettiği ancak karşılık olarak devlet yardımından 8 milyar Avro pay istediği söylenmektedir.

ABD firmalarının temel amaçlarından biri başta Çin olmak üzere Asya ülkelerinde yoğunlukla yapılan çip üretiminin Avrupa ve ABD’ye taşınmasıdır. Bu da ticari ilişkiler bakımından Çin’i rakip olarak görmelerinden kaynaklanmadır ve bu önemli politika değişikliği kararı “Ticaret Savaşları’nın” devam ettiği şeklinde yorumlanabilecektir.

ABD ve AB’nin Çözüm için Atacağı Olası Adımlar

ABD ve AB, yarı iletken çip üretimi için global tedarik zincirini “tekrar” dengelemek adına görüşmeler gerçekleştirmişlerdir. ABD – AB Ticaret ve Teknoloji Konseyi (US – EU Trade and Technology Council – TTC) ABD Başkanı Joe Biden’nın Amerikan seçimlerini kazanması üzerine kurulmuştur. Kuruluş amacı bu alanlardaki transatlantik anlaşmazlıkları gidermekti. Trump hükümetinin AB’ye yönelik uygulamaya koyduğu bazı yaptırımlara yeni dönemde çözüm bulmak da kuruluş sebeplerinin arasında sayılmaktadır.

Halihazırda, iki tarafın anlaşması “yarı iletken çip üretimindeki boşlukları tanımlamak ve yerli yarı iletken ekosistemlerini güçlendirmek” yönünde olmuştur. Koronavirus salgını ise son aylarda çiplere olan talebi arttırmıştır ve bu da AB için büyük bir sorun haline gelmiştir çünkü AB bölgesi ağır bir şekilde uluslararası tedarik zincirlerine bağlıdır.

Çip üretimini arttırmak için politikalar üzerinde çalışıldığı ve resmî açıklamalarda açıkça Çin’den bahsedilmemesine rağmen bazı karşılıklı anlaşmaların Pekin’i hedef aldığı anlaşılmaktadır.

Avrupa Merkez Bankası – Avro Bölgesinde Yarı İletken Çip Kıtlığının Ticareti ve Üretimi

Tablo 1: Avrupa Merkez Bankasının yayınladığı rapor: Global Yarı İletken Çip Ticaretinin Bölgesel Dağılımı (sol taraf: yüzdelik pay, sağ taraf: milyar Dolar)

Tablo 2: Avrupa Merkez Bankasının yayınladığı rapor: Avro Bölgesinde Yarı İletkenlerin İthalatı (üç aylık aralıklarla yıllık yüzdelik değişim oranları)

Yarı iletkenlerin global satışından elde edilen gelir son on yılda iki katına çıktı ve Tablo 1’e baktığımızda Asya ekonomilerinin piyasadaki egemenliklerini güçlendirdikleri dikkat çekiyor. İthalata baktığımızda ise, AB ve ABD ile karşılaştırıldığında, Çin’in çip ithalatındaki payının büyüdüğü görülebiliyor.

Avro bölgesinde çip kıtlığının tedarik boyutunda bir düzelmeye doğru ilerlerken üreticiler çip temini için kaynak bulamadan ürünlerini üretmekte zorlandılar. Tablo 2’de gözleneceği üzere COVİD-19 salgınının başında ihracatta bir düşüş yaşandığı, toparlama sürecinde büyüme oranı beklentinin altında kaldığı ve toplam ihracatta istenilen seviyeye ulaşılamadığı görülmektedir.

Kaynakça: