Balonlar renkli ve ilgi çekicidir, çocuklarI bir süreliğine mutlu eder. Bir balon patlayana ya da sönene kadar geçen süre ise farklı hissedilir. Aniden patlayan bir balon, bir çocuğu ani bir hayal kırıklığına iterken yavaş yavaş sönen balon normal karşılanır. Bu yazıyı da ekonomik balonları, aniden patlamadan önce anlamanız ve önleminizi almanıza yardımcı olmak için yazdım. Ekonomik balonlar nedir? Ekonomik balonlar fiyatı aniden hızlı bir yükselişe geçen ürün ve hizmetlerdir. Bu yükselişin sebebi o ürün ya da hizmete olan talebin ani artışıyla gerçekleşir. Tarihin ilk ekonomik balonu olarak adlandırılan lale çılgınlığı (tulip-mania) 1634’te başlayıp 1637’de son buldu, yani patladı. Aniden gelen talep sosyolojik olarak da araştırılabilir. Bazen çok fazla insan aynı anda aynı şeyi ister ve bu toplum ile ilgilidir. Balonları patlatan da toplumsal farkındalıktır. Yavaş yavaş gereğinden daha fazla değer verdiklerini fark eden insanlarla beraber balonlar patlar.
Lale çılgınlığında lalelerin her birinin farklı desenlere sahip olması; insanların onlara sahip olma isteğinin nedenlerinden biriydi, bu da nedenlerin en büyüğünün pazarlama olduğunu gösterir yani ekonomik balonlar iyi stratejilerle hazırlanmış pazarlamalarla yaratılıyor olabilir. Bu yönüyle laleleri, şimdiki NFT’lere benzetebiliriz. Bu da demek oluyor ki fırsat sandığımız yatırımlar ekonomik balon olabilir. Aynı zamanda bu tip durumların bazıları için yalnızca aldığından daha yüksek bir fiyata satacağı ve balon patlamdan paçayı kurtaracağı bir durum olduğunu belirtmekte fayda var. Laleri daha yüksek bir fiyata satmak için alanlar olduğu gibi ileride lale temin edileceğini gösteren belgeleri de oldukça yüksek fiyata alanlar olmuştu. Yetiştirilmesi zahmetli olarak görülen lalelerin ileriki bir tarih için satılması o zamanlar normal gözüküyordu ama şimdi bir laleyi normal bir fiyata hiç beklemeden alabilirsiniz ,enflasyonla beraber fiyatın normal olmadığını farkındayım ama o zamanı kastederek normal diyebiliriz, yani o zamanlarda yaşamış zengin birinin yüksek bir meblağ karşılığında aldığı laleye kolayca ulaşabiliyoruz ve bunun için aylarca beklemenize gerek kalmıyor.
2008’deki konut balonunun patlaması da benzer bir şekilde aniden yükselen talep ile beraber konut fiyatlarının artması ve daha sonrasında gerçekleşen toplu farkındalıkla gerçekleşti. Sonu ise oldukça acı verici oldu, işini ve parasını kaybeden insanlarla beraber kriz diğer ülkeleri de etkiledi. En başta yükselen konut fiyatları insanların konutlara daha fazla yatırım yapmasına sebep olmuştu. Bu sırada insanlar evleri alabilsin diye kredi veren bankalar, faizle geri ödemede sorun yaşansa bile o evlere el koyabilecekleri düşüncesiyle insanlara faiziyle geri ödeme şartıyla kredi vermeyi kabul ediyorlardı. Evlerin fiyatı yükselince parayı ödeyemeyen müşteriler, bankaları yalnızca geri alamadıkları para olarak etkilemedi. Aynı zamanda evlerin fiyatının düşmesine de neden oldular. Bu şekilde en kötü ihtimalle eve el koyup durumu düzelteceğini düşünen bankalar çıkmaza girdi. Hızla değeri düşen evlere el koymak hiçbir işe yaramadı ve en kötü ihtimalin akıllarına gelenden çok daha kötü olduğunu fark etmiş oldular. Konut balonu patlayınca değer kaybeden konutlarla ne yapacağını şaşıran bankalar ve hızla değer kaybeden evlerinin taksitlerini ödeyemeyen insanlar kendilerini krizin ortasında buldu.
Peki, ekonomik balonlar bize neyi anlatıyor? Bazen bazı durumlar bizi bir ürünü almaya doğru itebilir. Herkes onu almanın hayat memat meselesi olduğunu söyleyebilir. Mesela bitcoin ve altcoinlerin de birer balon olabilir. Bana kalırsa öyleler, yapılması gereken olaya balıklama atlamdan ürünün değerini gözden geçirmektir. Eski değeri ile şimdiki değeri arasınaki fark ne kadar kısa zamanda oluşmuş? İnsanlar bu ürünü fazla abartıyor olabilirler mi? Tahmini olarak ne kadar daha abartmaya devam edecekler? Son sorunun cevabı ‘’ Uzun bir süre daha.’’ ise o ürünü alıp daha yüksek bir fiyata satarak balon patlamadan para kazanabilirsiniz. Geç kalmış ve yatırım yaparsanız para kaybetçek bir durumda da olabillirsiniz. İşte bu yüzden yatırım tavsiyelerine balıklama atlamadan önce bahsi geçen ürün ya da hizmetin balon olup olmadığını, yakın bir zamanda patlama olasılığını iyice düşünmek gerekir. Sonuç olarak balonlara ve patlama zamanlarına dikkat edin derim, sağlıcakla kalın.
KAYNAKÇA:
https://www.investopedia.com/terms/d/dutch_tulip_bulb_market_bubble.asp
