Bankerler kısa sürede yüksek getirili para teklif eden kişilerdi. Kısa sürede çok para kazanmak da neredeyse herkesin isteyeceği bir şey olduğu için bankerler kısa sürede popüler oldu. Kısa sürede para kazanma yollarının neredeyse hepsi dollandırıcılıkta kesiştiği için de bankerler battı ve kriz ortaya çıktı.
1980 yılının 24 Ocağında alınan kararlarla bankerlerin paraya aracalık yapması yasallaşmıştı. Bu kararlarla ülkenin çıkmazda olan ekonominisini düzeltmek amaçlanmıştı. Bunun için ayrı bir yazı yazılabilir. Yazının öznesi olan bankerlere gelirsek bu kararlarla faiz oranlarının büyük ölçüde serbestleşmesi onların yükselişine zemin hazırladı. Bankalardan mevduat sertifikası alan bankerler kısa zamanda çok para kazanmayı vadediyordu. İyice popülerleştiler ve bir süre sonra sayıları yaklaşık olarak bini buldu. Bankerlerin bu aracılığı bir temele dayandırmadan sürdürmesi Ponzi dolandırıcılığıdır. Adını Charles Ponzi’den alan bu sistemde, insanlar ileride daha çok kazanacağını düşünür ve sisteme parasıyla dahil olur. Olay bu şekilde devam eder ve parayı kendinde toplayan kişi sisteme daha önceden dahil olan kişilere, sisteme yeni dahil olan kişilerden aldığı parayı verir. Olay bu şekilde devam eder, sonra da bir yerde bu sistem çıkmaza girer ve parasını yatıran insanların çoğunluğu; kendilerine vadedileni elde edemeyip dolandırılmış olur. Bu bir dolandırıcılıktır çünkü ortada herhangi bir yatırım yoktur. Sistemi başlatan kişi yalnızca yeni girenlerin parasını eskiden girenlere vermektedir. Eğer ortada kâr getiren bir yatırım olsa, yani sistemi başlatan kişi elindeki parayı ileride daha çok kazanacağı bir işe ya da kişiye yatırsa bu bankaların yaptığı faizle kredi vermeye benzerdi ve dolandırıcılık olmazdı.
Bankerlerin batışı Ponzi sisteminin çöküşü olarak düşünülebilir. En meşhur banker olan Banker Kastelli’nin çöküşü diğer bankerlerin teker teker çökmeye başladığı 1981 yılının sonlarından biraz daha sonra, 1982 yılında oldu ve bunun nedeni bankaların mevduat sertifikası satmayı durdurmasıydı. Bu olayla beraber Banker Kastelli battı ve yurtdışına kaçtı. (Banker Kastelli daha sonrasında yakalandı, kendisinin hayatını merak edenler aşağıdaki kaynakça bölümünden ilgili videolara ulaşabilir.) Paralarını kaybeden çoğu insan umutsuzluğa sürüklendi. O zamanki maliye bakanının ‘’ Halk kumar oynamıştır.’’ demesi de yüreklere tabi ki su serpmedi. O zamana kadar bankerlere yatırım yapmak konusunda teşvik edilen halkın bunu kumar olarak görmeyeceği çok açıktı. Ayrıca bankalara yatırmaları durumunda daha az kâr elde edecekleri düşünülünce bankerleri neden tercih ettikleri anlaşılabilir. Banker Kastelli’nin reklamları ve sürü psikolojisi ile yapılan yatırımlardan sonra ‘’bankerzede’’ olarak adlanırılan mağdurlara kaybettikleri paranın bir kısmı çıkarılan kanunla beraber ödendi fakat ödenmeyen ciddi bir kısım da vardı.
Sonuç olarak; olayın giriş, gelişme, sonuç kısımlarını düşününce bunun pek çok kişiyi etkilediğini ve Ponzi dolandırcılığına yakın bir durum olarak düşünülse de halkın buna teşvik edildiğini söyleyebiliriz. Kendimize ders çıkaracak olursak Ponzi dolandırıcılığına ve ona benzeyen her şeyden uzak durmakta fayda var demek doğru olacaktır.
KAYNAKÇA:
https://www.ekonomim.com/sozluk/bankerler-krizi
https://www.investopedia.com/terms/p/ponzischeme.asp
