Ünlü bir Sümerolog olan Samuel Noah Kramer, kitabına “Tarih Sümer’de Başlar” başlığını seçmiş. Bir cümle ile bütün tarihin temelindeki fikri ortaya koymuş. Bu fikir sayesinde söz hiç uçmamış, geleceğe doğru yola çıkmış. Yazının icat edilmesiyle beraber sözlü tarih yerini yazılı tarihe bırakmış. Nesiller arası bilgi aktarımı artmış. Tarih kökünden değişmiş. İnsanlığı derinden etkileyen bu gelişmenin çıktığı yer ise Mezopotamya olmuş. Sümerlerin yazıyı icat etmesiyle bilim ve sanatta yeni bir çağ başlamış. Fikirler nesilden nesle somut bir şekilde aktarılmış. Okul kavramı insanın hayatına dahil olmuş. Peki, devrim niteliğindeki okul sisteminin oluşmasındaki sebepler neler? Yazının icadıyla eğitim arasında bir ilişki var mı? Sümerlerin kullandıkları metotlar günümüz eğitim sistemini ne derecede etkiledi? Bu soruların yanıtları bu yazımızda Sümer medeniyeti üzerinden incelenmeye çalışılacaktır.
OKUL KAVRAMI NEDEN SÜMERLERDE ORTAYA ÇIKTI?
Resim 1: Sümerlerin kullandıkları kil tabletler.
Bir tarım toplumu olan Sümerler, nüfusla doğru orantılı olarak artan ürün miktarını koordine edebilmek için daha çok veriye ihtiyaç duymuşlardır. Bu nedenle hem bu verileri beynin dışında tutmak hem de işleyebilmek için yeni bir sistem icat etmişlerdir. Büyük miktarda matematiksel veriyi organize etmeyi sağlayan bu yeni sistem günümüzde yazı olarak bilinmektedir. Yazının icadıyla birlikte yazıyı öğretip öğrenme kavramı da hayata girmiş ve ilk okullar ortaya çıkmıştır.
Sümeroglardan elde edilen bilgilere göre eğitimi konu alan ilk kaynaklar İ.Ö. 3000 yılında Uruk adlı bir Sümer kentinde bulunmuştur. Tarım, ekonomi ve eğitim konulu bu kaynaklar, bizlere Sümerlerin yaşam tarzlarına dahi ipuçları vermektedir. 1902- 1903 yıllarında yapılan kazılarda İ.Ö. 2500 yılına dayanan çok sayıda ders kitabına ulaşılmıştır.
EĞİTİMİN GELİŞİMİ
Yazının gelişmesiyle gördükleri her olayı kayıt altına almaya başlayan Sümerler, üçüncü bin yılın ortalarına doğru on binlerce kil tablete ve yazmana sahip olmuşlardır. Bu sayede insanın aklında tutamayacağı olayları ve fikirleri kayıt altına almaya başlamışlardır. Bilgi birikimi artmış, nesiller arası iletişim güçlenmiştir. Yapılan kazılardan elde edilen bilgilere göre okul kavramı Sümerlerde İ.Ö. 2000 yılında başlamıştır. Bu kazılarda, okuma ve yazmayı öğretmeyi amaçlayan alıştırmaları içeren binlerce kil tablet gün yüzüne çıkmış. Bu tabletler arasında dönemin öğretmenlerinin de eğitimi konu alan yazılarına ulaşılmıştır. Sümer okullarının eğitim programlarını, hedeflerini ve öğretim yöntemlerini inceleyen bu denemeler, tarihi açıdan ilk olmaları sebebiyle önem arz etmektedirler. Öğretmenlerin Sümer’deki eğitim sistemi hakkında yazdıkları, bizlere geliştirilmeye çalışılan bir okul kavramının var olduğunu kanıtlar niteliktedir.
OKUL SİSTEMİ
İlk başta öğrencilere mesleki yeterlilik kazandırmayı amaçlayan bu okullar, eğitim programının yayılması ve gelişmesiyle birlikte bilim ve kültür odaklı hale gelmişlerdir. Kaynaklarca Sümer okullarında dönemin geçerli sayılan bilimleri ders olarak verilmiştir. Tanrıbilim, hayvanbilim, bitkibilim, matematik, dil bilgisi ve coğrafya okullarda verilen derslere örnek olarak gösterilebilir.
Eğitim algısının gelişmesiyle Sümer okulları iki farklı eğitim sistemini benimsemişlerdir. Bunlardan ilki temel bilimlere yönelik matematik, coğrafya, fizik gibi alanların yaygın olduğu sistemdir. İkincisi ise yaratıcılığı geliştirmeyi amaçlayan edebiyat ağırlıklı bir sistemdir. Kullanılan “ders kitapları” da verilen bu bağlamda çeşitlilik göstermektedir.
SÜMER’DE OKUL VE GÜNÜMÜZ
Resim 2: Sümerlerin kullandıkları çivi yazısına bir örnek.
Eğitimi insan beyninin sınırlarından kurtarıp yazıya dökmeye başlayan Sümerler oluşturdukları okul yapıları sayesinde günümüz eğitim sistemine ön ayak olmuşlardır. İlk başlarda saray ve tapınaklara yazman yetiştirmeyi amaç edinen Sümer okulları zamanla dinden bağımsız, bilime yönelik bir yapıya evrilmiştir. Bu durum günümüz bilime dayalı eğitim sisteminin öncüsü niteliğindedir. Lakin bir çok konuda modern eğitimin babası olan Sümerlerin eğitim hakkındaki bazı uygulamaları günümüzde uygulanmamaktadır.
Nikolaus Schneider’in 1946 yılında yaptığı çevirilere göre Sümer’de sadece varlıklı ailelerin çocukları okula gidebiliyorlardı ve öğrencilerden alınan ücretler öğretmenlere maaş olarak dönüyordu. Bu tür bilgiler bizlere gösteriyor ki Sümer’de eğitim üst sınıf insanlara yönelik gelişmişti. Bu bağlamda incelendiğinde Sümer’de yoksullar ve zenginler arası farkın oluşmasında eğitimin de büyük bir yer edindiği yorumu yapılabilir. 21. Yüzyıl eğitim sistemi ele alındığında eğitimin, Sümerlere göre daha eşit bir şekilde yayıldığı görülmektedir. Lakin eğitimde eşitlik 6000 yılda halen tam olarak çözülememiştir. Günümüz eğitim kurumları her ne kadar her kesimden insana burs ve parasal konuda destek çıkmaya çalışsa da bu destek yeterli olmamaktadır.
Uygulamadan kalkan bir diğer metot ise eğitimde ceza sistemidir. Ceza şartlarının sopayla şiddete kadar gittiği Sümer, günümüz eğitim sisteminden daha sert bir yapıya sahipti. Şimdilerde öğretmelerin “eğitim” uğruna uyguladıkları şiddet her ne kadar cezalandırılsa 1980’ler İngiltere’sinde de eğitimde şiddet görülmekteydi. Günümüzde dahi, eğitimde şiddet her ne kadar önlenmeye çalışılsa da varlığını koruyan bir uygulamadır. Bu bağlamda incelendiğinde Sümer’de başlayan okul ve eğitim sistemlerinin belli konularda evrim geçirerek günümüze geldiği yorumu yapılabilir.
Yazıyı icat ederek günümüze en büyük katkıyı yapan Sümerler, geliştirdikleri eğitim sistemleri sayesinde de modern eğitimin öncüsü olmuşlardır. Okul alanında getirdikleri düşünsel ve sistemsel yenilikler sayesinde mevcut eğitim sistemi şekillenmiştir. 6000 yıllık bir zaman yolculuğuyla bizlere ulaşan kil tabletler sayesinde de insanlık, eğitimin geçmişi hakkında önemli bilgilere sahip olmuştur. Tarihi başlatan Sümerler bir bakıma eğitime de yön vermişlerdir.
Kaynakça:
Harari,Yuval Noah. “Hayvanlardan Tanrılara: Sapiens İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi” Aralık 2015. İstanbul.
Kramer, Samuel Noah. “Tarih Sümer’de Başlar: Yazılı Tarihteki Otuzdokuz İlk” Kabalcı Yayınları. Temmuz 1999. İstanbul.
Kramer, Samuel Noah. “Sümerler: Tarihleri, Kültürleri ve Karakterleri” Kabalcı Yayınları. Eylül 2002. İstanbul.
Resim Kaynakçası
Resim 1: https://alpercadiroglu.files.wordpress.com/2015/01/77tab.jpg
Resim 2: http://www.turkishnews.com/tr/content/wp-content/uploads/2013/11/tablet.jpg
