Ebeveynlerin, çocukları ve onların yaşamları üzerinde büyük bir etkisi olduğu herkes tarafından bilinen bir gerçek. Çoğu toplumlarda ebeveynlerin görevi çocuklarını hayata hazırlamak adına onlara rehberlik etmek ve bu aşamada biraz da olsun onları disiplinli ve kendi ayakları üzerinde durabilen bireyler haline getirmek. Çocuk gelişiminin sağlandığı bu dönemde anne ve babanın etkisini görmezden gelmek tamamen imkansız ve yanlış olur. Anne ve babanın çocuklarına karşı davranışları, çocuğun duygusal ve sosyal gelişimini şekillendirir ve aynı zamanda büyük ölçüde çocuğun karakterinin temelini belirler. Farklı kültür ve değerlerden gelen anne babaların çocuk yetiştirme tarzları ve çocuğa karşı davranış biçimleri tamamen farklı olabilir. Bu yetiştirme çeşitlerinden uzmanlar tarafından kabul edilen üçü otoriter, izin verici ve demokratik yetiştirme tarzı olarak belirlenmiştir. Bu üç farklı yetiştirme tarzlarından bazıları çocukların davranışlarında geri çevrilmesi zor yan etkiler yaratabilir. Bu olası yan etkilerinden belki de en dikkat edilmesi gerekenlerden birisi: narsisizm.
Hangi yetiştirme tarzları çocuklarda narsistik davranış oluşumunu tetikler?
“İzin verici” aileler, çocuklarını bir taht üzerinde tutan anne-babalardır. Çocuğun kabiliyetleri ve özellikleri abartılarak çocuğun dünyadaki öz algısı gerçek olanla örtüşmez hale getirilir. Bu anne-babalar çocuklarına karşı aşırı derecede bir sevgi beslerler ve bu aşırılığı davranışlarıyla da gösterirler. Çocuk merkezli bir yetiştirme tarzıdır. Oyuncak, hediye veya yemek, her ne olursa olsun çocuğa tüm istediği verilir ve böylelikle, çocuğun şımartılmaması kaçınılmazdır. Bu aşırı toleransın var olduğu yetiştirme tarzında sınırlar ve kurallar eksiktir. Araştırmalar, bu tip ailelerin çocuklarında sağlıksız narsistik davranış özelliklerine rastlanıldığını desteklemektedir. Bu davranışların bu tarz yetiştirme tiplerinde görülmesinin başlıca nedenlerinden birisi aşırı sevgi ve değer verme olgularının çocukta yarattığı gerçeklik algısının bozulması üzerinedir. Sürekli pohpohlama, çocukta “Her şeyi doğru yapıyorum, ben en iyisiyim.” gibi realiteden uzak algılama bozukluklarına sebep olur. Başkalarından üstün olma ve diğer insanları kendisinden zayıf ve manipülasyona açık görme durumu narsisizmin temelini oluşturan inançlardır. Her isteği yerine getirilen çocuklar, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde de çevresindekilerin ve çevresindeki insanların kendisinin istek ve dilekleriyle orantılı olmasını beklemek gibi bir yanılgıya kapılabilirler. Bu beklentileri karşılanmayınca olgunlaşmamış ve çocukça davranışlar sergileyebilirler. Bu davranışlar en sonunda narsisizm kişilik bozukluğuna yerini bırakır. Aşırı yüksek özgüven, üstünlük ve hak sahipliği hissi ve kendi çıkarları için bir başkasını sömürme gibi durumlar “Grandiyöz Narsisizm” bozukluğuna örnek davranışlardır. “İzin verici” anne-babaların genellikle bu tip narsisizme yol açtıkları araştırmalar bakımından kanıtlanmıştır.
Çocuklarda narsisizmin oluşmasına önayak olan bir başka zararlı yetiştirme tarzı ise otoriter ebeveynlik. Otoriter bir tutum benimsemiş aileler, “izin verici” anne-babalarının tam tersi şekilde davranırlar. Sevgi ve empatiden yoksun, katı kurallar çerçevesinde çocuğun fikrinin sorulmadığı bir aile hayatı gözlemlenir. Bu anne-babalarının çocuktan beklentileri çoktur fakat karşılığında çocuğun istekleri göz ardı edilir. Bu yetiştirme tarzı kesinlikle çocuk merkezli değildir. Çocuklar sıkı bir yönetimle kontrol edilirler ve bunu başarmak anne-babaların çocuklarını sürekli gözlemleyeceği anlamına gelebilir. Bu ebeveyn tarzının çocuklarında sağlıksız bir narsisizm gözlemlenmesinin temel sebebi anne-babanın uyguladığı sıkı yönetim, yüksek beklenti ve ceza gibi olguların kendine güveni az, eleştiriye hassas özellikli çocuklara meyve vermesidir. Mütemadiyen eleştiriye maruz kalma, duygusal olarak ihmal edilme, yetersiz hissetme gibi durumlar en sonunda çocuğun kendine biçtiği değerin anne ve babasının düşünce ve davranışlarına bağımlı hale gelmesiyle sonuçlanır. Eleştiriye karşı aşırı hassas, kendi değerini başkalarının ona karşı davranışları üzerinden değerlendiren özgüveni düşük bireylerin özellikleri “Aşırı Duyarlı Narsisizm” başlığı altında toplanan bir narsisizm türüdür. Otoriter veya baskıcı anne-babaların davranışları genellikle bu tip narsisizme yol açar.
Peki çocukta en sağlıklı sonuçlara yol açacak ideal çocuk yetiştirme tarzı nasıl olmalıdır?
Demokratik anne-babaların çocukları zihinsel ve duygusal olarak sağlıklı davranış biçimleriyle karşımıza çıkarlar. Bu anne-babalar diğer iki tip çocuk yetiştirme tarzında görüldüğü gibi uçlarda davranmazlar. Çocuklarından beklentileri yüksektir fakat bu beklentinin gerçekleşmesi için çocuklarına sevgi, şefkat ve destek sağlarlar. Böylelikle çocukların sağlıklı bir ortamda potansiyellerine ulaşmaları hedeflenir. Çocukların yaşamında yaratılan bu tarz bir denge, çocuklarda sağlıklı bir özgüven duygusu oluşturur çünkü onlar ihtiyaçlarının karşılanacağından eminlerdir. Bazı durumlarda anne-babalar çocukların duygusal olarak ihtiyaçlarını karşılayamadıklarında bu artık sıkıntı oluşturmaz. Çocuklar, ebeveynlerinden öğrendiklerini uygulayarak kendilerine güvenen bağımsız bir birey olurlar. Tüm bunlar göz önüne alındığında demokratik ebeveyn tipinin, çocukların davranışlarında en ideal sonuçlara yol açtığını söylemek oldukça doğru kalıyor.
KAYNAKLAR
Bahrami, B., Dolatshahi, B., Pourshahbaz, A., & Mohammadkhani, P. (2018). Comparison of personality among mothers with different parenting styles. Iranian Journal of Psychiatry, 13(3), 200–206. doi: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6178334/
Horton, R.S. (2011). Parenting as a cause of narcissism: Empirical support for psychodynamic and social learning theories. In W.K. Campbell, J.D. Miller (Eds.). The handbook of narcissism and narcissistic personality disorder: Theoretical approaches, empirical findings, and treatments (181-190). New Jersey: John Wiley & Sons Inc.
Hendrick, H. (2016). Laying the foundations for parental narcissism. In narcissistic parenting in an insecure world: A history of parenting culture 1920s to present (pp. 227-258). Bristol: Bristol University Press. doi:10.2307/j.ctt1t8900q.16
